همه چیز درباره طرح استعماری حذف حجاب

کشف حجاب از وقایع دوره پهلوی اول بود که با تصویب قانونی در ۱۷ دی ماه ۱۳۱۴ زنان و دختران از پوشیدن چادر و روسری منع شدند. با وجود اینکه قانون کشف حجاب در دوره رضاخان به وقوع پیوست، زمزمه‌های بی حجابی زنان از دوره قاجار شروع شده بود.

در متن‌های انتقادی روشن‌فکران دوره قاجار حجاب زنان مسلمان به بدترين شکل ممكن مـورد نكوهش و تمسخر قرار می‌گرفت. همچنین برخی از زنان و دختران خانواده‌های اشراف بدون حجاب در مراسم‌های عمومی حاضر می‌شدند. با این وجود بی حجابی هرگز در متن جامعه به رسمیت شناخته نشده بود.

تغییر لباس برای حذف حجاب از هویت ایرانی

رضاخان پس از به قدرت رسیدن با تکیه بر مشورت‌های مشاوران غرب زده درصدد تغییر فرهنگ جامعه ایرانی برآمد و برای این هدف پیش از ممنوعیت حجاب با انجام اقداماتی تلاش کرد تا مقدمات این کار را فراهم سازد. تغییر لباس یکی از این اقدامات بود که پس از تثبیت قدرت شاه به اجرا درآمد.

قانون «اتحاد شکل لباس اتباع ایرانی در داخله مملکت» ۱۰ دی‌ماه ۱۳۰۷ در مجلس شورای ملّی به تصویب رسید و ۸ فروردین ماه اجرا شد. همچنین تشکیل کانون بانوان به ریاست شمس پهلوی و هاجر تربیت، تاسیس مدارس دخترانه به سبک اروپایی، تاسیس مجلات و روزنامه‌های زنانه مانند زبان زنان به مدیریت صدیقه دوست‌آبادی در اصفهان و تهران و مجله «عالم نسوان» به مدیریت نوابه صفوی که به نقد و در پاره ای از موارد تحقیر حجاب زنان مسلمان می‌پرداختند و نیز برگزاری جشن‌ها و سخنرانی‌های متعدد در فاصله سال‌های ۱۳۱۳ تا ۱۳۱۴ از جمله این اقدامات بود.

زمان اعلام رسمی قانون کشف حجاب در ایران

سرانجام رضا شاه به همراه همسر و دخترانش در ۱۷ دی ماه به جشن فارغ‌التحصیلی دانش‌سرای عالی رفتند تا شاه گواهینامه فارغ‌التحصیلی را به دانشجویان بدهد و در همان روز بود که قانون کشف حجاب به صورت رسمی ابلاغ شد. به موجب این قانون زنان و دختران در تمام کشور از پوشیدن روسری و چادر و هرگونه حجاب سر ممنوع می‌شدند و در صورت تخلف برخوردهای سختی با آن‌ها صورت می‌گرفت.

اولین مخالفت‌ها به قانون حذف حجاب

اولین مخالفت‌ها با قانون کشف حجاب توسط علما و روحانیون صورت گرفت. رضا شاه در عید نوروز ۱۳۰۶ به همراه همسر و دخترانش بدون داشتن حجاب در حرم حضرت معصومه (س) حضور پیدا کرد و این برخلاف شئونات مذهبی بود.

اولین واکنش به این هنجارشکنی توسط آیت‌الله محمدتقی بافقی از روحانیون سرشناس حوزه علمیه قم صورت گرفت. وی از مردم خواست تا به پوشش غیر شرعی همراهان شاه در حرم حضرت معصومه (س) اعتراض کنند. وقتی مخالفت مردم در قالب تظاهرات شکل گرفت رضاخان خود راهی قم شد و شخصا آیت‌الله بافقی را مورد ضرب و شتم قرار داد. پس از آن دستور داد که او به تهران منتقل شود و تا پایان عمر از شهر ری خارج نشود.

همچنین قیام گوهرشاد در مشهد نیز از جمله این واکنش‌ها بود که با پشتیبانی روحانیت در اعتراض به کشف حجاب به وقوع پیوست.

پس از آن بود که نقش زنان در مخالفت با این اقدام پررنگ تر شد. زنان به روش های مختلف تلاش می‌کردند تا در برابر این این قانون که با فرهنگ ایرانی اسلامی مغایرت داشت، مخالفت کنند. براساس گزارش‌های متعدد برخی از زنان کارمندان دولت که به اجبار به جشن‌های کشف حجاب دعوت می‌شدند با توسل به بهانه‌های مختلف از شرکت در جشن خودداری می‌کردند.

 به عنوان مثال در سبزوار از ۱۳۶ زنی كه به یک جشن مربوط به كشف حجاب دعوت شده بودند، ۱۰۶ زن از شرکت در جشن خودداری کردند. همچنین همسر رییس عدلیه ولايت ثلاث، همسران اعضای انجمـن شهرداری مراغه و همسران مأموران دولتی تبريز و دیگر نقاط استان آذربايجان شرقی حاضر به شرکت در جشن‌ها و سخنرانی‌ها بدون پوشش حجاب نبودند.

علی رغم این مقاومت‌ها وقتی که برخوردهای خشن و سختگیری ها افزایش پیدا کرد، تعدادی از زنان تصمیم گرفتند تا زمان رفع این قانون در خانه بمانند و به این ترتیب از بسیاری از فعالیت‌های اجتماعی که تا پیش از آن آزادانه انجام می‌دادند محروم شدند. همچنین گزارش‌های متعدد از مهاجرت‌های گسترده مردم در استان‌های مرزی کشور به کشورهای مسلمان همسایه حکایت دارد. براساس گزارش شهربانی بسیاری از خانواده‌های متدین شهرهای خرمشهر و دشت‌ميشان به طرف كشورهای همسایه مانند عراق در فاصله سال‌های ۱۳۱۴ تا ۱۳۱۵ مهاجرت کردند.

تمرکز زدایی از کشف حجاب با وقوع جنگ و اشغال کشور

با وقوع جنگ جهانی دوم و اشغال کشور توسط نیروهای متفقین حکومت مرکزی دیگر مانند گذشته نمی‌توانست بر روی کشف حجاب زنان و اقدامات سرکوبگرانه تمرکز کند. به خصوص آنکه رضا شاه در پنجم شهريور ۱۳۲۰ معزول شد و محمدعلی فروغی به جای او اداره کشور را موقتا در دست گرفت. با رخ دادن شرایط جدید امکان تجدید نظر در قانون به وجود آمده بود، به خصوص که این قانون در اجرا توفیق چندانی به دست نیاورده بود و مردم ایران با توجه به پشتوانه قوی دینی و فرهنگ اسلامی همچنان به حجاب و احکام اسلامی پایبند بودند.

در همین زمان بود که شکایت نامه‌های جمعی علیه کشف حجاب تنظیم گردید. به عنوان مثال زن‌های يزد در شكايت‌ نامه‌ای به تاریخ ۱۳۲۰/۷/۲۳ که خطاب به مجلس شورای ملی نوشته شده بود، مجازات ماموران دولتی که مرتکب ظلم‌های فراوان در دوران اجرای قانون کشف حجاب شدن بودند را خواستار شدند و درخواست کردند تا داشتن حجاب آزاد شود و زنان از حق داشتن پوشش برخوردار شوند. همچنین تعدادی از مردم رشت در نامه‌ای به تاریخ ۱۳۲۲/۱/۲۷ به مجلس شورای ملی از عملکرد ناهنجار و رفتار غیرانسانی ماموران شهربانی رشت با زنان چادری كه شبيه ماموران دوره رضا خان بود، شكايت كرده و خواستار رسیدگی به ظلم مأمورانی شدند كه به عقاید مردم محلی بی‌احترامی می‌کنند.

این قبیل درخواست‌ها نشان می‌دهد که مردم علی رغم همه فشارها همچنان به حجاب پایبند بودند و برای بازگشت به وضعیت پیش از دوره رضا خان تلاش می‌کردند. به دلیل همین تلاش‌ها و مقاومت‌ها بود که سرانجام قانون کشف حجاب در سال ۱۳۲۳ لغو گردید.