آشنایی با آیین‌های زنانه عید نوروز

عید نوروز یک نقطه عطف در هر سال از زندگی ما ایرانی‌ها محسوب می‌شود و پر است از خاطرات و روزهای خوبی که با تازگی و طراوت آغاز می‌شود. یکی از ویژگی‌های عید نوروز اجرای آداب و رسوم ویژه در استان‌های مختلف ایران است. نوروز از دوران باستان تا به امروز در شهرهای مختلف ایران دارای آداب‌ و رسوم خاصی بوده است که بعضی از آنها به مرور کم‌رنگ‌ شده اما برخی از این آیین‌ها در شهرهای مختلف ایران هنوز هم اجرا ‌می‌شوند.

آداب و رسوم نوروز در مناطق مختلف بسته به فرهنگ اقوام با یکدیگر متفاوت است و در بسیاری از آن‌ها زنان نقشی اساسی را ایفا می‌کنند. دراین مطلب می‌خواهیم به معرفی تعدادی از آیین‌های زنانه و غذاهای ویژه عید نوروز در استان‌های مختلف کشور بپردازیم.

استان آذربایجان شرقی

در آذربایجان شرقی به چهارشنبه آخر سال «چرشنبه خاتون» می گویند. در روستاهای این استان، زنان در چهارشنبه سوری بالای اجاق خوراک پزی شکل زنی را می کشند و زیر آن یک آینه و شانه می گذارند تا زمانی که چرشنبه خاتون آمد، او بتواند موهایش را شانه کند. این رسم براساس اعتقاد بر بارور شدن زمین در آخرین روزهای اسفند انجام می‌شود.

از دیگر مراسمات زنانه در این استان این است که زنان در صبح آخرین چهارشنبه بر سر چشمه می‌روند، کوزه ها را پر می‌کنند و از روی آب می پرند. آنها از آب چشمه برای خمیر کردن نان، پختن غذا و روشن کردن سماور استفاده می‌کنند.

همچنین فرستادن خوانچه ای از میوه و شیرینی در این روز برای تازه عروس خانواده از دیگر مراسم‌های چهارشنبه سوری است. چند روز بعد از عید نیز خوانچه های عیدانه آماده می شود. هر خوانچه شامل کفش، جوراب، شیرینی، پارچه و برنج خام است که برای عروس خانواده یا دختر خانواده که به تازگی ازدواج کرده است می‌فرستند.

دلمه: پختن این غذا به عنوان غذای مخصوص شب عید در بین مردم استان آذربایجان رواج دارد. آنها اعتقاد دارند که با خوردن دلمه می‌توانند به آرزوهای خود در سال جدید برسند. این دلمه با برگ‌های مو تهیه می شود و حاوی گوشت، برنج و سبزیجات معطر است و برگ های مو به شکل زیبایی به دور آن پیچیده شده و آن را تزئین می‌کنند.

استان چهارمحال و بختیاری

زنان و کودکان در چهارمحال بختیاری در اولین شنبه سال نو از خانه خارج می‌شوند و گیاهان خوراکی تازه می‌چینند تا بدی و پلیدی از باغ‌ها و مزارع آنها دور شود. به این رسم «شنبه گردش» یا «شنبه گردی» می‌گویند که بیش تر خاص زنان و کودکان است و به صورت خانوادگی انجام نمی‌شود.

کوفته محلی: غذای مخصوص شب عید مردم استان چهارمحال بختیاری کوفته محلی است. این کوفته که با برنج، سبزیجات تازه و گوشت گوساله پخته می‌شود، غذای محبوب مردم این استان و برخی از مردم استان کرمانشاه در شب عید نوروز است.

استان شیراز

در شیراز آداب و رسوم خاصی وجود دارد و زنان برای درخت نارنج خانه خود مراسم عروسی می‌گیرند. به این صورت که اگر درخت آنها بار کمی بدهد، زن صاحب خانه از زنان همسایه دعوت می‌کند و سپس اره ای برمی دارد تا شاخه های درخت را حرص کند، اما یکی از زنان همسایه واسطه می شود و نمی‌گذارد که او این کار را انجام دهد.

سپس درخت را با تور بسیار نازکی می‌پوشانند و شکر پنیر روی آن می پاشند، کِل می‌کشند و با خواندن واسونک شادی می‌کنند. این مراسم برای این برگزار می شود تا آن درخت، سال بعد در فصل بهار پر بار باشد.

کلم پلو: این غذا در شیراز محبوبیت بسیاری دارد. شیرازی ها برای شب عید نوروز کلم پلو می‌پزند و در طبخ این غذای بسیار لذیذ از کوفته قلقلی، سبزیجات معطر و کلم استفاده می‌کنند.

استان تهران

زنان در استان تهران در شب سال نو غذایی مقوی به نام رشته پلو که با رشته پلویی و خرما و کشمش سرخ کرده پخته می‌شود، آماده می‌کنند که تهیه و خوردن آن آدابی دارد.

اگر سرپرست خانواده مشکلی در کسب و کار خود داشته باشد، ابتدا برای او کشیده می‌شود تا سررشته امور تا آخر سال در دستش باشد. در هنگام تهیه این غذا اگر دختر مجردی در خانه وجود داشته باشد، او ابتدا زیر دیگ را روشن می‌کند و هنگام کشیدن غذا در دیگ را باز می‌کند اما باید هنگام کشیدن پلو از خانه بیرون برود و پشت در بایستد تا مادر یا مادربزرگش با یک بشقاب رشته پلو پشت در رفته و از او بپرسد کی هستی؟ سپس او باید در پاسخ بگوید باز کن و مادر پس از گشودن در به او بشقاب رشته پلو را می‌دهد تا دو قاشق از آن را در پشت در بخورد و بعد داخل خانه آید تا بختش در سال جدید باز شود.

استان کرمان

زنان در کرمان هنگام تحویل سال ‌آش رشته می‌پزند و رشته‌اش را در لحظه تحویل سال درون دیگ می‌ریزند تا به این ترتیب تا پایان سال آینده رشته کارها در دست‌شان باشد. همچنین در برخی م‍ن‍‍اطق اس‍ت‍‍ان ک‍رم‍‍ان ب‍‍ا گ‍لاب و زع‍ف‍ران بر بدنه یک ک‍‍اس‍ه چ‍ی‍ن‍‍ی دع‍‍ای م‍خ‍ص‍وص ت‍ح‍وی‍ل س‍‍ال را می‌ن‍وی‍س‍ن‍د و با آن ش‍رب‍ت درس‍ت می‌کنند و تمام اعضای خانواده از این شربت می‌نوشند تا در طول سال جدید در صحت و سلامتی باشند.

کماچ و سمنو: پختن کماچ و سمنو از جمله رسوم خاص مردم استان کرمان قبل از سال تحویل است. برای این کار گندم را دو سه روز در آب خیس می‌کردند و سپس آب آن را خالی کرده و به مدت یک شب در قابلمه قرار می‌دادند تا گندم‌ها جوانه بزند. سپس جوانه ها را داخل یک سبد یا کیسه قرار می‌گذاشتند و هر روز آن را خیس می‌کردند و از آن کماچ سهن و سمنو می‌پختند.

نوروز در استان گلستان و در بین اقوام ترکمن

از جمله سرگرمی‌های نوروزی زنان ترکمن «بازی منجوق آتدی» به معنای انداختن دانه‌ی منجوق است. در این بازی دختران ترکمن گرد هم می‌آیند و منجوق‌های خود را با علامتی مشخص می‌کنند و دانه دانه در ظرفی پر آب می‌اندازند. پس از آن یکی از دختران ظرف را می‌گیرد، بالای سر دوستانش می‌برد و در حالی که یک بیت شعر می‌خواند منجوق‌ها را با هم مخلوط می‌کند و بعد یکی را از ظرف در می‌آورد. منجوق متعلق به هر دختری که باشد، معنای شعر در ارتباط با او خواهد بود.

شیرینی های محلی: برگزاری عید نوروز و به استقبال سال نو رفتن در بین ترکمن ها آداب خاصی دارد که نشان دهنده توجه آنها به این جشن است. زنان ترکمن قبل از تحویل سال به پختن نان و شیرینی های محلی مانند بیشمه، بورک، قاتلاما، پتیر، پسیق و سمنو مشغول می‌شوند.

اقوام کرد

در شهر بانه در استان کردستان رسم بوده است که زنان در شب چهارشنبه سوری دسته‌ای از موی کودکان خود را می‌بریدند و دور می‌‌انداختند تا فرزندانشان از آسیب‌ها و بلایا به دور باشند و معتقد بودند که انجام ندادن این کار باعث انتقال بلاها به سال آینده می‌شود.

رشته پلو: برنج پخته شده با رشته یکی از غذاهای رایج در شب عید نوروز است که در برخی مناطق از جمله کردستان به عنوان اولین غذای سال نو خورده می‌شود. این غذا معمولاً به عنوان اولین شام یا اولین ناهار در سال جدید پخته می‌شود و با پیاز، خرما، کشمش و تخم مرغ و در  برخی شهرها مرغ سرخ شده طبخ می‌شود.