ضرورت مرجعیت زنان و گره‌هایی که از جامعه باز می‌شود

مریم معین الاسلام، عضو هیئت علمی دانشگاه پردیس حضرت امام خمینی (ره) و پژوهشگر حوزه زنان با اشاره به فرمایشات رهبر انقلاب مبنی بر حضور زنان دارای سطح بالای معارف دینی در مجامع بین‌المللی و رسانه و همچنین پیشینه موضوع اجتهاد زنان، اظهار کرد: موضوع اجتهاد زنان از مباحثی است که هرچند توسط رهبر انقلاب مطرح شد، با این وجود از دیرباز در بین فقها مطرح بوده و در فقه شیعی بسیار به آن پرداخته شده است. طبق فتاوای مراجع و فقهای شیعه پس از قرن دهم هجری «مرد بودن» به‌عنوان یکی از شرایط مرجعیت اعلام شد و اولین بار نیز «شهید ثانی» این موضوع را طرح کرد.

این استاد حوزه و دانشگاه افزود: در مقابل این دیدگاه یعنی «شرط مرد بودن در اجتهاد» برخی فقهای شیعه مانند آیت‌الله جوادی آملی و رهبر معظم انقلاب از سال‌ها قبل اعلام کردند که زنان نیز می‌توانند به درجه اجتهاد برسند و امکان تقلید از زنان نیز وجود دارد. هرچند رهبر انقلاب از مراجع جهان اسلام هستند و نظر ایشان حجیت دارد، اما غیر از ایشان علمای دیگری هم هستند که چنین دیدگاهی دارند.

پژوهشگر حوزه زنان با ذکر دلیل این دسته از فقها که «مرد بودن» را شرط اجتهاد نمی‌دانند، تصریح کرد: دلیل آنها در جواز اجتهاد برای زن این است که تمام روایات و ادله‌ای که در رابطه با تقلید مورد استناد قرار می‌گیرد «اطلاق» دارد. یعنی هم مرد و هم زن را در بر می‌گیرد. دلیل دیگر نیز سیره متشرعین است. ما بانو «مجتهده امین» را داریم که در سن ۴۰ سالگی از علما و فقهای بزرگی مانند «سید ابوالحسن اصفهانی»، «شیخ عبدالکریم حائری یزدی»، «حاج میرزا علی آقا شیرازی» و… اجازه اجتهاد و نقل روایت دریافت کرده است.

وی تصریح کرد: لذا این موضوع در گذشته نیز مطرح بوده و فقهای بسیاری «اجتهاد» را یک «مرتبه علمی» می‌دانستند. یعنی معتقد بودند اجتهاد به این معنا که فرد این مهارت را پیدا ‌کند که احکام و دستورات را از منابع دینی و مبانی اسلام استنباط و استخراج کند، یک توانایی علمی است و مرد و زن ندارد. هر کس به این قدرت برسد که بتواند از منابع دینی استنباط احکام داشته باشد، به درجه اجتهاد خواهد رسید.

امروز مسائل ویژه زنان گستره بسیار وسیعی را در بر می‌گیرد

معین الاسلام رسیدن به این درجه علمی را بسیار سخت توصیف کرد و گفت: این موضوع کار راحتی نیست و فرد باید نسبت به ۶ یا ۷ علم مختلف به صورت تخصصی احاطه کامل داشته باشد. اما نفس کار یعنی قدرت استنباط احکام، «اطلاق» دارد و هم مرد و هم زن را شامل می‌شود. موضوع تازه‌ای هم نیست، در گذشته نیز مطرح بوده و مخالفین و موافقینی داشته است که رهبر انقلاب از موافقین این دیدگاه محسوب می‌شوند.

عضو هیئت علمی دانشگاه پردیس حضرت امام خمینی (ره) طرح این موضوع توسط رهبر انقلاب در این برهه از زمان را ناظر به واقعیت های بیرونی جامعه دانست و افزود: طرح این موضوع به دلیل مشکلات و خلاءهایی است که در حوزه تخصصی زنان احساس می‌شود. امروزه مسائل ویژه زنان گستره بسیار وسیعی را شامل می‌شود، از جمله «احکام ویژه زنان به خصوص در حج »، «آرایش های نوپدید»، «مسائل مرتبط با باروری و فرزندآوری»، «رحم اجاره ای» و…. بانوانی که در عرصه‌های مختلف به شکل مستقیم با این مسائل ارتباط دارند، به خوبی می‌دانند که گاه در برخی موارد، زنان در تنگناهای عجیب و قریب فقهی بلاتکلیف و سرگردان می‌شوند.

معین الاسلام یک نمونه از موارد عسر و حرج یا بلاتکلیفی زنان را در موقعیت‌های ویژه در شرایط حج برشمرد و بیان کرد: زنان معینه سازمان حج و زیارت به خوبی با این وضعیت آشنا هستند. بنده با توجه به اینکه سال‌ها به‌عنوان معینه‌ همراه با زنان حج گذار در این سفر حضور داشته‌ام، از نزدیک دیده‌ام که گاه بعضی فتاوا به قدری زنان را تحت فشار قرار می‌دهد که در اجرای آن دچار مشکل می‌شوند. گاهی حتی انجام آن خارج از عهده یک زن است. درحالی‌که اگر موضوع توسط یک زن مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار بگیرد و میزان توان یک زن و شرایط جسمی او و…مدنظر قرار گیرد، وضعیت تغییر خواهد کرد.

این پژوهشگر حوزه زنان تصریح کرد: به همین دلیل برخی از زنانی که در این رابطه نیز آگاهی کافی فقهی نسبت به موضوع دارند و هم آشنا به ویژگی‌ها و شرایط زنان هستند، از جمله خانم «زهره صفاتی» سعی کردند به نحوی این مشکلات را برطرف کنند. به‌عنوان مثال خانم صفاتی با تلاش علمی به بررسی، تتبعات بسیار و تحقیق و پژوهش در این زمینه پرداختند و وقتی مستندات و ادله خود و نظر کارشناسی شده در این عرصه را به محضر رهبر انقلاب و دیگر مراجع عظام تقدیم کردند، بزرگواران ایشان را در حوزه مسائل زنان به‌عنوان مجتهده متجزی اعلام کردند. یعنی امروز خانم «معصومه گلگیری» و خانم «زهره صفاتی» دو بانوی مجتهده هستند که اجتهاد آنها به صورت خاص در مسائل زنان از طرف مراجع عظام مورد تایید قرار گرفته است. چون برای آنها ثابت شد که این زنان به این درجه از توانایی علمی رسیده‌اند که بتوانند به شکل تخصصی در این حوزه نظر اسلام را استنباط کنند، بنابراین در این حوزه به آنها اجازه اجتهاد دادند.

یک مجتهده زن می‌تواند بسیار روشن تر حکم فقهی بدهد 

استاد حوزه و دانشگاه تاکید کرد: این مسئله موضوع عجیبی نیست. امروز شما می‌بینید در مسائل پزشکی چقدر همه چیز جزئی و ریز شده است. فقه هم همینطور است. امروز در پزشکی فقط برای چشم پزشکی چندین تخصص خاص تعریف می‌شود از اپتومتری یا بینایی سنجی، چشم پزشک متخصص اطفال، تخصص قرنیه، تخصص عینبیه و… فقها نیز به این نتیجه رسیده‌اند که در بعضی مسائل تخصصی زنان، باید خود زنان ورود پیدا کنند.

معین الاسلام در بخش دیگری از سخنان خود مسئله آرایش‌های نوظهور را از مسائلی دانست که لازم است زنان مجتهده به آن وارد شوند و گفت: آرایش‌های نوظهور هر یک به تتبع و پژوهش‌های مختلف و کاملاً تخصصی نیاز دارد. وقتی در این زمینه به مرجع مرد مراجعه می‌شود، باید به قدری برای ایشان توضیح داده شود تا موضوع کاملاً درک شود، مسئله شناسی شود و… تا بتوانند فتوا بدهند. اما وقتی یک بانوی مجتهده بخواهد در این خصوص فتوا دهد، بسیار راحت‌تر می‌تواند این مسائل را درک کرده، موضوع‌شناسی نموده و حکم فقهی لازم را استنباط نماید. در نتیجه جا دارد زنانی که قدرت استنباط احکام را دارند و از نزدیک نیز با این مسائل مواجه هستند، وارد میدان شوند چون یک بانو در این موضوعات می‌تواند بسیار کارآمدتر و مشخص‌تر به مسائل بپردازد.

وی افزود: یک ذهنیت غلط در مورد زنان شکل گرفته که آنها نمی‌توانند به مراتب بالای علمی دست یابند، به‌عنوان مثال در فلسفه، فقه و… اما باید بدانیم همانطور که زنان ما در مراتب علمی دانشگاهی به مدارج عالی علمی می‌رسند، در این عرصه نیز از تلاش و کوشش دریغ نمی‌کنند و بستر رسیدن به مرحله اجتهاد فراهم است. در حال حاضر زنان زیادی در حوزه‌های تخصصی فقهی خواهران مشغول به تحصیل هستند و اتفاقاً به تجربه ثابت شده که زنان در عرصه‌های علمی بسیار پرتلاش‌تر از مردان هستند.

ارزیابی‌های علمی توسط مراجع انجام و سپس اجازه اجتهاد داده می‌شود

عضو هیئت علمی دانشگاه پردیس حضرت امام خمینی (ره) بیان کرد: همچنان که ممکن است از بین چند هزار طلبه مرد فقط چند نفر به مرحله اجتهاد برسند، در مورد زنان نیز همینطور است. امروز ما شاهد حضور زنان غریب به اجتهاد در حوزه‌های علمیه یا در جامعه الزهرا هستیم که برای معرفی آنها به‌عنوان زنان مجتهده تلاش‌هایی صورت گرفته است، اما باید بدانیم که این موضوع ساز و کار مشخصی دارد. ابتدا اینکه باید مراجع تقلید حاضر، مراتب علمی و رسیدن به قدرت استنباط احکام را در آنها تایید کنند. این گونه نیست که فردی به‌عنوان مثال ۳۰ سال در حوزه تحصیل کند و بعد بتواند ادعا کند که به درجه اجتهاد رسیده است، بلکه باید امتحانات لازم و ارزیابی‌های علمی توسط مراجع از آنها گرفته و سپس اجازه اجتهاد به آنها داده شود.

معین الاسلام در پایان تاکید کرد: موضوع بدیل‌سازی توسط دشمنان هم نباید مورد غفلت قرار گیرد. پس از سخنان رهبر انقلاب و مطرح شدن این موضوع در فضای جامعه، برخی خود را به‌عنوان مجتهده زن معرفی کردند درحالی‌که هیچ فردی نمی‌تواند اجتهاد خود را اعلام کند، بلکه این موضوع باید توسط مراجع تایید شود. زنان جامعه ما باید دقت کنند که در این بازار داغ اجازه سوءاستفاده به برخی از فرصت طلبان را ندهند. افرادی که هیچ چیز قابل قبولی ندارند، اما ادعای اجتهاد دارند. این یک خطر جدی است که باید نسبت به آن هوشیار باشیم.

شبستان