مادر امام حسن عسکری علیه‌السلام؛ بانویی صالح، مدیر و اثرگذار در تاریخ تشیع

ستایش امام هادی علیه‌السلام از سلیل

زمانی که سلیل، مادر امام عسکری علیه‌السلام، به محضر امام هادی علیه‌السلام رسید، آن حضرت فرمود: «سلیل، مسلولةٌ من الآفات و العاهات و الأرجاس و الأدناس (الأنجاس)؛ سلیل، از بدی‌ها، پلیدی‌ها، زشتی‌ها، ناپاکی‌ها و آلودگی‌ها پاک و عاری است.»

و در ادامه بشارت داد: «سیهب اللّه حجّته علی خلقه یملأ الأرض عدلاً کما ملئت جوراً؛ به زودی خداوند (از نسل سلیل) حجّت الهی بر خلق خود (مهدی موعود علیه‌السلام) را عطا می‌کند. او زمین را از عدل و داد پر می‌نماید همان‌طور که از جور و ستم پر شده باشد.»

جایگاه و احترام میان شیعیان

شهید مطهری می‌نویسد: «وجود مقدس امام عسکری (ع) مادری دارد به نام حدیث که به لقب جده معروف است؛ زیرا جده حضرت حجت امام مهدی (عج) بودند. این زن بزرگوار علاوه بر جده بودن، مقامی والا و جلالتی عظیم داشت، به طوری که مرحوم محدث قمی (ره) در الانوارالبهیه می‌نویسد: بعد از امام عسکری، مفزع الشیعه بود؛ یعنی شیعیان در مشکلات به او پناه می‌بردند.»

نقش‌آفرینی در فتنه جعفر کذاب

پس از شهادت امام حسن عسکری علیه‌السلام، جعفر ـ برادر ایشان ـ با حیله‌ها و تبلیغات مدعی امامت شد و با حمایت کارگزاران عباسی و گروهی اوباش، فتنه‌ای سهمگین برپا کرد. او در مجالس عزاداری، خود را وصی و جانشین برادرش معرفی می‌کرد و گروهی از مردم منحرف شدند.

مادر امام علیه‌السلام، در واکنش به این فتنه، شجاعانه اعلام کرد: «أنا وصیّ ابنی الحسن بن علی و أطلب حقی؛ من، وصی پسرم حسن بن علی هستم و حق خود را می‌خواهم.»

وی برای اثبات حق خود مدارک کتبی و شفاهی را به دادگاه ارائه داد و در نهایت، قاضی القضات پایتخت به نفع او حکم صادر کرد.

تبلیغ امامت حضرت ولی عصر (عج)

علاوه بر فتنه جعفر کذاب، یکی از بحران‌های بزرگ پس از شهادت امام عسکری علیه‌السلام، موضوع اثبات ولادت و امامت حضرت مهدی عجل‌الله تعالی فرجه‌الشریف بود. دشمنان از اختلافات مذهبی سوءاستفاده کرده و به تقویت فرقه‌های انحرافی می‌پرداختند.

در این شرایط، ام ابی محمد و حکیمه خاتون مدیریت بحران را بر عهده گرفتند و در جلسات پرسش و پاسخ، ولادت و امامت حضرت حجت علیه‌السلام را تبلیغ و ترویج می‌کردند.

روایت حکیمه خاتون درباره وصایت جده

در روایتی هم حکیمه خاتون عمه امام زمان علیه‌السلام علت این‌که چرا جده وصی امام حسن عسکری علیه‌السلام شده است را بیان کرده‌اند؛ احمد بن ابراهیم می‌گوید: «در سال دویست و شصت و دو وارد مدینه شدم و نزد حکیمه خاتون، دختر امام جواد و خواهر امام هادی علیهماالسلام رفتم. از پشت پرده با او سخن گفتم و از دینش پرسیدم. امام را نام برد و گفت: فلان بن الحسن و نام او را بر زبان جاری ساخت.
گفتم: فداکِ! آیا او را دیده‌ای یا فقط خبرش را شنیده‌ای؟
گفت: خبر او را از ابو محمد علیه‌السلام شنیده‌ام و آن را برای مادرش نوشته بود.
گفتم: فأین المولود؟ آن مولود کجاست؟
گفت: مستور است.
گفتم: فَإِلَى مَنْ تَفْزَعُ الشِّیعَة؟ پس شیعه به چه کسی رجوع کند؟
گفت: إلى الجدة أم أبی محمد علیه‌السلام؛ به جده، مادر امام حسن عسکری علیه‌السلام.
گفتم: آیا به کسی اقتدا کنم که به زنی وصیت کرده است؟
گفت: اقتدوا بالحسین بن علی علیه‌السلام؛ زیرا حسین علیه‌السلام در ظاهر به خواهرش زینب وصیت کرد و دستورات علی بن الحسین علیهماالسلام به دلیل حفظ جانش به زینب نسبت داده می‌شد.
سپس گفت: شما اهل اخبار هستید، آیا روایت نشده است که نهمین از فرزندان حسین علیه‌السلام میراثش در دوران حیاتش تقسیم می‌شود؟»

درس‌های امروز از نقش تاریخی جده

این ماجرا نشان می‌دهد که نقش مادر امام حسن عسکری علیه‌السلام فراتر از یک جایگاه خانوادگی بود. او در بحران‌ها و فتنه‌های سهمگین، با ایمان، درایت و شجاعت، از حقانیت ولایت و امامت دفاع کرد و ملجأ شیعیان شد؛ نقشی که درس‌های بزرگی برای امروز ما دارد.

مهدیه منافی