طرح کاهش مهریه؛ چالش‌ها و راهکارها

به گزارش پایگاه خبری تحلیلی جهان‌بانو، نشست تخصصی «چالش‌های طرح کاهش نصاب ماده ۲۲ مهریه» به همت انجمن علمی مطالعات زنان و خانواده دانشگاه جامع انقلاب اسلامی برگزار شد. در این نشست، اساتید و کارشناسان برجسته از زوایای مختلف به تحلیل این طرح پرداختند و هشدارها و پیشنهادهای خود را ارائه نمودند.

دکتر حسن فدایی عضو هیئت علمی و دبیر کمیسیون آموزش کانون وکلا: نیاز به اقدام هماهنگ در پنج حوزه

ایشان با اشاره به چالش‌های حقوقی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی_روانی مهریه، برداشت نادرست از این مفهوم را یکی از ریشه‌های مشکل برشمردند. وی تأکید کرد که مهریه صرفاً یک موضوع مادی نیست، بلکه نشانه‌ای از احترام و ارزش‌گذاری به جایگاه زن است. ایشان برای حل چالش‌ها، انجام اقدامات هماهنگ در پنج حوزه را ضروری دانستند:

1. آموزش‌های حقوقی، روانی و اقتصادی به زوجین پیش از ازدواج
2. تقویت نظام‌های حمایتی از زنان
3. توانمندسازی اقتصادی زنان
4. اصلاح تدریجی قوانین مرتبط با مهریه با تدوین قوانین شفاف و عادلانه
5. تغییر فرهنگ عمومی و فاصله گرفتن از نگاه مادی به ازدواج

خانم سمیه‌سادات حسنی‌حلم وکیل پایه یک دادگستری و عضو کانون تکریم زن و خانواده: هشدار نسبت به تبعات اجتماعی و عدم مشارکت نخبگان

ایشان با تمرکز بر چالش‌های اجتماعی طرح، بر ضرورت در نظرگرفتن پیامدهای اجتماعی و فرهنگی قوانین تأکید کردند و گفتند: «هیچ قانونی را نمی‌توان بدون در نظر گرفتن پیامدهای اجتماعی آن تصویب و اجرا کرد». وی احساس ناامنی و ظلم در میان زنان را یکی از تبعات جدی این طرح دانستند و هشدار دادند که این احساس، یک واقعیت اجتماعی است و نمی‌توان آن را نادیده گرفت.

خانم حسنی‌حلم با انتقاد از عدم مشارکت نخبگان و صاحب‌نظران حوزه زنان در فرآیند تدوین این طرح،خواستار مشارکت گسترده‌تر قضات، اساتید دانشگاه و روان‌شناسان از سراسر کشور شدند. ایشان با دفاع از اصلاح مهریه، اما تأکید کردند که این اصلاح باید هم‌زمان و هماهنگ با سایر اجزای نظام حقوق خانواده (مانند نفقه، اشتغال زنان و سهم ارث) باشد تا منجر به بی‌عدالتی نشود. از جمله راهکارهای پیشنهادی ایشان، «الزام مشاوره پیش از ازدواج»، «ایجاد شرط تنصیف دارایی‌ها» و «توسعه شروط ضمن عقد» بود.

دکتر زاهره‌سادات میرجعفری عضو هیئت علمی و کنشگر حوزه زنان و خانواده: مخالفت با طرح و تأکید بر چندبعدی بودن مسئله

وی با بیان اینکه مسائل حوزه خانواده چندبعدی و فراتر از موضوعات صرفاًشرعی یا اجتماعی است، با این طرح مخالفت کردند. خانم میرجعفری بر لزوم آگاهی مردان از «حقوق زن» تأکید و ابراز نگرانی کردند که برخی مردان از پذیرش مسئولیت‌های خانوادگی شانه خالی می‌کنند.

میرجعفری با اشاره به شرایط ناهمگون زنان در مناطق مختلف کشور، گفت: «نمی‌توان یک قانون واحد و ثابت برای همه زنان کشور در نظر گرفت». پیشنهاد ایشان حرکت به سمت سیاست‌هایی مانند «بیمه ازدواج»، «تقسیم عادلانه اموال» و «حمایت‌های اجتماعی از زنان» برای افزایش احساس امنیت اقتصادی بود.

سرکار خانم منافی، سردبیر پایگاه خبری جهان‌بانو: نقد رسانه‌ای و فقهی طرح

ایشان از منظر رسانه‌ای و فقهی به موضوع پرداختند و با اشاره به جهت‌دار بودن فضای رسانه‌ای علیه زنان، گفت: «در فضای رسانه‌ای، تنها تصویری که برجسته می‌شود، زنانی هستند که برای منافع شخصی از مهریه استفاده می‌کنند و این، تصویری ناقص و ناعادلانه است». منافی با تبیین مفهوم قرآنی مهریه به عنوان «نِحله»، علت تغییر جایگاه آن را نبود نگاه سیستمی به نظام مالی زنان در قوانین دانستند.

سردبیر پایگاه خبری جهان‌بانو، به نقد فقهی بندهای مسئله‌دار طرح پرداخت و مواردی مانند«الزام زن به گذشتن از تمام حقوق مالی برای طلاق» و «الزام به دو سال زندگی جداگانه برای درخواست طلاق» را مغایر با مبانی فقهی و آیات قرآن کریم خواند. ایشان همچنین قرارگرفتن طرح ذیل قانون «اجرای محکومیت‌های مالی» را نشانه‌ای از فقدان نگاه جامع به نهاد خانواده ارزیابی کردند.

خانم صغری عاشوری، پژوهشگر دکتری مطالعات زنان و خانواده: تحلیل تطبیقی و هشدار نسبت به تجربه کره جنوبی

عاشوری با نقد نگاه جنسیتی حاکم بر طرح، به تحلیل تطبیقی تجربه کره جنوبی پرداختند و هشدار دادند که حذف مهریه بدون جایگزین‌های مناسب و تحت تأثیر نگاه‌های ظاهراً برابری‌خواهانه، در کره جنوبی منجر به کاهش شدید تمایل به ازدواج و سقوط نرخ باروری شده است. ایشان تأکید کردند که اصلاحات باید با نگاه همه‌جانبه و آینده‌نگرانه انجام شود.

ایشان در ادامه به ارائه‌ی راهکارهای قابل اجرا گریز داشت و عنوان کرد: یکی از راهکارهای قابل اجرا این است که مهریه به دو بخش تقسیم شود:

۱. مهریه بر پایه دو بخش تفکیک شود. بهش اول مهرالسنه که مهریه زنان و دختران پیامبر(ص) بود معادل ۵۰۰ درهم یا ۵۰ دینار. مگه این بخش در ابتدای عقد نکاح تقدیم به زوجه شود.

۲. بخش دوم توافق مجدد میان زوجین پیرامون چگونگی پرداخت بر اساس شرایط زوجین انجام شود. در قالب توافق ثانویه.

۳. دولت نقش حمایتی از مرد را داشته باشد و بیمه مهریه تعبیه کند. (ادامه مطلب که میگه: یعنی در شرایط اقتصادی ناپایدار از مرد برای پرداخت مهریه حمایت کند نه اینکه زن را مقصر وضعیت اقتصادی بد کشور بداند.

خانم دکتر فاطمه مرزبان، پژوهشگر دکتری مطالعات زنان و خانواده: ارائه طرح سه‌ستونه پیشنهادی
ایشان با تقسیم‌بندی راهکارها به سه بخش، یک طرح پیشنهادی ارائه دادند:

1. پیشگیری و فرهنگ‌سازی: آموزش‌های پیش از ازدواج و کارگاه‌های مدیریت اقتصاد خانواده.
2. ایجاد نهاد حمایتی: تشکیل صندوق مرکزی غیرانتفاعی تحت نظارت قوه قضاییه و مجلس.
3. عدالت ترمیمی: تقویت جایگزین‌های حقوقی، ایجاد بیمه بازنشستگی برای زنان خانه‌دار و تقسیم عادلانه اموال پس از طلاق.

فاطمه مرزبان تاکید کرد که، موضوع امروز ما «کاهش نصاب مهریه» است و در ظاهر، این موضوع یک تصمیم اقتصادی و حقوقی به نظر می‌رسد، اما در واقع یک پدیده عمیقاً اجتماعی است که غالباً بخش اجتماعی آن نادیده گرفته می‌شود. از نگاه جامعه‌شناسی خانواده، مهریه صرفاً یک عدد یا سند مالی نیست، بلکه نمادی از تعهد، احترام و اطمینان بین زن و مرد در لحظه شکل‌گیری خانواده است.

در پایان این نشست برخط، خانم حسنی‌حلم از کلیه اساتید، میهمانان و به ویژه خانم دکتر رقیه‌سادات مؤمن برای همت در تشکیل و تداوم فعالیت انجمن علمی مطالعات زنان و خانواده دانشگاه جامع انقلاب اسلامی صمیمانه تشکر و قدردانی به عمل آوردند.

گفتنی است، این نشست با تأکید بر لزوم نگاه میان‌رشته‌ای، مشارکت گسترده‌تر نخبگان و کارشناسی عمیق‌تر پیش از هرگونه تصمیم‌گیری در قوانین مرتبط با نهاد خانواده به کار خود پایان داد.

گزارشگر: مهتا صانعی