ما در موضوع حجاب، دائماً در حال توصیف حجاب هستیم

فهیمه فرهمندپور در نشست «تحول جایگاه زنان در گام دوم انقلاب، بایسته‌ها و چالش‌ها» با تأکید بر اینکه آثار تولیدی شهید مطهری متعلق به ۵۵ سال پیش است و ۵۵ سال پیش با نوآوری‌های جدی همراه بوده است و حتی در مقایسه با آنچه امروز بر روی این موضوع می‌گذرد، همچنان نو بودن خود را حفظ کرده است، گفت: اما متأسفانه در پنج دهه انقلاب از این اندیشه‌ها به خوبی استفاده نکرده‌ایم.

فرهمند پور در این نشست بر روی شش عنصر تمرکز کرد؛ نکته اول اینکه استاد مطهری چه ویژگی در ورود به مسئله حجاب و اصولاً در مواجهه با مسائل زنان دارد؟ اساساً ویژگی اول این است که استاد مسائل زنان را مسئله می‌بینند، اساساً پذیرش مسئله بودگی این مسئله یک ویژگی است. متأسفانه هنوز در زمانه امروزی کسانی هستند که قائل نیستند که مسائل زنان واقعاً مسئله است.

این استاد دانشگاه به لایحه ارتقای امنیت زنان اشاره و اظهار کرد: اتفاقی در چند هفته اخیر رخ داده و لایحه‌ای بعد از فراز و فرود بیش از ۱۰ ساله به مجلس عرضه شده تحت عنوان لایحه ارتقای امنیت زنان؛ این لایحه قطعاً اشکال دارد مگر می‌شود مجموعه‌ای از قوانین دچار اشکال نباشد؟ اما مسئله این است تلاش‌هایی شد که کلیت این لایحه در مجلس رأی نیاورد. وقتی می‌گوییم کلیت لایحه‌ای در مجلس رأی نیاورد، یعنی مجلس معتقد است که این مسئله اصلاً مسئله جامعه ما نیست.

این یعنی هنوز هم بعد از چهار دهه بعد از انقلاب و ۵۵ سال بعد از اینکه کتاب نظام حقوق زن در اسلام را تدوین کردند، کسانی هستند که هنوز باور نکردند که توجه به مسائل زنان یک مسئله است.

فرهمندپور، مسئله دوم از ویژگی‌های نگاه استاد مطهری را نگاه مسئله‌ محور ایشان عنوان کرد و گفت: در این خصوص ما همچنان دچار مشکل هستیم. مواجهه با یک موضوع با نگاه مسئله‌محور ویژگی خاص استاد است؛ گاهی به عنوانی با نگاه توصیفی و موضوع‌محور نزدیک می‌شوید، اما گاهی با نگاه مسئله‌محور.

وی اضافه کرد: ما در موضوع حجاب، دائماً در حال توصیف حجاب هستیم و خوبی‌ها و مزایای حجاب، اهمیت و آیات حجاب و … را مطرح می‌کنیم یعنی دائماً داریم موضوع را توصیف می‌کنیم اما چه قدر تلاش کردیم دریابیم که چه چیزی باعث می‌شود موضوع به این مفیدی و دارای دستاوردهای گسترده، امروز مورد استقبال بسیاری از زنان و دختران ما نباشد.

این عضو هیئت علمی دانشکده معارف و اندیشه اسلامی دانشگاه تهران تأکید کرد که باید این پرسش را مطرح شود که چه اتفاقی افتاده که نسل امروز به این میراث نسل گذشته پشت کرده است؟ کتاب مسئله حجاب یا کتاب نظام حقوق زن در اسلام و سایر آثار شهید مطهری مسئله‌محور است نه توصیفی. کتاب علل گرایش به مادی‌گری را استاد مطهری به صورت مسئله بیان می‌کند و می‌پرسد چرا انسانی که ذاتاً معنویت‌محور است به مادیات گرایش پیدا کرده است. کتاب اسلام و مقتضیات زمان استاد نیز مسئله محور است، کتاب خدمات متقابل اسلام و ایران نیز یک مسئله است.

استاد از روش توصیفی محض و گزارش محور استفاده نمی‌کرده است اما هنوز بعد از ۴۰ سال شهادت استاد، بسیاری از فرهیختگان کشور نگاه مسئله‌محور ندارند و کماکان بحث‌های توصیفی، گزارش‌دهی و کم‌اثر را گرفته‌اند.

عدم نگاه نظام‌مند به مسائل زنان

فرهمندپور، ویژگی سوم آثار شهید مطهری که کماکان خلأ وجود آن در روزگار ما احساس می‌شود را نگاه نظام‌مند به مسائل زنان دانست و گفت: کماکان در روزگار ما مسئله حجاب را یک مسئله صرفاً فرهنگی می‌بینیم و متأسفانه نتوانستیم به تصمیم‌سازان و تصمیم‌گیران این را منتقل کنیم که مسئله حجاب صرفاً یک مسئله فرهنگی نیست کما اینکه سکس در غرب صرفاً یک مسئله فرهنگی نیست. امروز صنعت پورن و سکس را تعطیل کنید، آیا چیزی به نام بدپوشی باقی می‌ماند؟ خیر.

وقتی تجارت سکس یکی از سه پرحجم‌ترین تجارت‌های جهانی (تجارت مواد مخدر، سلاح و سکس) است، نباید تصور کرد که این موضوع یک موضوع صرفاً فرهنگی است. مد هم یک مسئله صرفاً فرهنگی نیست؛ بله، سرریز مد، فرهنگ است اما یک مسئله به شدت اقتصادی است و ۴۰ سال است که ما نتوانستیم این را از نظام‌سازانمان مطالبه کنیم. وقتی جهات اقتصادی حجاب را حل نکنیم، موضوع حل نمی‌شود. ما متوجه نیستیم که حجاب و مجموعه مسائل زنان یک نظام است و تا زمانی که به صورت نظام‌واره به آن نگاه نکنیم، چیزی تغییر نمی‌کند.

این استاد دانشگاه، چهارمین ویژگی استاد مطهری را شناخت مخاطب واقعی دانست و گفت: یک سؤال دارم: تولیدات شبکه قرآن در موضوع حجاب بیشتر است یا تولیدات شبکه چهار؟ شبکه قرآن دائماً در خصوص مباحث معارفی برنامه تولید می‌کند؛ همچنان که ما مدام همایش حجاب برای بانوان چادری برگزار می‌کنیم. آن وقت در شبکه چهار ما که شبکه با مخاطب فرهیخته است و اتفاقاً مخاطب فرهیخته ما باید اقناع، ترغیب، همراه و موج‌ساز شود، کم‌ترین محتوا را در موضوع حجاب دریافت می‌کند.

مقالات استاد مطهری در مجله زن روز

استاد مطهری سال ۴۵ اساساً محتوای کتاب نظام حقوقی زن در اسلام را از یادداشت‌هایی که در مجله زن روز دهه ۴۰ منتشر می‌کردند، نوشتند. مجله زن روز یکی از پرمسئله‌ترین مجلات هفتگی زن و خانواده آن زمان از نظر عکس‌ها، گزارش‌‌ها، نمادسازی‌ها و … بود اما استاد مطهری دهه ۴۰ چگونه می‌تواند جای پا در این مجله باز کند، ارتباط برقرار کند و مخاطب خود را شناسایی کند؟ این خیلی مهم است که مخاطب واقعی خود را پیدا کنیم اتفاقی که در روزگار ما رخ نمی‌دهد.

فرهمندپور تصریح کرد: نکته خیلی مهم دیگر این است که هنوز هم که هنوز است رسانه ما، منبرهای ما، جلسات معارفی ما و … می‌گویند زنان حجاب داشته باشند به خاطر اینکه آقایان گناه نکنند! یعنی حجاب خانم‌ها برای حقوق معنوی آقایان است. یا مطرح می‌شود که برای آقایان حقوقی از جمله تعدد همسر در اسلام تعریف شده است. از کنار این مسئله به آسانی نگذرید؛ استاد مطهری نزدیک به ۵۵ سال پیش از منظر حقوق زنان به همه این موارد ورود می‌کند، البته این مسائل را از قرآن برداشت می‌کنند. قرآن می‌گوید: خانم‌ها حجاب داشته باشید تا به عفت شناخته شوید و اذیت نشوید.

وی با انتقاد از نگاه رسانه‌ها به موضوع شهادت جوان سبزواری، گفت: من تعجب می‌کنم در موضوع جوان سبزواری رسانه چرا اینقدر راه را اشتباه می‌رود و بیان می‌کند که دو دختر مظلوم در دست اراذل و اوباش افتاده بودند و یک جوان با به خطر انداختن جانش آن‌ها را نجات داده است. این دو دختر مظلوم نبودند و به خاطر بی‌حجابی خود را در معرض خطر قرار داده بودند. قرآن هم می‌فرماید که زنان با سخنان نرم، کاری نکنند که مردان بیمار آن‌ها را آزار دهند. دقیقاً در بازنمایی چنین اتفاقی باید مسئله حجاب مطرح شود.

آقایان نگاه نکنند تا گناه نکنند

این استاد دانشگاه تصریح کرد: تکلیف آقایان در قرآن مشخص است. قرآن گفته برای اینکه گناه نکنید، نگاه نکنید. حجاب برای خود خانم‌هاست که آزار نبینند. شهید مطهری ۶۰ سال پیش حتی وقتی از تعدد زوجات صحبت می‌کند از این مسئله دفاع می‌کند که تعدد زوجات بیش از اینکه مردمحور باشد زن‌محور است در حالی که همه در جامعه فکر می‌کنند که این حکم به نفع آقایان و مردمحور است.

وی خاطرنشان کرد: نمی‌خواهم این را مطرح کنم که این نظر استاد مطهری درست‌تر است یا نظر سایر علما، بلکه می‌خواهم بگویم استاد مطهری در زمانی که به شدت ساختارهای سنتی حاکم بر حوزه‌های علمیه را داریم، ۶۰ سال پیش، ابایی ندارد از اینکه وقتی نظر علمی می‌دهد، نظرش با نظر علمای مشهور زمانش و استادش در تفاوت باشد.

استاد مطهری در موضوع حجاب مطرح می‌‌کند که برخی از اجزای آرایش صورت مثل سرمه چشم از مصادیق آیه ۳۱ سوره نور است: «وَقُلْ لِلْمُؤْمِنَاتِ يَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصَارِهِنَّ وَيَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَلَا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلَّا مَا ظَهَرَ مِنْهَا؛ و به زنان با ايمان بگو ديدگان خود را [از هر نامحرمى] فرو بندند و پاكدامنى ورزند و زيورهاى خود را آشكار نگردانند مگر آنچه كه طبعا از آن پيداست». یعنی شهید مطهری معتقد است مقداری از آرایش جزو همان «إِلَّا مَا ظَهَرَ مِنْهَا» است که قرآن می‌گوید زنان زیبایی خود را بپوشانند الّا آن بخشی که ظاهر است.

 در خصوص آیه «الرِّجَالُ قَوَّامُونَ عَلَى النِّسَاءِ؛ مردان سرپرست زنانند»، نیز نظر استاد مطهری با نظر علامه طباطبایی متفاوت است. علامه طباطبایی معتقد هستند که قوامیت مرد بر زن ذاتی است ولی شهید مطهری معتقد بود این آیه فقط قوامیت در حوزه خانواده است یعنی شوهر من در خانه قوام من است نه در محل کار و … .

این استاد دانشگاه در پایان گفت: بحث این نیست که چه کسی درست می‌گوید بحث من این است که یک نفر می‌تواند در موقعیتی که بسته‌ترین ساختار ذهنی وجود دارد و در موضوعی که این همه حساسیت دارد، اینقدر جسارت دارد.

ایکنا