مادر بودن در دنیای جدید

در پاسخ به این پرسش، دکتر پارساپور توضیح داد که تعارض نقش یک مسئله فردی نیست و بسیاری از زنان در شرایط مختلف با آن روبه‌رو هستند. او گفت اگرچه بعد از انقلاب مسیرهای علمی و حرفه‌ای برای زنان هموار شد و حضور آنان در دانشگاه‌ها رشد چشم‌گیری یافت، اما بسیاری از ساختارهایی که امروز زنان در آن آموزش می‌بینند یا کار می‌کنند، بدون توجه به تفاوت مسئولیت‌های خانوادگی زن و مرد طراحی شده است.

پارساپور افزود که در رشته‌هایی مانند پزشکی که مسیر طولانی و فشرده‌ای دارند، فشار زیادی بر زنان تحصیل‌کرده وارد می‌شود و آنان باید بین نقش مادری و ادامه مسیر علمی یکی را قربانی کنند. او اشاره کرد که دختران وارد دانشگاه می‌شوند بدون اینکه کسی به آنان هشدار دهد که این مسیر برای یک مادر آینده چه چالش‌هایی خواهد داشت و این سکوت به نوعی «مظلومیت ساختاری زنان» منجر می‌شود.

در بخش دیگری از گفتگو، خانم حسنی‌حلم از دکتر پارساپور درباره برداشت‌های رایج از سبک زندگی دینی پرسید و اینکه آیا نگاه دینی الزماً زن را در خانه محدود می‌کند. دکتر پارساپور تأکید کرد که چنین برداشتی نادرست است و تقسیم کار میان حضرت زهرا(س) و امیرالمؤمنین(ع) بر اساس اولویت‌ها بوده نه به معنای ممنوعیت فعالیت اجتماعی و این الگو نه تنها زن را محدود نمی‌کند بلکه نشان می‌دهد می‌توان میان خانه و اجتماع تعادلی آگاهانه برقرار کرد.

پس از او، دکتر پهلوانی نیز توضیح داد که زندگی حضرت زهرا(س) برخلاف تصور عمومی صرفاً به امور خانه محدود نبوده است. او با ذکر نمونه‌هایی تاریخی گفت حضرت زهرا(س) هفت باغ را مدیریت می‌کردند، فعالیت اقتصادی داشتند، کنش‌گر اجتماعی بودند و در عرصه سیاسی حضور قدرتمندی داشتند. پهلوانی تأکید کرد که اگر زنان امروز از این الگوها به‌عنوان الگوی عملی سخن می‌گویند، باید آن را واقعی و قابل دسترس معرفی کنند، نه آرمانی و دور از زندگی روزمره. او هشدار داد که ارائه الگوهای زنان اهل‌بیت(ع) به‌صورت دست‌نیافتنی باعث می‌شود دختران نتوانند با آنان همذات‌پنداری کنند.

در ادامه، خانم حسنی‌حلم موضوع ارزش خانه‌داری را مطرح کرد. او از تجربه مادرانی گفت که گاه از سوی جامعه به دلیل نداشتن شغل بیرونی با قضاوت مواجه می‌شوند و پرسید که آیا این نگرش درست است. دکتر پارساپور در پاسخ گفت متأسفانه در جامعه امروز نوعی ارزش‌گذاری نانوشته وجود دارد که زنِ شاغل را بر زن خانه‌دار برتری می‌دهد، در حالی‌که خانه‌داریِ آگاهانه نقشی بسیار مهم، پیچیده و تربیتی است. او اشاره کرد که حتی فرزندان نیز گاه مادر خانه‌دار را کم‌ارزش‌تر از مادر شاغل می‌بینند، در حالی که این نگاه نادرست و حاصل جریان‌های فرهنگی مسلط است.

در این بخش، دکتر جنیدی نیز تجربه شخصی خود را بیان کرد و گفت سال‌هایی که هم‌زمان تحصیل می‌کرد و فرزندان خردسال داشت، به‌ناچار با سختی‌های فراوانی روبه‌رو بود. او توضیح داد که همیشه با بچه‌ها کنار خود درس می‌خوانده و زمان‌های مطالعه‌اش بسیار محدود بوده است، اما با وجود سختی، چون انتخابش آگاهانه بوده، از آن دوران احساس رضایت دارد. او افزود هیچ‌کس در این مسیر کامل نیست و هر زنی در حد توان خود تلاش می‌کند، اما نباید زن را وادار به ایفای همزمان نقش‌های سنگین و بی‌وقفه کرد.

در ادامه نشست، دکتر اکبری تجربه متفاوتی را روایت کرد. او گفت پس از ازدواج و تولد دو فرزند، هشت سال در خانه ماند و با وجود فشار اطرافیان و پرسش‌هایی از این دست که چگونه یک دانشجوی ممتاز خانه‌نشین شده، هرگز از این انتخاب پشیمان نیست. اکبری گفت که نمی‌توانست فرزند یک‌ساله خود را به مهد بسپارد و تصور اینکه کودک خردسال چند ساعت در محیطی ناآشنا باشد برایش قابل قبول نبود. به گفته او، خانه‌داری در این سال‌ها تجربه‌ای عمیق، آرام و بسیار سازنده بوده است و اگر دوباره هم مادر شود، همین مسیر را انتخاب خواهد کرد.

حسنی‌حلم در ادامه از دکتر جنیدی پرسید که آیا می‌توان هم مادر درجه‌ یک بود و هم زن شاغل موفق؟ دکتر جنیدی صریح پاسخ داد که در بسیاری از دوره‌ها این امر شدنی نیست و مادر مجبور است میان کیفیت زندگی خانوادگی و موفقیت شغلی یکی را در اولویت قرار دهد. او گفت مادر بودن به‌ویژه در سال‌های نخست کودکی، نیازمند حضور، تمرکز و انرژی فراوان است و نمی‌توان هم‌زمان در دو نقش متفاوت و سنگین در سطح عالی عمل کرد. او البته تأکید کرد این سخن به معنای نفی حضور اجتماعی زن نیست، بلکه به معنای شناخت واقعیت‌های جسمی و عاطفی اوست.

دکتر پارساپور در ادامه این بحث گفت مشکل اصلی زنان نه انتخاب میان خانه و کار، بلکه فقدان ساختارهای حمایتی و سبک زندگی سازگار با نقش مادری است. او بیان کرد که «زن امروز در حال له شدن میان نقش‌های مختلف» است، زیرا جامعه از او می‌خواهد هم مادر کامل باشد، هم همسر بی‌نقص، هم شاغل موفق، هم فعال اجتماعی و هم فردی نوگرا. او معتقد است اگر سبک زندگی ایرانی_اسلامی به‌ صورت علمی و واقع‌گرایانه طراحی و اجرا شود، زن می‌تواند تعادلی پایدار میان این نقش‌ها ایجاد کند.

در بخش دیگری از نشست، دکتر پهلوانی دیدگاهی میانه‌گرانه مطرح کرد و گفت نمی‌توان درباره همه زنان نسخه یکسان پیچید. او توضیح داد برخی زنان با داشتن همسر همراه، خانواده حمایت‌کننده، شرایط اقتصادی مناسب و توان جسمی و روحی بالا می‌توانند هم‌زمان در نقش‌های مختلف تا حد خوبی موفق باشند، اما برخی دیگر در شرایط سخت‌تری قرار دارند و مقایسه این گروه‌ها با هم ناعادلانه است.

در ادامه جلسه، شرکت‌کنندگان درباره وضعیت نوجوانان امروز نیز سخن گفتند و اشاره کردند که حال فرزندان در بسیاری از خانواده‌ها، چه مادر شاغل باشد و چه خانه‌دار، تعریف چندانی ندارد و فشارهای اجتماعی، آموزشی و رسانه‌ای بر خانواده‌ها سنگینی می‌کند. حاضران معتقد بودند که مادران گاهی خود را مسئول تمام مشکلات فرزندان می‌دانند، در حالی‌که بسیاری از این مسائل ریشه‌هایی فراتر از نقش مادر دارد و نیازمند نگاه کلان‌تر است.

در پایان نشست، شرکت‌کنندگان بر چند نکته مهم توافق داشتند، اینکه مادر بودن نقشی بی‌بدیل و غیرقابل جایگزین است و جامعه باید برای این نقش ارزش واقعی قائل شود، اینکه اشتغال و فعالیت اجتماعی زن امری طبیعی و حق اوست و نباید تنها معیار سنجش هویت یا ارزش او باشد، اینکه تعارض نقش‌ها یک موضوع جهانی است و تنها با اصلاح ساختارها، افزایش حمایت‌های اجتماعی و بازتعریف وظایف خانوادگی قابل مدیریت است و اینکه گفتگوهای صمیمانه میان زنان، بیان تجربه‌های واقعی و شنیدن روایت‌های مشترک می‌تواند به کاهش فشار روانی مادران کمک کند. همچنین اشاره شد که چنین گفتگوهایی بتواند زمینه‌ساز طراحی الگوهای متوازن، انسانی و قابل اجرا برای سبک زندگی بانوان ایرانی باشد.

شما خوانندگان گرامی می‌توانید بخش اول این نشست را در آپارات جهان‌بانو ملاحظه بفرمایید.

گزارشگر: مهتا صانعی