مادر بودن در دنیای جدید

در بخش دوم این گفتگو، خانم حسنی‌حلم با طرح تجربه شخصی خود از فشارهای روانی ناشی از پذیرش مسئولیت‌های اجتماعی، به احساس گناه مادری اشاره کرد و گفت حتی در شرایطی که فعالیت اجتماعی از سر علاقه، بدون فشار اقتصادی و با همراهی خانواده انجام می‌شود، لحظاتی وجود دارد که تأخیر در یک صبحانه یا پاسخ ندادن به درخواست بازی کودک، مادر را دچار تردید و عذاب وجدان می‌کند. او این پرسش را مطرح کرد که آیا این حجم از فشار ارزشمند است و آیا انتخاب نقش‌های بیرونی، انتخاب درستی برای مادری است یا نه.

در ادامه، خانم پهلوانی با نگاهی واقع‌گرایانه تأکید کرد که هر انتخابی در زندگی، همراه با گرفتن و دادن است و نمی‌توان انتظار داشت بدون پرداخت هزینه، به همه خواسته‌ها رسید. خانم جنیدی‌مقدم نیز با طرح این نکته که برخی تصورات ذهنی از مادری می‌تواند خود به ظلم به فرزند منجر شود، گفت گاهی مادران خانه‌دار با انجام افراطی امور برای فرزندان، مانع شکل‌گیری مسئولیت‌پذیری در آنان می‌شوند.

بحث در ادامه به مسئله کار تمام‌وقت کشیده شد. خانم پهلوانی صراحتاً اعلام کرد که هیچ‌گاه کار تمام‌وقت را انتخاب نکرده و حتی با وجود پیشنهادهای رسمی برای هیئت علمی شدن، ترجیح داده مسیرهایی را برگزیند که زمان بیشتری برای حضور در کنار فرزندانش فراهم کند. او توضیح داد که تغییر مسیر حرفه‌ای‌اش از دانشگاه به فعالیت‌های هنری و تربیتی نوجوانان، نتیجه نیازهایی بوده که از دل مادری به آن رسیده است.

در مقابل، خانم اکبری به نکته‌ای مهم اشاره کرد و گفت بسیاری از زنان «انتخاب نمی‌کنند، بلکه انتخاب می‌شوند». به گفته او، ورود به برخی عرصه‌های فعالیت، به‌ تدریج بار مسئولیت‌هایی را بر دوش زن می‌گذارد که دیگر عقب‌نشینی از آن آسان نیست. خانم پارساپور نیز این وضعیت را با این تعبیر توصیف کرد که ورود به یک میدان اجتماعی، الزاماتی را به همراه دارد و نمی‌توان انتظار داشت بدون تبعات باقی بماند.

در بخش مهمی از گفتگو، مسئله خانه‌داری و تعریف آن به چالش کشیده شد. خانم اکبری با تأکید بر اینکه «مادر خانه کوزت نیست»، گفت مادر مدیر خانه است، نه نیروی خدماتی. او با ذکر تجربه شخصی خود توضیح داد که چگونه از همان سال‌های ابتدایی، مسئولیت‌پذیری را به فرزندانش آموزش داده و خانه را به محیطی مشارکتی تبدیل کرده است؛ تا جایی که فرزندان، بدون اجبار، در امور خانه سهیم هستند و این مشارکت را بخشی از زندگی طبیعی خود می‌دانند.

خانم حسنی‌حلم در ادامه، به مسئله نگاه جنسیتی به کار خانه اشاره کرد و گفت همچنان در برخی خانواده‌ها، انجام امور خانه «کار مادر» تلقی می‌شود و حتی تولد دختر، به‌عنوان راه‌حلی برای کاهش بار کاری پسران دیده می‌شود. این موضوع، به باور حاضران، یکی از ریشه‌های بازتولید نابرابری در خانواده است.

بحث به نسل‌ها کشیده شد؛ جایی که خانم اکبری با مقایسه دختران دهه شصت با دهه هفتاد و هشتاد گفت برخلاف نسل خودشان که با تمرکز افراطی بر تحصیل بزرگ شدند، نسل جدید نگاه جدی‌تری به ازدواج و تشکیل خانواده دارد. او تأکید کرد که تلاش می‌کند این اولویت را به دختر خود منتقل کند، بدون آنکه مانع رشد علمی و توانمندی فردی او شود.

در بخش دیگری از نشست، تفاوت «فعالیت اجتماعی» و «اشتغال» مورد تأکید قرار گرفت. خانم حسنی‌حلم توضیح داد که بیرون بودن زن از خانه الزاماً به معنای اشتغال رسمی و تمام‌وقت نیست و باید میان کنشگری اجتماعی، فعالیت فرهنگی و اشتغال اقتصادی تمایز قائل شد. به گفته او، بسیاری از بانوان حاضر در این نشست، با وجود تحصیلات عالی، مسیرهایی را انتخاب کرده‌اند که لزوماً شغل رسمی محسوب نمی‌شود، اما اثرگذاری اجتماعی بالایی دارد.

مسئله معیشت نیز به‌عنوان یکی از جدی‌ترین محورهای گفتگو مطرح شد. خانم اکبری با صراحت گفت نمی‌توان فشار اقتصادی را نادیده گرفت و تصور کرد همه زنان صرفاً از سر علاقه یا تفنن وارد بازار کار می‌شوند. او تأکید کرد که بخش قابل توجهی از فعالیت اقتصادی زنان، به دلیل شرایط معیشتی، کاهش حمایت‌های قانونی و نگرانی از آینده است.

به گفته او، حتی زنانی که از نظر حقوقی ملزم به تأمین مالی خانواده نیستند، از منظر اخلاقی و انسانی نمی‌توانند نسبت به فشار اقتصادی همسرانشان بی‌تفاوت باشند.

در ادامه، خانم جنیدی‌مقدم و خانم پهلوان از تجربه‌های خود در فعالیت‌های فرهنگی و تربیتی بدون چشم‌داشت مالی سخن گفتند. خانم جنیدی‌مقدم از حضورش در مسجد محله و ارتباط‌گیری با نوجوانان گفت و خانم پهلوانی از برگزاری کلاس‌های هنری، هیئت نوجوانان و اعتکاف هنری سخن به میان آورد؛ فعالیت‌هایی که به گفته او، بیش از هر جای دیگری، احساس اثرگذاری و معنا را برایش به همراه داشته است.

در بخش پایانی نشست، مفهوم «بندگی» به‌عنوان چارچوبی برای تصمیم‌گیری زنان مطرح شد. خانم پهلوان تأکید کرد که هدف نهایی انسان، بندگی و خدمت است و زن باید بتواند در هر مقطع از زندگی، تشخیص دهد اولویت او در این مسیر چیست؛ گاهی مادری، گاهی فعالیت اجتماعی و گاهی ترکیبی از هر دو. خانم حسنی‌حلم نیز در جمع‌بندی نهایی گفت زن ایرانی باید آن‌قدر توانمند باشد که بتواند در لحظه تصمیم بگیرد کدام نقش، در آن مقطع، او را به تعالی فردی، خانوادگی و اجتماعی نزدیک‌تر می‌کند.

این نشست با تأکید بر تنوع نسخه‌های زندگی زنان، پرهیز از تجویز الگوی واحد، و ضرورت گفت‌وگوی صادقانه درباره واقعیت‌های مادری، معیشت و فعالیت اجتماعی به پایان رسید.

گزارشگر: مهتا صانعی