عنصر زنانه در مناسک مذهبی

در حالی که محرم یک دهه است، عزاداری برای حضرت زهرا (ع) به دو دهه رسیده است. این سؤال مطرح می‌شود که یک زن چقدر می‌تواند اهمیت استراتژیک پیدا کند که دو دهه برایش عزاداری شود؟

در گزارشی به بررسی نگاه سلیقه‌ای دولت‌های مختلف به مسائل زنان، به ویژه اشتغال آن‌ها، پرداخته شده است. این نگاه‌ها باعث بروز مشکلات اجتماعی و اقتصادی متعددی در این حوزه شده است. به گفته دکتر جبار رحمانی، جامعه‌شناس و عضو هیئت‌علمی پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تغییرات در حضور زنان در جامعه، بازتولید مکان‌های عمومی با قالبی زنانه را به همراه داشته است.

رحمانی به چالش‌های گذار از سنت به مدرنیته در مسئله زنان اشاره کرد و گفت: «حضور زنان در عرصه عمومی و نیاز به فضایی امن برای تفریح و خرید، به ایجاد مکان‌هایی مانند کافه و کتاب‌فروشی منجر شده است. زنان دیگر تنها موجودات اندرونی نیستند و به فضای بیرونی نیاز دارند.»

وی افزود: «جامعه ایرانی در حال تغییر سلسله‌مراتب جنسیتی است و زنان می‌توانند مستقل خرید کنند و به مهمانی بروند. این تغییرات نیاز به فضاهای عمومی را ایجاد کرده است که قبلاً بیشتر در قالب بازار تعریف می‌شد، اما اکنون شامل کافه‌ها، سینماها و کتاب‌فروشی‌ها نیز می‌شود.»

رحمانی همچنین به کنترل فضاهای عمومی اشاره کرد و گفت: «حاکمیت نمی‌خواهد فضای عمومی بی‌قاعده کنار گذاشته شود. این فضاها به دلیل ایجاد ارتباطات اجتماعی پایدار، تحت نظارت قرار می‌گیرند.»

وی در ادامه به تحولات اجتماعی پس از اتفاقات پاییز ۱۴۰۱ اشاره کرد و گفت: «این جنبش فرهنگی به دلیل مشارکت جوانان و زنان توانسته است ادامه یابد و میزان خشونت در آن کمتر از اعتراضات قبلی بوده است. جامعه نشان داد که دیگر تعارف ندارد و خواسته‌های خود را مطرح می‌کند.»

رحمانی در پاسخ به سؤالی درباره رقابت بین سنت و تجدد گفت: «ما سنت‌گرا هستیم، اما سنتی نیستیم. حاکمیت امروز ما یک پدیده مدرن است و از ابزارهای مدرن برای اعمال قدرت استفاده می‌کند.»

وی همچنین به اهمیت امنیت در فضاهای عمومی اشاره کرد و گفت: «زنان برای ورود به فضاهای عمومی نیاز به امنیت دارند. این نیاز به‌تدریج در حال تحقق است و فضاهای امن برای زنان در حال ایجاد شدن است.»

در نهایت، رحمانی تأکید کرد که تغییرات در جامعه به سمت زنانه شدن فضاها در حال پیشرفت است و این روند به تدریج در حال شکل‌گیری است. به گفته او، هر فضایی که بخواهد زنان را جذب کند، باید امن باشد و نیازهای آن‌ها را برآورده کند.

سدید