قوانین جدید معافیت سربازی برای مشمولان متأهل

اظهارات اخیر امیرحسین بانکی‌پور درباره وضعیت قوانین موجود مرتبط با معافیت مشمولان به دلیل فرزندآوری، باعث برداشت اشتباه برخی رسانه‌ها شد و حتی تعدادی از آن‌ها از تصویب قانون جدید در این زمینه خبر دادند، در حالی که صحبت‌های بانکی‌پور مربوط به قوانین فعلی بود.
رئیس کمیسیون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت توضیح داد که بر اساس قوانین موجود، مردان دارای چهار فرزند و بالای ۴۰ سال، چه غایب باشند یا نباشند، تا پایان امسال می‌توانند از معافیت سربازی استفاده کنند. همچنین طبق برنامه هفتم توسعه، افرادی که ۳۵ سال سن، دو فرزند و نداشتن غیبت دارند نیز از خدمت معاف خواهند شد.
با این حال، محدود بودن دامنه این معافیت‌ها مسئله اصلی است و جامعه هدف این طرح‌ها بسیار کوچک‌تر از آن است که بتوان اثر قابل‌توجهی بر فرزندآوری داشت.
طبق قانون فعلی، تنها مردانی که هم‌زمان چند شرط مشخص را داشته باشند می‌توانند مشمول این معافیت شوند: داشتن چهار فرزند و رسیدن به ۴۰ سالگی یا داشتن دو فرزند و ۳۵ سال سن بدون غیبت. در عمل تعداد افرادی که چنین شرایطی دارند، بسیار اندک است.
پیگیری‌ها نشان می‌دهد که حدود شش هزار مشمول غایب در کشور وجود دارد که از این میان کمتر از هزار نفر واجد شرایط استفاده از معافیت‌های اعلام‌شده هستند. در واقع، دامنه این طرح‌ها محدود و تأثیر آن بر سیاست‌های جمعیتی کشور ناچیز است.
در طرح معافیت پدران دارای سه فرزند که سال گذشته اجرا شد، تعداد مشمولانی که توانستند از آن استفاده کنند، به هزار نفر نرسید. معافیت چهار فرزند نیز وضعیتی مشابه داشت و بهره‌مندان آن در سراسر کشور به چند صد نفر محدود است.
بانکی‌پور در توضیح هدف از تصویب این معافیت‌ها گفت که این موارد توسط نیروهای مسلح مصوب و سپس در برنامه هفتم توسعه تصویب شده‌اند و هدف اصلی از این مصوبه، فراهم کردن تسهیلات برای افرادی است که دارای فرزند هستند.
وی افزود که افراد دارای چهار فرزند و بالای ۴۰ سال می‌توانند از معافیت خدمت بهره‌مند شوند و کسانی که ۳۵ سال سن دارند، دارای دو فرزند هستند و غیبت سربازی نداشته باشند نیز مشمول این معافیت می‌شوند.
بانکی‌پور در پاسخ به این سؤال که چرا جامعه هدف این مصوبه محدود است، توضیح داد: از ابتدا قرار نبود جمعیت گسترده‌ای از مشمولان شامل این معافیت شوند و این قانون بیشتر جنبه تشویقی دارد تا افراد به سمت فرزندآوری ترغیب شوند.
وی تأکید کرد که در قانون جوانی جمعیت، هدف اصلی تسهیلگری و رفع موانع است و نه الزام یا اجبار به فرزندآوری. فرزندآوری امری شخصی و انتخابی است، اما مسیر زندگی افرادی که چنین تصمیمی می‌گیرند باید هموار شود.
رئیس کمیسیون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت افزود: معافیت‌های اخیر بخشی از همین تسهیلگری است؛ به این معنا که اگر خانواده‌ای دارای چند فرزند باشد، تسهیلاتی برای سرپرست خانواده در زمینه سربازی در نظر گرفته می‌شود. اجرای این معافیت‌ها منوط به تأیید نیروهای مسلح است و مجلس به‌تنهایی نمی‌تواند تصمیم‌گیری کند.
بانکی‌پور خاطرنشان کرد که مدل فعلی معافیت‌ها می‌تواند نقش تسهیلگر یا تشویق‌کننده داشته باشد؛ به‌عنوان مثال، اگر فرزند چهارم در خانواده متولد شود، پدر خانواده به‌طور کامل از خدمت سربازی معاف می‌شود.
وی همچنین افزود که برخی مشمولان با اجرای این طرح‌ها می‌توانند از معافیت بهره‌مند شوند و اجرای قانون جوانی جمعیت که حدود سه تا چهار سال پیش تصویب شده، در حال تمدید است تا احتمالاً تا پایان سال آینده ادامه یابد.
بانکی‌پور تأکید کرد که قوانین فعلی پس از فرزندآوری، شرایط خدمت سربازی را برای پدر تسهیل می‌کند و هدف اصلی قانون از ابتدا تشویق به فرزندآوری نبوده است. همچنین شرط “نداشتن غیبت” برای بهره‌مندی از معافیت دو فرزند و ۳۵ سال سن، باعث محدود شدن جامعه هدف شده است، زیرا فردی که تا ۳۵ سالگی خدمت نرفته باشد، اغلب غیبت دارد.
از منظر سیاست‌گذاری، مشکل اصلی این است که قوانین معافیت هنوز با نگاه جامع و مبتنی بر واقعیت‌های اجتماعی تدوین نشده‌اند. در حالی که حدود شش هزار مشمول غایب در کشور وجود دارد، راهکار مشخصی برای تعیین‌تکلیف آن‌ها ارائه نشده است. بسیاری از این افراد سال‌ها در بلاتکلیفی به سر می‌برند؛ نه امکان استفاده از معافیت دارند و نه شرایط بازگشت قانونی به نظام وظیفه برایشان تسهیل شده است.
بانکی‌پور در پایان تصریح کرد که اگر هدف از تدوین قوانین، کمک به فرزندآوری و تقویت بنیان خانواده‌ها باشد، باید سیاست‌های معافیتی بر پایه عدالت، فراگیری و واقع‌گرایی بازطراحی شود. قوانین محدود تنها شامل چند صد نفر می‌شود و اثر جمعیتی قابل‌توجهی ندارد و ممکن است نارضایتی دیگر گروه‌ها را نیز به دنبال داشته باشد. در نهایت مسئله خدمت سربازی نیازمند بازنگری اساسی در شیوه معافیت‌ها و نحوه برخورد با مشمولان غایب است.
خبرگزاری تسنیم