شرط عندالمطالبه یا عندالاستطاعه یک توافق قراردادی است

قوانین مهریه سال‌هاست که در کشمکش فقه و عرف قرار دارد و نه تنها مردان را نجات نداده، بلکه رضایت زنان را نیز جلب نکرده است. اما این موضوع با نامه جدید یکی از مراجع تقلید به ریاست قوه قضاییه دوباره به صدر اخبار بازگشته است.

آیت‌الله سبحانی در نامه‌ای به رئیس قوه قضاییه خواستار تغییر مهریه از «عندالمطالبه» به «عندالاستطاعه» شده است. هدف این تغییر، تبیین چالش‌های اجرای احکام مهریه و ارائه راهکارهایی برای اصلاح روندهای قانونی و افزایش عدالت اجتماعی است. در این نامه آمده که صحت مهریه به توانایی مالی مرد بستگی دارد و زوجه باید هنگام مطالبه مهریه، توانایی مالی زوج را مدنظر قرار دهد. آیت‌الله سبحانی پیشنهاد کرده که شورای فقهی این موضوع را به صورت لایحه به مجلس ارسال کند. اما آیا این تصمیم می‌تواند به بحران‌های فعلی پایان دهد؟

زندان‌های مهریه

براساس آمار ستاد دیه، در مهر ۱۴۰۴، بیش از ۲۷۳۸ زندانی به خاطر مهریه و نفقه در زندان‌های کشور گرفتارند. نکته قابل توجه این است که نیمی از این زندانیان در پنج استان تهران، فارس، خراسان‌رضوی، اصفهان و البرز متمرکز هستند که نشان‌دهنده بحران شهری است. اگرچه در سال‌های اخیر حدود ۷۷۰۰ نفر از این افراد آزاد شده‌اند، اما بند زندانیان مهریه همچنان شلوغ است. تغییر آمار زندانیان از ۲۳۶۷ نفر در سال ۱۴۰۳ به آمار امسال نشان می‌دهد که بیش از ۴۰۰ نفر جدید به زندان افتاده‌اند.

مسیر دشوار مهریه

در سال ۱۳۷۹، قانون «نحوه اجرای محکومیت‌های مالی» برای کاهش فشار بر مردان، سقف کیفری مهریه را به ۱۱۰ سکه محدود کرد. اما این قانون تنها حبس را هدف قرار داد و زنان همچنان می‌توانستند مبالغ بیشتر را از طریق دعاوی مدنی مطالبه کنند. در سال ۱۳۹۹، لایحه حمایت از خانواده پیشنهاد شد که مهریه به‌صورت «عندالاستطاعه» تنظیم شود و دادگاه‌ها موظف شوند توانایی مالی زوج را بررسی کنند. از سال ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۳، رویه‌های قضایی به تقسیط مهریه و معافیت‌های موقت برای کم‌درآمدها متمایل شد، اما این اقدامات نتوانست ریشه بحران را بخشکاند.

عندالاستطاعه؛ راهی به سوی عدالت

نامه اخیر آیت‌الله سبحانی به رئیس قوه قضاییه، موضوع مهریه را در مسیر جدیدی قرار داده است. برخی تغییر شرط مهریه از «عندالمطالبه» به «عندالاستطاعه» را مخالف با روح عدالت و حمایت از خانواده می‌دانند، در حالی که برخی دیگر این اقدام را در کاهش چالش‌های فعلی مؤثر می‌دانند. حجت‌الاسلام سیدعلی خوش‌نظر، کارشناس مسائل فقهی، می‌گوید: پرداخت مهریه نباید موجب حرج یا زندان رفتن مرد شود، مگر آنکه او عمداً از پرداخت خودداری کند.

از دعوای قضایی تا مسئولیت اخلاقی

مهریه همواره به عنوان نمادی از احترام و حمایت اقتصادی زن در ازدواج شناخته شده است. تغییر شرط آن از «عندالمطالبه» به «عندالاستطاعه» نگرانی‌هایی درباره تضییع حقوق زنان ایجاد کرده است. حجت‌الاسلام خوش‌نظر تأکید می‌کند که شرط استطاعت تنها ناظر به زمان و شیوه اجرای تعهد است. اگر مرد به دلیل ناتوانی مالی به زندان برود، نه‌تنها زندگی مشترک از هم می‌پاشد بلکه زن نیز از مهریه خود محروم می‌شود. در مقابل، اگر استطاعت ملاک قرار گیرد، زن همچنان ذی‌حق است و می‌تواند هر زمان که همسرش توانمند شد، مهریه خود را دریافت کند.

کلمات کلیدی: مهریه، طلاق، عندالمطالبه، عندالاستطاعه، آیت‌الله سبحانی، قوه قضاییه، زندانیان مهریه، عدالت اجتماعی، حمایت از زنان، قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی.

خبرگزاری جام جم