فضای مجازی هوش اجتماعی کودکان را تهدید می‌کند

امروزه، اینترنت و فضای مجازی به جزئی جدایی‌ناپذیر از زندگی کودکان نسل زد و آلفا تبدیل شده است. اگرچه این فناوری‌ها می‌توانند مزایای آموزشی و تفریحی زیادی داشته باشند، اما استفاده بیش از حد و نامناسب از آن‌ها می‌تواند به بروز مشکلات روان‌شناختی و اجتماعی منجر شود. یکی از نگرانی‌های اصلی در این زمینه، تأثیر منفی فضای مجازی بر هوش اجتماعی کودکان است. دکتر محمدمهدی سیدناصری، استاد دانشگاه و پژوهشگر حقوق بین‌الملل کودکان گفت:

هوش اجتماعی چیست؟

دکتر سیدناصری در توضیح هوش اجتماعی بیان کرد: اعتیاد به فضای مجازی در کودکان یکی از چالش‌های جدی جوامع در عصر انقلاب صنعتی چهارم است که می‌تواند بر جنبه‌های مختلف رشد روانی و اجتماعی کودکان تأثیر بگذارد. هوش اجتماعی به معنای توانایی برقراری ارتباط مؤثر با دیگران، درک احساسات و انگیزه‌های آن‌ها و سازگاری در موقعیت‌های اجتماعی است. این مفهوم توسط ادوارد ثورندایک معرفی شده و شامل مهارت‌هایی مانند همدلی، توانایی همکاری و حل تعارضات است.

وی افزود: هوش اجتماعی یکی از مهارت‌های کلیدی برای رشد سلامت اجتماعی کودکان به شمار می‌رود. کودکانی که هوش اجتماعی بالایی دارند، در روابط خود با دوستان و خانواده موفق‌تر عمل کرده و در فعالیت‌های گروهی بهتر مشارکت می‌کنند و از اعتمادبه‌نفس بیشتری برخوردارند. این مهارت به کودکان کمک می‌کند تا در آینده زندگی اجتماعی و حرفه‌ای پایدارتری داشته باشند.

فضای مجازی تهدیدی برای هوش اجتماعی کودکان

دکتر سیدناصری به بررسی علل اعتیاد به فضای مجازی پرداخت و تأثیر آن بر هوش اجتماعی را مورد بررسی قرار داد. او توضیح داد: اعتیاد به فضای مجازی به معنای استفاده مداوم و غیرقابل‌کنترل از اینترنت و برنامه‌های دیجیتال است. دلایل اصلی این اعتیاد در کودکان شامل دسترسی آسان به فناوری، طراحی جذاب برنامه‌ها و شبکه‌های اجتماعی با الگوریتم‌های هدفمند، کمبود نظارت والدین و عدم محدودیت زمانی یا محتوایی برای استفاده از فناوری و نیاز به فرار از مشکلات اجتماعی یا خانوادگی است.

او ادامه داد: تأثیر اعتیاد به فضای مجازی بر هوش اجتماعی کودکان شامل کاهش تعاملات اجتماعی واقعی است. کودکانی که بیش از حد به فضای مجازی وابسته هستند، زمان کمتری را با خانواده و دوستان خود می‌گذرانند که این امر منجر به ضعف در مهارت‌های ارتباطی و کاهش توانایی درک احساسات دیگران می‌شود. همچنین، فضای مجازی معمولاً تعاملات سطحی و کوتاه‌مدت را ترویج می‌دهد و در نتیجه، کودکان فرصت کمتری برای تمرین همدلی و درک عمیق احساسات دیگران پیدا می‌کنند.

یکی دیگر از تأثیرات منفی، وابستگی به هویت مجازی است. استفاده مداوم از فضای مجازی می‌تواند کودکان را به سمت ایجاد هویت‌های مجازی سوق دهد که این امر ممکن است منجر به فاصله میان شخصیت واقعی کودک و دنیای بیرونی شود و در نهایت اضطراب اجتماعی را در کودکانی که زمان زیادی را در فضای مجازی می‌گذرانند، افزایش دهد. این اضطراب می‌تواند به کاهش اعتمادبه‌نفس و مهارت‌های اجتماعی آن‌ها منجر شود.

راهکارهای مقابله با اثرات منفی فضای مجازی بر هوش اجتماعی کودکان

دکتر سیدناصری برای مقابله با اثرات منفی فضای مجازی پیشنهاداتی ارائه کرد: والدین و معلمان باید با تعیین قوانین مشخص، استفاده از فناوری و زمان استفاده از اینترنت و دستگاه‌های دیجیتال را محدود کرده و برای استفاده از آن‌ها قوانین مشخصی وضع کنند. همچنین، کودکان را به شرکت در بازی‌های گروهی، کلاس‌های آموزشی حضوری و رویدادهای اجتماعی تشویق کنند و آگاهی آن‌ها را درباره اعتیاد به فضای مجازی و تأثیرات منفی استفاده بی‌رویه از آن با زبانی ساده و قابل‌فهم افزایش دهند.

توجه به تقویت هوش اجتماعی در خانه و مدرسه بسیار مهم است. فعالیت‌هایی که به افزایش مهارت‌های ارتباطی و همدلی کودکان کمک می‌کنند، مانند بازی‌های گروهی و تمرین‌های نقش‌آفرینی، باید در برنامه روزانه آن‌ها گنجانده شود. والدین و معلمان باید نظارت بر محتوای مصرفی کودکان را جدی بگیرند و اطمینان حاصل کنند که محتوایی که کودک مصرف می‌کند، مناسب سن او و حتماً آموزشی باشد.

اعتیاد به مجازی یکی از چالش‌های بزرگ در پرورش و تربیت کودکان در دنیای مدرن است که تأثیرات منفی بر جنبه‌های مختلف زندگی آن‌ها، به‌ویژه هوش اجتماعی، دارد. برای مقابله با این چالش، والدین و معلمان باید با همکاری یکدیگر راهکارهای مؤثری برای محدودکردن استفاده از فضای مجازی و تقویت مهارت‌های اجتماعی کودکان به کار گیرند. با نظارت صحیح و ارائه فرصت‌های مناسب برای ارتباطات حضوری، می‌توان تأثیرات مخرب این اعتیاد را به حداقل رساند و رشد سالم اجتماعی کودکان را تضمین کرد.

ایرنا