نگاهی به زندگی و خدمات مادر علم زنان و مامایی ایران

۱۶ اردیبهشت ماه در تقویم بین‌المللی به نام «روز جهانی ماما» نام‌گذاری شده است. در گذشته قابله یا ماما به زنی گفته می‌شد که به‌ صورت تجربی‌ در کار زایمان زنان مهارت داشت و در به دنیا آوردن نوزاد به آنها کمک می‌کرد.

تا پیش از فراگیرشدن علم پزشکی نوین و ایجاد رشته مامایی در ایران‌، یعنی تا اوایل دوره پهلوی اول، قابله‌ها همه امور مربوط به زایمان را انجام می‌دادند؛ با این وجود قدمت رشته مامایی در ایران در قالب آموزش عالی به سال ۱۲۹۷ شمسی برمی‌گردد، چراکه در آن سال اولین بیمارستان زنان تهران با هزینه وزارت معارف تاسیس شد.

در اوایل فعالیت رشته مامایی در ایران، اغلب پزشکانی که به ارائه خدمات می پرداختند، از خارج از کشور بودند و پس از آن برخی پزشکان مرد در این رشته فعالیت می‌کردند.

• عکس نوشت: آشنایی با مادر علم زنان و مامایی ایران

محیط رشته زنان و زایمان تا سال‌های زیادی تحت سلطه مردان قرار داشت و فعالیت در آن برای زنان کاری دشوار محسوب می‌شد، همانطور که برای مریم پور رضا، اولین متخصص زنان و زایمان در ایران کار دشواری بود، با این وجود او توانست این کار را به خوبی انجام دهد.

مریم پوررضا در سال ۱۳۱۳ به دنیا آمد. همان سالی که در خرداد ماه آن، مجلس شورای ملی لایحه‌ی انتقال مدرسه‌‌ی طب و داروسازی دارالفنون به باغ جلالیه و تشکیل دانشکده پزشکی را تصویب کرد و در ۱۵ بهمن همان سال کلنگ تاسیس دانشگاه تهران به زمین زده شد.

مریم تحصیلات ابتدایی و دبیرستان خود را در مدرسه‌ ژاندارک فرانسوی‌ها گذراند و پس از اخذ دیپلم در آزمون ورودی دانشکده پزشکی شرکت کرد و توانست رتبه‌ نخست دختران داوطلب را به دست آورد.

براساس خاطرات خانم پور رضا، با اینکه پدرش فرد تحصیلکرده‌‌ای بود و در دانشگاه قاهره و سپس سوربن فرانسه تحصیلات خود را ادامه داده بود، با رفتن او به دانشکده‌ پزشکی مخالف بوده است. او معتقد بود که رفتن دختران به دانشکده پزشکی چندان درست نیست. با این وجود پس از قبولی خانم پوررضا در دانشکده‌ پزشکی، پدر او با صحبت‌های مادر و دایی‌اش قانع می‌شود و به او اجازه می‌دهد تا در دانشکده پزشکی درس بخواند.

مریم دوران تحصیل خود را با نمرات عالی سپری کرد و در سال آخر دانشکده با بیژن جهانگیری که از دانشجویان رشته پزشکی بود، ازدواج کرد. همسرش بعدها رشته‌ فارماکولوژی را ادامه داد و در دانشگاه تهران به عنوان عضو هیئت علمی مشغول به کار شد.

خانم پوررضا اولین فرزندشان را باردار بود که همسرش برای ادامه تحصیل ابتدا به بلژیک و سپس به آمریکا رفت و مریم در این شرایط دشوار، تحصیل در رشته‌ی تخصصی زنان و زایمان را شروع کرد. او دوباره با سخت‌گیری‌های جنسیتی و این بار از جانب رییس گروه زنان دانشکده‌ی پزشکی برای تحصیل در رشته‌ زنان و زایمان مواجه شد.

دکتر جهانشاه صالح رییس بیمارستان زنان، مخالف اصلی ورود مریم به دوره‌ی تخصصی زنان و زایمان بود. شاید این مخالفت از سر دلسوزی و به دلیل شرایط و محدودیت‌های زنان برای فعالیت در این رشته سنگین بود و به همین دلیل نه تنها مخالفت ورود خانم پوررضا که مخالف ورود بسیاری از زنان به خصوص زنان متاهل در این رشته بود و مریم نیز متاهل بود و مهم تر اینکه در آن برحه زمانی همسرش برای ادامه تحصیل به خارج از کشور رفته بود.

با وجود همه این سختی‌ها، خانم پوررضا این موانع را پشت سر گذاشت و با جلب اعتماد جهانشاه صالح، در دوره‌ تخصصی زنان و زایمان مشغول به تحصیل شد. سختگیری پدر و بزرگ شدن در خانواده‌ای فرهیخته و دوستدار علم و دانش از او انسانی سخت‌کوش و هدفمند ساخته بود.

خانم پوررضا به دلیل تسلط به زبان فرانسه برای گذراندن دوره‌ی تکمیلی سونوگرافی زنان و نازایی عازم بلژیک و فرانسه شد و طی چند ماه این دوره را گذراند.

او پس از بازگشت به ایران به عنوان استادیار دانشکده پزشکی در دانشگاه تهران مشغول به کار شد و به سرعت مراحل رشد و ترقی را طی نمود. ابتدا دانشیار شد و پس از آن به مقام استادی رسید. او سپس به عضویت هیئت بورد تخصصی زنان و زایمان و نازایی وزارت بهداشت درآمد و پس از چندی به عنوان دبیر هیئت بورد منصوب شد.

خانم پوررضا علاوه بر ارائه خدمت در مراکز علمی کشور، به بیماران‌ مختلف در بخش دولتی و خصوصی نیز خدمات ارائه می‌کرد. این بانوی فرهیخته بیش از نیم قرن به مردم کشورش خدمت کرد و سرانجام در هشتم دی ماه سال ۱۴۰۱ جان به جان آفرین تسلیم کرد.