مادران زمین/مادری زنان برای سلامت محیط زیست ایران

۲۵ سال است که «جمعیت زنان مبارزه با آلودگی محیط‌زیست» در قیطریه راه‌اندازی شده؛ انجمنی که «مه‌لقا ملاح» مؤسس آن است و این روزها بیش از ۲ هزار عضو در شهرهای مختلف کشور دارد؛ اعضایی که به هر کدام از آن ها می توان لقب مادران زمین را داد

آموزش تفکیک زباله از مبدأ و فرهنگسازی در زمینه کاهش تولید زباله، فرهنگسازی برای کودکان و دانش‌آموزان در رابطه با چگونگی کمک به کاهش آلودگی هوا، فعالیت در حوزه کاهش آلودگی آب‌های شیرین و… گوشه‌ای از فعالیت‌های این تشکل مردمی است. «مه‌لقا کاشفی» نایب رئیس هیئت‌مدیره جمعیت زنان مبارزه با آلودگی محیط‌زیست است که فعالیت‌های محیط‌زیستی خود را از دوران دانشجویی آغاز کرده. او از نگرانی‌ها درباره افزایش پسماندها و آلودگی هوای تهران و کلانشهرها می‌گوید که این روزها به یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های این انجمن تبدیل شده است.

دانشجوی دانشگاه کمبریج در انگلستان بود که فعالیت‌های محیط‌زیستی خود را با یک انجمن محلی آغاز کرد. تازه‌ترین مقاله‌های علمی انگلیسی زبان توسط کاشفی به فارسی ترجمه می‌شد و سر از مجله کیهان علمی و دیگر نشریات دهه ۷۰ کشور درمی‌آورد.

سال ۱۳۷۴ مدت زیادی از فعالیت‌های جمعیت زنان مبارزه با آلودگی‌های محیط‌زیست نمی‌گذشت که او با برگشت به تهران با آن آشنا شد: «گزارش فعالیت‌های این جمعیت تازه تأسیس را در روزنامه همشهری خوانده بودم. سال ۱۳۷۴ بود. این انجمن در روز هوای پاک تعدادی از دانش‌آموزان را برای توجه به موضوعات آلودگی هوا و فرهنگسازی به فضاهای عمومی شهر دعوت کرده بود.

یادم است این کار خانم ملاح و انجمن، سر و صدای زیادی در رسانه‌ها کرد و حتی در خارج از ایران هم بازتاب خوبی داشت. با روزنامه همشهری تماس گرفتم و نام و نشان انجمن را پرسیدم. دوستی و آشنایی من با خانم ملاح از همان زمان آغاز شد و تاکنون ادامه پیدا کرده است.»

از اساسنامه جمعیت زنان می‌گوید و پله پله کارهایی که با مدیریت ملاح و با همفکری و کمک زنان فعال در عرصه‌های مختلف به ثمر رسید. از توجه و اهمیتی که مادر محیط‌زیست ایران برای آموزش و جلب مشارکت زنان قائل بود: «خانم ملاح معتقد است که زنان عامل اصلی ایجاد زندگی در هر محیطی هستند. به همین دلیل می‌توانند اثرگذار باشند.

مدیریت خانه‌ها در جامعه ما برعهده زنان است و آنها اگر آموزش لازم را دیده و آگاهی داشته باشند می‌توانند مواردی مثل تفکیک زباله از مبدأ و تلاش برای کاهش آلودگی را به اعضای خانواده خودآموزش دهند.

ما شعاری داریم که می‌گوید آموزش یک زن، آموزش یک ملت است. زنان هستند که فرزندان را پرورش می‌دهند و به همین دلیل توجه به زنان می‌تواند در تربیت نسلی مسئولیت‌پذیر در برابر طبیعت و محیط‌زیست مؤثر باشد.»

به همین دلیل در عنوان رسمی جمعیت، دومین کلمه به کار رفته کلمه زنان است و فعالیت‌های این گروه با همکاری و همفکری بانوان انجام می‌شود؛ از کارشناسان محیط‌زیست و حوزه بهداشت تا بانوان شاغل در هر رشته و زمینه‌ای و زنان خانه‌دار. اکنون این جمعیت بیش از ۲ هزار عضو و ۱۴ نمایندگی فعال در استان‌های مختلف دارد.

آلودگی هوا یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های این روزهای جمعیت زنان مبارزه با آلودگی محیط‌زیست است. پیگیری جلسه‌های شورای‌شهر و نامه‌نگاری و فعالیت‌های آموزشی برای کودکان و خانواده‌ها برای کمک به رفع آلودگی هوا کارهایی است که این روزها با وجود شیوع کرونا و ارتباط غیرحضوری با مخاطبان انجام می‌دهند. مدیریت پسماندهای خانگی و صنعتی هم موضوع دیگری است که طی این سال‌ها آن را به‌صورت جدی پیگیری می‌کنند. کاشفی می‌گوید: «مردم در تمام مناطق تهران به‌خصوص در مناطق شمالی از آموزش‌های مدیریت پسماند استقبال خوبی می‌کنند

ما موفق شده‌ایم در همین مناطق خانواده‌های زیادی را برای تفکیک زباله از مبدأ و کاهش پسماند آموزش دهیم و با خود همراه کنیم. یکی از مشکلات مهمی که سر راه ما قرار دارد این است که مدیریت شهری امکان و شرایط مساعدی برای جمع‌آوری و دفع مناسب پسماندها فراهم نکرده است.

زباله‌ها در خانه توسط شهروندان تفکیک می‌شود اما به محض رسیدن به سطل آشغال و هنگام بارگیری توسط نیروهای خدمات شهری همه آنها در یک مخزن، جمع و احتمالاً برای دفع به آرادکوه، منتقل و سوزانده می‌شوند. یا پیمانکاران جمع‌آوری پسماند از کودکان برای جمع‌آوری زباله‌ها استفاده می‌کنند و هزاران مشکل دیگر که باعث می‌شود فردی که در خانه این زباله‌ها را تفکیک می‌کند، کار خود را مؤثر نداند.

در حالی که با انتخاب پیمانکار مناسب یا نظارت بهتر می‌توان این مشکلات را برطرف کرد. امروز نه تنها در آرادکوه، بلکه در بسیاری از مناطق کوهستانی شمال تهران هم شاهد دفع نامناسب زباله‌ها هستیم؛ موضوعی که نه تنها هوا و خاک را آلوده می‌کند، بلکه شیرابه‌های سمی را راهی آب آشامیدنی شهر و راه را برای بروز بیماری‌های مختلف هموار می‌کند.»

در دهه ۸۰ قرار بود مجلس مصوبه‌ای داشته باشد درباره نحوه تسویه حساب با شرکت‌های پیمانکار دولتی. ماجرا از این قرار بود که اداره‌های دولتی پولی برای پرداختن به بدهی‌های خود بابت فعالیت پیمانکاران نداشتند.

مصوبه آن روز مجلس به دولت این اجازه را می‌داد که اراضی ملی را به جای این طلب‌ها به پیمانکاران بدهد. این یعنی فاجعه. یادم است خانم ملاح را با ویلچر به مجلس بردیم.با آقای ابوترابی فرد، نماینده سابق مجلس شورای اسلامی صحبت کرد.

خانم ملاح تکیه کلامی داشت که می‌گفت فلانی! ما را کفن کردی؛ این کار را انجام نده. آن روز هم به آقای ابوترابی فرد این را گفت. مدتی با هم بحث کردند و در نهایت حضور فعالان انجمن و صحبت‌های خانم ملاح با آقای ابوترابی فرد جلو این فاجعه بزرگ محیط‌زیستی را گرفت و مصوبه از دستور کار مجلس خارج شد.

سال ۱۳۷۴ گذری به سمت سد لتیان داشتم. درست در کنار دریاچه، کوهی از زباله وجود داشت که آب سد را هم آلوده می‌کرد. وقتی موضوع را به خانم ملاح گفتم همراه همسرشان برای بازدید به آنجا رفتیم. وضعیت بسیار بدی بود. آلودگی و شیرابه‌ها وارد آب سد می‌شد و از آنجا به کل آب آشامیدنی تهران می‌رفت. تصمیم گرفتیم مردم را متوجه این آلودگی و خطر کنیم.فراخوانی برای پاکسازی حاشیه سد اعلام کردیم.

آن سال تعداد بسیار زیادی از افراد از فعال محیط‌زیست تا دانشجویان و استادان دانشگاه و مردم با ما همراه شدند و به سد لتیان آمدند تا زباله‌ها را از آنجا جمع‌آوری کنیم. چندین نیسان زباله از اطراف سد، جمع و به محل دپو زباله‌های تهران، منتقل وموضوع خبرساز شد و بسیاری از مردم از آن مطلع شدند.آگاهی و اطلاع‌رسانی منجر به مطالبه‌گری می‌شود. با این حال با خود خانم ملاح به سراغ مسئول وقت آب تهران در سازمان آب رفتیم.

این فرد ابتدا همه چیز را انکار می‌کرد و می‌گفت ما به مقدار لازم در آب کلرزنی می‌کنیم و در نهایت گفت خودش هر هفته به چشمه‌های کوه‌های اطراف تهران می‌رود و آب آشامیدنی یک هفته‌اش را از آنجا تأمین می‌کند.

خانم ملاح با عصبانیت جوابش را داد و حتی یک لحظه نماند تا ادامه حرف او را بشنود. می‌گفت دیگر شنیدن حرف‌های چنین مسئولی بی‌فایده است. آن مسئول مسیر زیادی را پشت سر خانم ملاح می‌دوید و عذرخواهی می‌کرد اما ایشان بی‌توجه بود و گفت ما باید کار خودمان را انجام دهیم و به راهی که طی می‌کنیم مصمم‌تر باشیم.