میزان باروری بیشتر در مناطق کم برخوردار

در حالی که کارشناسان نگران حرکت شتابان کشور به سمت سالمندی هستند، داده‌های جدید وزارت بهداشت نشان می‌دهد که بحران کاهش جمعیت، الگویی طبقه‌بندی شده را دنبال می‌کند: نرخ رشد جمعیت در بسیاری از شهرستان‌های برخوردار کشور به فاز منفی رسیده است، در حالی که مناطق کم‌برخوردار به طرز چشمگیری نرخ باروری بالاتری را حفظ کرده‌اند. این دوگانگی آشکار، تمرکز اصلی چالش کمبود جمعیت را از مسائل صرفاً اقتصادی به سمت یک ریشه عمیق فرهنگی و لزوم تغییر نگرش جامعه نسبت به فرزندآوری سوق می‌دهد.

جمعیت جوان و نیروی فعال یک کشور، همواره به عنوان یک سرمایه ملی و یکی از مؤلفه‌های کلیدی قدرت شناخته می‌شود؛ اما در بسیاری از نقاط جهان، از جمله ایران، کاهش نرخ جمعیت به یک زنگ خطر جدی تبدیل شده است. روند کاهشی آمار جمعیت در دهه گذشته در ایران، مقامات و کارشناسان را به شدت نگران کرده و حرکت شتابان کشور به سمت سالمندی، اجرای سیاست‌های تشویقی برای هدایت زوجین جوان به فرزندآوری را ضروری ساخته است. در این میان، «قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت» به عنوان مهم‌ترین برنامه جامع در این حوزه، سال‌هاست که پیگیری می‌شود.

افت شدید نرخ باروری؛ از شش فرزند تا یک و نیم

رضا سعیدی، سرپرست مرکز جوانی جمعیت، سلامت خانواده و مدارس وزارت بهداشت، در تشریح این بحران آماری، یک مقایسه تکان‌دهنده ارائه می‌دهد: «در دهه‌های گذشته، نرخ باروری در ایران به بیش از شش فرزند به ازای هر زن می‌رسید، اما امروز این رقم به کمتر از یک و نیم فرزند کاهش یافته است.» وی یادآور می‌شود که برای حفظ جمعیت پایدار، نرخ جایگزینی باید بالاتر از دو فرزند باشد.

ریشه مشکل کجاست؟ مسئله‌ای فرهنگی با ابعاد اقتصادی

سعیدی، فرهنگ تک‌فرزندی و دوفرزندی را از پیامدهای تغییر سبک زندگی می‌داند و یک یافته جغرافیایی مهم را مطرح می‌کند: «در کمال تعجب، در بسیاری از شهرستان‌های برخوردار کشور، نرخ رشد جمعیت منفی است؛ در حالی که مناطق کم‌برخوردار همچنان نرخ باروری بالاتری را حفظ کرده‌اند.» او این موضوع را دلیلی بر ریشه‌های عمیق فرهنگی می‌داند و تأکید می‌کند که تغییر نگرش جامعه نسبت به ارزش خانواده و فرزندآوری امری حیاتی است.

با این حال، سرپرست مرکز جوانی جمعیت وزارت بهداشت تأکید می‌کند که نباید از ابعاد دیگر غافل شد: «با وجود نقش محوری فرهنگ، نباید عواملی مانند نبود قوانین حمایتی کافی، ساختارهای اجتماعی ناکافی برای اشتغال و تحصیل زنان، و فشارهای اقتصادی را نادیده گرفت.» این عوامل، مانع اصلی تحقق خواسته‌های واقعی مردم هستند.

شکاف عیان بین تمایل و عمل

تحقیقات وزارت بهداشت یک شکاف قابل تأمل را نشان می‌دهد: «مطالعات ما نشان می‌دهد که میانگین تعداد فرزندی که خانواده‌های ایرانی تمایل دارند داشته باشند، حدود ۲.۵ فرزند است، اما در عمل، به دلیل موانع موجود، تنها موفق به داشتن ۱.۵ فرزند می‌شوند.» . این شکاف نشان می‌دهد که شرایط اجتماعی و اقتصادی اجازه تحقق تمایل مردم به فرزندآوری را نمی‌دهد.

ضرورت محیط‌های دوستدار خانواده

دکتر سعیدی بر لزوم ایجاد محیط‌هایی که بتوانند از خانواده‌ها حمایت کنند، تأکید می‌کند: «همان‌طور که ما مفهوم بیمارستان‌های دوستدار مادر و کودک را ترویج دادیم، اکنون باید در سطح کلان، محیط‌های کار دوستدار خانواده ایجاد کنیم تا زنان شاغل بتوانند به شکلی موفق، تعادل بین مسئولیت‌های شغلی و خانوادگی‌شان را برقرار سازند.»

وی در پایان به سنگینی مسئولیت وزارت بهداشت در اجرای قانون جوانی جمعیت اشاره کرد: «از ۷۳ ماده این قانون، ۴۳ ماده به وزارت بهداشت مربوط می‌شود که نزدیک به یک‌سوم آن‌ها مستقیماً ذیل معاونت بهداشت قرار دارد. این امر وظیفه نظام سلامت را بسیار سنگین کرده تا با نگاهی جامع، اقدامات مؤثری را برای تقویت سلامت خانواده و در نهایت، افزایش نرخ باروری به کار گیرد.»

خبرگزاری فارس