نبرد آیینه و الگوریتم: وقتی زیبایی قالبی می‌شود

سفارش آیینه‌اش رسید؛ همانی که بلاگر مشهور جلویش کلی فیلم گرفته بود و حالا او هم مثل همان را داشت. یک دکمه می‌زد و دور تا دور آیینه با چراغ‌هایی که نورش اندازه نورافکن بود روشن می‌شد و صورتش در آن می‌درخشید. اول یک دل سیر آرایش کرد، بعد چراغ‌های دور آیینه جدیدش را روشن کرد و در مرحله آخر، فیلترهای اینستاگرام را بالا آورد تا خودِ واقعی‌اش را پشت بهترینشان پنهان کند.

این فیلترها صورت ما را می‌خورند؛ فیلترهایی که اجازه نمی‌دهند حتی برای لحظه‌ای، تصویر طبیعی خود را ببینیم.

الگوی یکنواختِ زیبایی

لیانا دختری بیست‌ساله است که تمام هویتش در صفحه اینستاگرامش خلاصه می‌شود؛ صفحه‌ای که به اسم خودش است اما خبری از خودش در آن نیست. پوست‌های صاف و روشن، چشم‌های درخشان‌تر از نور واقعی، لب‌هایی پُرتر، بینی‌هایی کوچک‌تر و چهره‌هایی بی‌نقص؛ همه این‌ها تصاویری است که انگار با قالب فیلترها ساخته شده‌اند و لیانا دقیقاً وسط‌شان ایستاده تا از خودش فرار کند.

او مثل خیلی از نوجوان‌ها و جوان‌های نسل جدید احساس می‌کند که خودش واقعی نیست، یا شاید برای این دور و زمانه «واقعی بودن» آن‌قدرها هم کافی به نظر نمی‌آید. لیانا هر روز و هر لحظه، صفحه اینستاگرامش را با عکس‌هایی از خودش به‌روزرسانی می‌کند که آغشته به طعم تلخِ شباهتِ اجباری‌اند؛ و در آن‌ها خبری از تنوع و اصالت نیست و تنها یک الگوی یکنواخت برای زیبایی دیکته‌شده غربی هستند که مثل وبا تکثیر می‌شوند.

روایت لیانا نماد بسیاری از کسانی است که امروز زیر سایه فیلترهای زیبایی زندگی می‌کنند. پژوهشی در دانشگاه Swinburne استرالیا نشان می‌دهد فیلترهای اینستاگرام نه سرگرمی ساده، بلکه ابزار قاعده‌گذاری زیبایی هستند. این تیم تحقیقاتی ۲۲۵ فیلتر محبوب زیباسازی را بررسی کرد و دریافت که این فیلترها در عمل یک «قالب دیجیتال زیبایی» ایجاد می‌کنند؛ قالبی که تقریباً هیچ جایی برای تنوع، فردیت یا اصالت نمی‌گذارد.

مطالعه‌ای دیگر با عنوان «The Psychological Effects of Instagram Filters on Body Image» نشان داد استفاده مداوم از فیلترها با کاهش رضایت از ظاهر واقعی و افزایش تمایل به جراحی زیبایی مرتبط است. نوجوانان پس از استفاده مداوم از این فیلترها، بیشتر از گذشته حس می‌کنند ظاهرشان کافی نیست و تمایل بیشتری برای تغییر آن دارند.

تحقیق دیگری در دانشگاه لندن نشان می‌دهد که بیش از ۶۷٪ کاربران نوجوان حس رضایت کمتری از ظاهر واقعی خود دارند و نزدیک به ۷۰٪ زنان و ۶۰٪ مردان جوان گزارش داده‌اند که شبکه‌های اجتماعی باعث افزایش نارضایتی بدنی آن‌ها شده است.

فیلترهایی که به جراحی می‌رسند

لیانا و دوستانش هنگام صحبت از عکس‌هایشان، پر از مقایسه‌اند: «اگر بدون فیلتر بگذارم دیده نمی‌شوم»، «اگر شبیه همه نباشم کم می‌آورم»، «باید پوست صاف‌تر و بینی باریک‌تر…»؛ فهرستی از تغییرات بیرونی که لازم می‌دانند. تنوع چهره، تفاوت‌های قومی و خطوط طبیعی صورت، یعنی همان هویت بصری، کم‌کم حذف می‌شود.

گزارش‌های پزشکان زیبایی نشان داده است که مراجعه‌کنندگان با «سلفی فیلترشده» انتظار دارند نتیجه جراحی دقیقاً شبیه عکس باشد. پژوهشی با عنوان «Instagram Filters and Cosmetic Surgery Requests» در سال ۲۰۲۴ مشخص کرد که این روند، انتظارات غیرواقعی از ظاهر ایجاد می‌کند و جراحی را به انتخابی طبیعی و روزمره تبدیل می‌کند.

آگاهی اولین قدم است

نتیجه روشن است: فردیت بصری قربانی «قالب جهانی زیبایی» می‌شود؛ نه تنوع، نه اصالت، فقط هم‌شکلی.

اما این پایان ماجرا نیست. آگاهی، قدم اول است. وقتی بدانیم آن «پوست صاف» و «چشم روشن»، نتیجه الگوریتم و طراحی فیلترهاست، نه طبیعت، می‌توانیم تصمیم دیگری بگیریم و واقعی بودن را انتخاب کنیم.

من همین هستم…

نمی‌دانم لیانا چقدر به این داده‌ها اهمیت می‌دهد اما ای‌کاش وقتی دوباره اینستاگرام را باز می‌کند، تصویر واقعی خودش را ببیند و بگوید: «من همین هستم؛ پس واقعی بودن را انتخاب می‌کنم؛ حتی اگر فیلترها آن را نادیده بگیرند.»

 خبرگزاری فارس