قصه‌هایی برای رشد؛ از تخیل تا تربیت

سمیه ژوبرت، نویسنده و تصویرگر داستان‌های کودک، با آغاز دوران مادری، به دنیای ادبیات کودک وارد شد و به‌مرور تصمیم گرفت تصویرگری آثارش را نیز خود بر عهده بگیرد. او متولد ۱۳۴۰ در پاریس است و در خانواده‌ای مسیحی و روشنفکر رشد یافت. در ۱۹ سالگی پس از مطالعه درباره اسلام، مسلمان شد و پس از ازدواج با همسر ایرانی‌اش از سال ۱۳۶۲ در تهران ساکن شد. فعالیت حرفه‌ای او در حوزه نویسندگی کودک از اواسط دهه ۷۰ آغاز شد و تاکنون حدود ۱۲۰ داستان کودکانه از او منتشر شده که بیشترشان با تصویرگری خودش همراه بوده است. ژوبرت ابتدا به دو زبان فرانسه و فارسی می‌نوشت، اما به‌دلیل شناخت عمیق‌تر از کودکان ایرانی، تمرکز خود را بر زبان فارسی قرار داد. برخی ناشران، آثار او را به زبان‌هایی چون فرانسه، انگلیسی، آلمانی، عربی و ترکی نیز ترجمه کرده‌اند.

تخیل دینی؛ پلی میان کودک و مفاهیم اعتقادی

نیمی از آثار ژوبرت در قالب داستان‌های تخیلی دینی نوشته شده‌اند. او بر این باور است که ادبیات نوین کودک می‌تواند قالب مناسبی برای انتقال مفاهیم دینی و اعتقادی به مخاطب باشد. ژوبرت در توضیح چیستی این سبک می‌گوید: داستان تخیلی دینی با خلق موقعیتها و شخصیت‌های خیالی، مفاهیم دینی را متناسب با ظرفیت فکری و عاطفی کودک در دل داستان به تصویر می‌کشد. او در آثارش با تمرکز بر مفاهیم اخلاقی و خداشناسی، به معرفی معصومین(ع) نیز پرداخته است. این داستان‌ها با وجود خیال‌پردازی، تلاش دارند جنبه مستند موضوعات را نیز حفظ کنند و مفاهیم دینی را از نگاه یک شخصیت خیالی روایت کنند.

تجربه زیسته، پیش از تحصیل آکادمیک

سمیه ژوبرت، دارای مدرک لیسانس علوم تربیتی، فوق‌لیسانس ادبیات کودک از دانشگاه لومان فرانسه و تحصیلات حوزوی سطح ۲ است. با این‌حال می‌گوید انتخاب مسیر نوشتن در این حوزه، پیش از آغاز تحصیلات آکادمیک او بوده است. درواقع، مواجهه با نیازهای مخاطب کودک در حوزه مفاهیم دینی، باعث شد مسیر نویسندگی او شکل بگیرد و پس از آن، تصمیم به تحصیل تخصصی در این زمینه گرفت. او معتقد است کودکان به داستان‌هایی هنرمندانه و غیرمستقیم در انتقال مفاهیم نیاز دارند و تلاش کرده تا در پاسخ به این نیاز، ادبیاتی مبتنی بر تخیل و تربیت ارائه دهد.

ژوبرت در توضیح درباره آثار خود عنوان می‌کند که همه آثارش در حوزه داستان کودک هستند. او می‌گوید بیشتر این داستان‌ها را برای بچه‌های دوره دبستان نوشته‌، اما برخی از آن‌ها نیز مناسب سنین پایین‌ترند و گروه سنی خردسال را هم در بر می‌گیرند. او تأکید می‌کند که در اغلب آثارش، در کنار پرداختن به موضوعات دینی و اخلاقی، به مهارت‌های فردی و اجتماعی کودکان مانند عزت‌نفس، همدلی، مثبت‌اندیشی، سلام‌کردن و عذرخواهی نیز توجه کرده است. همچنین چند اثر با موضوع محیط زیست نیز تألیف کرده که منتشر شده‌اند. آخرین اثر او با عنوان «اگر دختر شاه می‌شدی»، براساس خاطرات دوران کودکی خانم مرضیه دباغ نوشته شده تا کودکان را با شخصیت این بانوی برجسته انقلاب آشنا کند.

وی درباره نوشتن برای گروه سنی کودک توضیح می‌دهد که انتخاب موضوع و درون‌مایه مناسب، مهم‌ترین اصل است؛ موضوعی که برای کودک جالب و مفید باشد و ذهن او را با مسائل نامناسب درگیر نکند. او می‌افزاید: باید از زاویه نگاه کودک به مسائل پرداخت، نه از نگاه یک بزرگ‌سال. خلق شخصیت‌های خلاق، پویا و کودک‌پسند نیز از دیگر نکات ضروری‌ست. ژوبرت تأکید دارد که باید از زیاده‌گویی، نصیحت و شعار پرهیز کرد و اجازه داد کودک، پیام داستان را خودش کشف کند.

«لینالونا»؛ تجربه شخصی نویسنده از حجاب برای کودکان

در پاسخ به پرسشی درباره کتاب «لینالونا» که به قلم و تصویرگری خود او درباره حجاب منتشر شده، ژوبرت توضیح می‌دهد که در این داستان، تلاش کرده تجربه شخصی‌اش از حجاب را برای کودکان روایت کند. او می‌گوید اگرچه برخی این اثر را برگرفته از کتاب «مسأله حجاب» استاد شهید مرتضی مطهری دانسته‌اند، اما این‌گونه نیست. با این حال، چون سال‌ها پیش این کتاب را به زبان فرانسه ترجمه کرده، از محتوای آن تأثیر گرفته است. او بیان می‌کند که نوشتن درباره حجاب برای کودکان کاری دشوار است، زیرا نمی‌توان به تمام ابعاد آن پرداخت. اما در کتاب «لینالونا»، به دو بُعد حجاب اشاره کرده است: نخست اینکه حجاب یک امر تعبّدی است و دوم اینکه دارای حکمتی در راستای حفظ کرامت زن است.

نقش داستان در نهادینه‌سازی مفاهیم دینی در عصر رسانه

در پاسخ به پرسشی درباره تأثیر فضای مجازی بر کتاب کودک و چگونگی انتقال آموزه‌های دینی، ژوبرت تصریح می‌کند که نویسندگی دینی برای کودکان در عصر فضای مجازی، دشوارتر شده اما از سوی دیگر، ضرورت تحول در این حوزه بیشتر احساس می‌شود. او معتقد است هرچند رسانه‌ها جایگاه کتاب را تحت‌تأثیر قرار داده‌اند، اما از منظر دیگر، موجب افزایش دسترسی و توسعه دامنه کاربرد داستان شده‌اند.

وی با اشاره به رویدادهای بحرانی مانند زلزله، کرونا، جنگ غزه و جنگ تحمیلی دوم علیه ایران می‌گوید: در چنین شرایطی، اهمیت داستان کودک بیشتر به چشم می‌آید و نقش مکمل و یاری‌رسان آن بهتر درک می‌شود. ژوبرت می‌افزاید که در جریان جنگ ۱۲ روزه اسرائیل علیه ایران، از همان روزهای نخست، چند پویش در فضای مجازی برای تألیف و توزیع داستان‌های متناسب با شرایط کودکان شکل گرفت و فایل‌های صوتی و تصویری این داستان‌ها در دسترس آن‌ها قرار گرفت. به گفته او، شبکه‌های اجتماعی حتی توجه بیشتری را به داستان کودک معطوف کرده‌اند و این نقش در مناسبت‌های دینی مانند عید غدیر، عید مبعث یا ایام محرم نیز قابل مشاهده است. او تأکید دارد که اگرچه کتاب کاغذی جایگاه ویژه خود را حفظ کرده، اما نمی‌توان منکر نقش فضای مجازی در گسترش و دیده شدن داستان کودک شد.

هم‌افزایی نوشتار و تصویر؛ رمز تأثیرگذاری بیشتر داستان کودک

ژوبرت در خصوص تأثیر تصویرگری در داستان کودک می‌گوید: تصویرگری، علاوه بر زیبایی بصری، بخشی از روایت داستان را به دوش می‌کشد. این امر موجب ایجاز در متن می‌شود و هماهنگی میان تصویر و متن باعث انسجام کلی اثر خواهد شد. وی اگرچه خود را تصویرگر حرفه‌ای نمی‌داند، اما از آن‌جا که تنها آثار خود را تصویرگری می‌کند، ابزار روایت را به طور کامل در اختیار دارد و همین باعث هماهنگی بهتر متن و تصویر می‌شود. او معتقد است این هماهنگی در نهایت موجب جذابیت بیشتر اثر برای کودکان می‌شود.

اهمیت تألیف در کنار ترجمه؛ مراقبت از ارزش‌های فرهنگی

در پایان، ژوبرت درباره رشد آثار ترجمه‌شده در حوزه کودک توضیح می‌دهد که ترجمه آثار متنوع باعث غنای ادبیات کودک و آشنایی با فرهنگ‌ها و سبک‌های مختلف می‌شود. اما تأکید دارد که محتوای این آثار باید با ارزش‌های فرهنگی، دینی و ملی ایران تناقض نداشته باشند؛ نکته‌ای که گاهی در انتخاب کتاب‌ها رعایت نمی‌شود. او می‌گوید: باوجود ارزش ترجمه، اولویت باید با تألیف داستان‌های بومی، هنرمندانه و متناسب با فرهنگ ایرانی اسلامی باشد تا هم نیازهای کودکان برآورده شود و هم از ورود آسیب‌های فرهنگی جلوگیری گردد.

جام جم آنلاین