یادداشت فرهنگی؛

دختری که با سلاح قلم برای اسلام مبارزه کرد

پدرش آیت‌ الله سید حیدر صدر، همان مردی بود که از چهره‌های برجسته علمی و معنوی تاریخ اسلام به شمار می‌رفت و از او به عنوان نماد علم و تقوا یاد می‌شود و مادرش خواهر آیت‌ الله محمدرضا آل‌یاسین که تنها ۳ فرزند از ۱۱ فرزندش باقی مانده بود و یکی از آنان «دختری از تبار هدایت» به نام آمنه شد.

سیده آمنه صدر نویسنده و فعال فرهنگی-سیاسی عراق که در سال ۱۳۱۶ شمسی در کاظمین متولد شد.

هنوز از محضر پدری همچون سید حیدر بهره‌ای نبرده بود که در نوزادی سایه سنگین فقدان پدر بر سر او و دو برادرش افتاد.

علم‌آموزی در محضر برادر و تعجب متفکران

سال‌ها گذشت تا اینکه زمان علم‌آموزی آمنه فرا رسید و سید محمدباقر برادر دوم او مسئولیت تعلیم را برعهده گرفت و تا پایان عمر شاگرد ممتاز برادر شده بود.

علم برادر و استعداد او در تحصیل به قدری بود که زمانیکه عایشه عبدالرحمان نویسنده، شاعر، متفکر و معلم فقه و اخلاق مصری از او نام دانشکده محل تحصیل‌اش را پرسید، اینگونه پاسخ داد: «من فارغ‌التحصیل مدرسه خودمان هستم!»

۱۲ سالگی خود را با نوشتن دو مجله «مجتمع» یا «جامعه» با محوریت آداب‌ورسوم، نوع پوشش و… در فرهنگ‌های مختلف آغاز کرد تا با قلم خود، زنان و دختران را آگاه کند.

حفظ اشعار مختلف کمک کرده بود تا از دوران کودکی به سرودن شعر روی بیاورد آنهم اشعاری که بار دینی داشتند و عشق به خدا و محبت اهل‌بیت(ع)، حج، نماز و… در آن‌ها نمایان بودند.

قلم او غنی‌تر و سلاحی برای مبارزه‌های فکری و فرهنگی‌اش شده بود تا در جو سنگین و ملتهب آن روزهای عراق و شرایطی که برخی از علما با افکار مرتجعانه سعی در حصر نشینی زنان داشتند و حکومت بعث برای ممانعت از فعالیت‌های مذهبی فشار وارد می‌کرد، این آمنه بود که توانست با نگارش مقاله، داستان، مقدمه‌نویسی برای کتاب‌های دیگران و… مبارزه فرهنگی خود را شدت ببخشد.

در قدم دیگر گروه چهارنفره‌ایی از نویسندگان را تشکیل داد تا با نوشتن داستان‌هایی بر مبنای تاریخ اسلام، نقش زنان در اجتماع و… و انتشار این آثار در میان مردم، نقش مهمی در شکل‌گیری اذهان عمومی در مسائل فکری و فرهنگی داشته باشد. هرچند که نظام بعث مطالعه و نگهداری کتاب‌های او را برای مردم ممنوع کرده بود اما قلم غنی علویه بنت‌الهدی سبب شد تا بسیاری از افراد خطر روبرو شدن با ماموران نظام را با جان‌ودل بپذیرند و هرطور که شده به کتاب‌های او دسترسی پیدا کنند.

بانویی که برای آگاه‌سازی بانوان تلاش می‌کرد

او که از اهمیت نقش زنان در فعالیت‌ های دینی آگاه بود، جلسه‌های احکام و قرآن و سخنرانی‌ را برای بانوان تشکیل داد و در این جلسات ابهام‌های دینی، اجتماعی و فرهنگی زنان را برطرف می‌کرد.

و در فعالیت دیگر خود در این زمینه برای دختران عراقی و عرب در مجله «الاضواء» حول التزام زنان به آموزه‌ های دینی و رد الگوها و شعارهای غربی مطلب می‌نوشت.

داستان نویسی و شعر از جمله فعالیت‌های بنت‌الهدی بود که مباحث خانوادگی، کار اسلامی، سختی‌ های زنان شاغل، مسخره‌ کردن، خدشه‌ دار کردن جلوه زن، زیبایی، آرایش‌ کردن، حجاب و… را در دل خود داشتند.

خانواده علما زیر ذره‌بین نظام بعثی و مردم قرار گرفته بودند و همین سبب اعمال محدودیت حضور فرزندان‌شان به خصوص دختران در جامعه‌ شده بود به طوریکه بسیاری از علما مانع از ادامه تحصیل دختران خود در مدارس شدند چرا که مدارس در حال دین‌زدایی بودند و یکی از شروط تحصیل دختران بی‌حجابی بود همین سبب شد تا اشخاصی همچون آیت‌الله خویی و علامه مرتضی عسگری مدارسی را برای آموزش قشر جوان خانواده‌های مذهبی راه اندازی کنند که با مشاهده موفقیت مدارس پسرانه، تصمیم به راه اندازی مدارس دخترانه مخصوص خانواده‌های دینی گرفته شد.

برای دختران قشر مذهبی مدارس «الزهرا(س)» در کاظمین و مدرسه «جامعه تعلیمات اسلامی» در نجف تأسیس و مدیریت مدارس را بنت‌الهدی صدر برعهده گرفت و علاوه مدیریت، به تدریس نیز مشغول شد.

بنت‌الهدی در زمان تدریس خود نیز از دنیای اسلام دست نکشید و به شیوه‌های مستقیم و غیرمستقیم برای آشنایی شاگردان خود با اسلام و مظلومیت شیعه تلاش کرد.

اما فشارهای حکومت بعث، اجبارا سبب جدایی او از مدیریت این مدارس شد اما همچنان مدرس باقی ماند تا نقش پررنگی در تعلیم دختران در زمانه‌ایی را داشته باشد که هیچکسی به آنان اهمیتی نمی‌داد و در اقدامی ویژه برگزاری جشن تکلیف برای این دختران را نیز بنیان گذاشت.

فشار حکومت بعث بر خانواده‌های مذهبی، فعالیت گروه‌های مروج بی‌دینی و بی‌ایمانی، فعالیت گروه‌های سیاسی کمونیست و… سبب ورود جدی‌تر آیت‌الله سید محمدباقر صدر به عرصه فعالیت‌های سیاسی و همراهی بنت‌الهدی در این مسیر شد.

سخنرانی که به شهادت ختم شد

بعد از دستگیری برادر، به حرم حضرت علی(ع) رفت و با سخنرانی خود مردم را از دستگیری مرجع دینی‌شان آگاه کرد که نتیجه این سخنرانی، تظاهرات مردم نجف و آزادی شهید صدر شد.

بعد از گسترش این خبر تظاهرات متعددی در شهرها و کشورهایی همچون بغداد، کاظمین، فهود، نعمانیه، سماوه، لبنان، بحرین و ایران صورت گرفت.

حکومت عراق با دیدن این تظاهرات، اقدام به بازداشت خانگی خانواده صدر کرد و در روز شنبه، ۱۹ جمادی الاولی ۱۴۰۰ ق. شهید صدر و خواهرش بنت‌الهدی روانه زندان بعثی‌ها شدند.

سید محمدباقر صدر و بنت‌الهدی صدر پس از چندین روز شکنجه سخت ماموران حکومت به شهادت رسیدند. خواهر و برادر مبارزی که رژیم بعث و صدام حتی محل تدفین‌شان را پنهان کردند تا شاید نام آن‌ها را تا همیشه از ذهن مردم پاک کنند.

بر بلندی‌های مکه، دیدار در بیمارستان، تولد دوباره، در جستجوی حقیقت، دو زن و یک مرد، جایگاه زن در اسلام از جمله آثار این بانوی پیشگام نهضت اسلامی زنان در عراق است.

۱۹ فروردین سالروز شهادت بنت‌الهدی صدر گرامی باد.