غبطه غربی‌ها به حقوق زن در اسلام

یکی از حوزه‌های موفقیت دین اسلام و پیامبر اکرم (ص) بهبود جایگاه انسانی، ارزش زن در جامعه و حقوق او است که اتفاقا بیشترین حجم اسلام‌ هراسی در همین موضوع رخ می‌دهد. گویی دشمنان اسلام تمایلی ندارند تا نگاه کرامت‌مندانه اسلام نسبت به انسان‌ها به خصوص نسبت به زنان، در دنیا شناخته شود و به همین دلیل برای تحریف و سیاه‌نمایی آن تلاش می‌کنند.

در همین راستا با فروغ پارسا، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در این باره به گفتگو نشستیم.

در ابتدا درباره رفتار و منش پیامبر اسلام (ص) در ارتباط با زنان و دختران توضیح بفرمایید و اینکه چگونه ایشان توانست نسبت به ارتقای جایگاه زنان که در سنت جاهلی وضعیت نامناسبی داشتند، اقدام کند.

آنچه من در بررسی‌هایم در خصوص پیامبر اکرم (ص) به آن رسیدم این است که ایشان به عنوان پیامبر، فرهنگ و تمدن اسلام را پایه‌گذاری کردند و ما با بررسی زندگی ایشان به این نتیجه می‌رسیم که ایشان شخصیتی هستند که در بین پیامبران، گفتمان انسان‌گرایانه ادیان ابراهیمی را رشد دادند. ایشان اوایل قرن هفتم به پیامبری مبعوث شدند و در مدت زمان کمی این دین موفق شد تغییرات قابل توجهی در جغرافیای آن زمان به وجود آورد. با توجه به این موضوع، امپراتوری‌های بزرگ آن زمان به عظمت آیین جدید پی بردند.

انسان در اسلام خلیفه خداوند است. در قرآن کریم بیان می‌شود: «انی جاعل فی الارض خلیفه» و همچنین بیان می‌کند زمین و آسمان‌ها را برای انسان آفریده است.

در جای دیگری خداوند متعال در قرآن می‌فرماید: «يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاكُمْ مِنْ ذَكَرٍ وَأُنْثَى وَجَعَلْنَاكُمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ». شما توجه کنید در این آیه خداوند می‌فرماید ارزشمند بودن شما نزد خداوند به جنسیت و قوم و قبیله و نژاد ارتباطی ندارد و هیچ کدام معیار ارزشمندی و کرامت انسان نیست. با همین آیه متوجه می‌شویم پیامی که پیامبر (ص) به مردم داد حال و هوای حقوق بشری دارد و برای همه انسان‌ها به مثابه افرادی که خلیفه خدا هستند، ارزش قائل است.

در نتیجه پیامبر (ص) با توجه به پیام‌هایی که مامور ارسال آن بودند، بین زن و مرد تفاوتی قائل نمی‌شدند. آنچه جزء معارف قرآنی است و ملاک قرار می‌گیرد، همین است که خدا به حضرت اینطور یاد دادند که انسان باتوجه به ارزش وجودی خود ارزشمند است و زن و مرد بودن نمی‌تواند جایگاه انسان را تعیین کند.

بنابراین پیامبر اکرم (ص) گفتمان انسان‌گرایانه ادیان را دچار تغییر و تحول کردند. حال به پرسش شما می‌پردازم. من در حوزه زنان پژوهش‌هایی را انجام دادم و در آنها نشان دادم که پیامبر (ص) و دین اسلام تحول شگفت‌انگیزی در عصر خود در حوزه حقوق زنان به وجود آورد. کاری که پیامبر (ص) برای زنان انجام دادند، حتی امروز هم مورد حسادت گفتمان غربی قرار دارد.

ایشان در این زمینه چند تحول به وجود آوردند و اولین تحول، تحول فرهنگی بود. ما در قرآن این مطلب را داریم که خداوند مردانی را که از به دنیا آمدن دخترشان ناراحت می‌شدند، سرزنش می‌کند. وقتی حضرت فاطمه (س) متولد می‌شوند، پیامبر (ص) بسیار شادمان می‌شوند. بنابراین قرآن کریم نگاهی که زن را جنس دوم و موجودی پست‌تر از مرد می‌داند، نکوهش می‌کند. ادیان دیگر می‌گویند زن فریبکار است و باعث هبوط آدم از بهشت شده، اما قرآن معتقد است که آدم و حوا با هم مرتکب گناه شدند و فقط حوا نبود که دچار لغزش و خطا شد و به همین دلیل است که با صیغه تثنیه این ماجرا را تعریف می‌کند.

در بحث خلقت، ادیان دیگر بر این باورند که زن از دنده چپ مرد خلق شده است، اما قرآن می‌فرماید از «نفس واحده» آفریده شده‌اید، در نتیجه دین اسلام زنان را شهروند درجه دو تلقی نمی‌کند. در همین راستا ما سوره‌ای به نام سوره نساء در قرآن داریم و آیات بسیاری در آن درباره زنان وجود دارد. در همین سوره وقتی که قرآن می‌خواهد یک شخص مومن را معرفی کند، از یک زن یاد می‌کند: «وَضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا لِلَّذِينَ آمَنُوا امْرَأَتَ فِرْعَوْنَ» یعنی یکی از مثال‌ها برای افراد مومن زن فرعون است. در نتیجه زن فرعون به عنوان یک انسان، الگوی مومنان معرفی می‌شود. در آیه‌ای دیگر در قرآن، خداوند همه صفات معنوی زنان را در برابر مردان به ترتیب بیان می‌کند: «إِنَّ الْمُسْلِمِينَ وَالْمُسْلِمَاتِ وَالْمُؤْمِنِينَ وَالْمُؤْمِنَاتِ وَالْقَانِتِينَ وَالْقَانِتَاتِ وَالصَّادِقِينَ وَالصَّادِقَاتِ».

در مورد جایگاه سیاسی زنان می‌بینیم که پیامبر (ص) همانطور که با مردان بیعت می‌کند با زنان نیز بیعت می‌کند. در مورد تحولی که در جایگاه اقتصادی زن به وجود آوردند، می‌توان به حق نفقه، حق استفاده از کار اقتصادی که زنان انجام دادند و مهریه اشاره کرد. جالب است حق مالکیتی که غرب در اوایل قرن بیستم به زنان اعطا کرد، در قرن هفتم میلادی از سوی اسلام به زنان داده شد. در نتیجه پیامبر ما، پیامبر رحمت محسوب می‌شوند و نمود این رحمت و مهربانی‌شان در علاقه‌شان به حضرت فاطمه (س) تجلی پیدا کرده است.

بحث کرامت انسان مسئله مهمی است ولی متاسفانه ما غفلت زیادی نسبت به آن داریم، نگاه پیامبر به کرامت انسان‌ها چگونه بود؟

درست است که خداوند فرموده «ان الدین عند الله الاسلام» اما در جای دیگری خداوند می‌فرماید هر کس به خدا اعتقاد داشته باشد و عمل صالح انجام دهد، برای او پیش خداوند اجری است. اگر بخواهیم به ویژگی اصلی شخصیت پیامبر(ص) دقت کنیم، شاخصه اصلی پیامبر (ص) ارزش‌های اخلاقی بود که ایشان باتوجه به آنها شناخته می‌شدند و ویژگی که خداوند برای حضرت بیان می‌کند «رحمة للعالمین» است. «رحمة للعالمین» به این معناست که برای تمام انسان‌هایی که در عالم وجود دارند، رحمت و مهربانی و عطوفت دارد. در نتیجه مولفه مهم شخصیت رسول اکرم(ص) این مهربانی و عطوفتی بود که نسبت به تمام انسان‌ها داشتند.

برخلاف آنچه تبلیغات ضد اسلامی مطرح می‌کنند که دین اسلام دین خشونت و جنگ است، هیچ خشونتی در شخصیت پیامبر اکرم (ص) وجود نداشت. اگر آثار خاورشناسان غربی را بررسی کنید، اتفاقا آنها می‌گویند که عکس این بوده و پیامبر (ص) پیامبر رحمت بوده‌اند. یکی از خاورشناسان به نام مونتگومری وات صراحتا اعتراف می‌کند این اتهامات به دلیل احساس حقارتی است که غربی‌ها نسبت به اسلام داشتند و از حضور اسلام در دنیای آن روز می‌ترسیدند، در نتیجه تصویر ناخوشایندی از اسلام نشان دادند و خشونتی که اروپاییان در ذات خودشان داشتند و در نص عهدین به آن اشاره شده است را به اسلام نسبت دادند. پیامبر ما پیامبر رحمت و مهربانی بود و از خشونت نفرت داشت و زمانی که مکه را فتح کرد، همه دشمنان را مورد لطف قرار داد و بخشید.

این شیوه می‌تواند در دنیای امروز ما نیز کارکرد داشته باشد؟

بله؛ موضوعاتی که مربوط به اخلاق و اصول انسانی است، ارزش‌هایی هستند که از خود انسان و مبنایشان سرچشمه می‌گیرد و به فطرت انسان مربوط می‌شود. همه انسان‌ها این صفات اخلاقی را دوست دارند و نمی‌توانیم بگوییم ارزش‌های اخلاقی متعلق به یک دوره تاریخی خاص است و ارزش‌هایی که پیامبر (ص) به آنها متعهد بوده‌اند، مربوط به همان زمان بوده است. کسی که امروز بخواهد در جامعه تاثیر انسانی داشته باشد، نمی‌تواند بدون اخلاق با دیگران تعامل کند. لذا ارزش‌های اخلاقی همیشه موضوعی مورد توجه در جامعه بشری است.

ایکنا