سیر تحول صنعت مد، از استثمار زنان تا ربات انسان‌نما!

خبر اصلی:
در خبر سایت بانی مد ذکر شده که حضور ساره، ربات انسان‌نمای سعودی در هفته مد ریاض رونمایی شد.

تحلیل خبر:

در جوامع ابتدایی که هنوز طبقه‌های اجتماعی شکل نگرفته بود و رقابت اقتصادی وجود نداشت، زنان و مردان، بدن‌شان را رنگ‌آمیزی و زینت مـی‌کردند که هیـچ ربطی به مقوله زیبایی نداشـت.

در آن زمان لازم بود همه افرادی که به دلیل قرابت، متعلق به گروه مشخصی بودند، خود را به شکل خاصی «نشانه‌گذاری» کنند. این نشانه‌ها، تنها به زینت‌آلات، انگشتر، النگو و مانند آن محدود نمی‌شد، بلکه به صورت شکاف و بریدگی‌هایی بر روی بدن، خال‌کوبی و رنگ آمیزی به شکل‌های مختلف و … خودنمایی می‌کرد.

این نشانه‌ها نه تنها جنسیت هر فرد را تعیین می‌کرد، بلکه تعیین‌کننده گروه و موقعیت کاری هر فرد از دوره کودکی تا پیری بود. با شکل‌گیری جامعه طبقاتی این نشانه‌ها دگرگون گردید و به مد و آرایش تبدیل شد و دیگر بیان‌گر نابرابری اجتماعی نبود، بلکه به عنوان نشانة تعلقات قومی، قبیله‌ای و گروهی تلقی می‌گردید.

اوج این تشخص و تمایز اجتماعی را می‌توان در دربار فرانسه و پیش از انقلاب کبیر فرانسه مشاهده کرد. شاهان، شاهزادگان و اشراف زمین‌دار و مردان و زنان آنها طبق مد روز به بهترین شکل لباس می‌پوشیدند. صورت‌هایشان را پودر می‌زدند و موهایشان را رنگ می‌کردند، از والان‌های توردار، زینت‌آلات، طلا و نظایر آن استفاده می‌کردند.

هر دو جنس به زیبا نمودن خود توجه می‌کردند، اما مهمتر آن‌که این مدها و لوازم آرایش، زنان و مردان طبقات بالا را نشانه‌گذاری می‌کرد و آنان را از تهی‌دستان جدا می‌‌نمود. در آن دوران، مد نشانه تمایز طبقاتی زنان و مردان طبقه حاکم بود و آنان را از طبقات دیگر باز می‌شناساند.

اما بورژوازی بزرگی که بعد از انقلاب فرانسه سر برآورد، با رشد سرمایه‌داری، تعداد ماشین‌های تولید افزایش یافت و نیاز به بازارهای بسیار وسیع برای مصرف این ماشین‌ها بالا گرفت. سودجویان عرصه زیبایی درصدد برآمدند از توده زنان به عنوان بخش عظیمی از جامعه بهره‌برداری کنند و این چنین شد که مد از محدوده ثروتمندان بیرون آمد و فراگیر شد و در روابط اجتماعی بر کل جمعیت زنان تحمیل گردید.

این‌جاست که می‌بینیم برای نخستین بار در تاریخ، نابرابری های اجتماعی را مخفی و پشت هویت جنسی پنهان کردند که البته همه آنها در خدمت برآوردن نیازهای این بخش بزرگ سوداگر بود.

آنها توجیه می‌کردند که «همه زنان دلشان می‌خواهد زیبا باشند؛ بنابراین همه زنان، علاقه مشترکی به لوازم آرایش دارند». در نتیجه، زیبایی و مد از یک مقوله محسوب شد و هرچه خواستند به بهانه «نیازها و خواست‌های مشترک زنان» به آنان فروختند.
 

وقتی پایه‌های فرهنگ بومی جامعه‌ای، در اثر تبلیغات گسترده سست شد، اموری چون خود کم‌بینی، احساس حقارت و در نهایت، خود‌باختگی فرهنگی پدید می‌آید. اموری که در نهایت، زمینه‌ساز پذیرش عناصر فرهنگ بیگانه می‌شوند.

با پذیرش فرهنگ بیگانه و گسترش عوامل زیر بنایی آن، از جمله سکولاریسم، مادی‌گرایی، فردگرایی و خود‌شیفتگی و لذت‌جویی، بازار فروش کالاهای فرهنگی و مصرفی بیگانه در داخل رواج می‌یابد و بدین‌سان، نیروی ابتکار، خلاقیت و مهم‌تر از همه هویت فرهنگی کشورها مورد هجوم قرار گرفته و دچار بحران می‌شود و اعتماد مردم نسبت به اصول فرهنگ بومی از بین رفته و زمینه پذیرش فرهنگ بیگانه فراهم می‌گردد، به گونه‌ای که بیگانگان با تبلیغات گسترده خود پذیرش ارزش‌های فرهنگی خویش را تنها راه پیشرفت و سعادت افراد جامعه معرفی می‌کنند. در چنین شرایطی، پایبندی به ارزش‌ها و هنجارهای اجتماعی، نماد انحطاط و جمود فکری و پذیرش فرهنگ بیگانه نشانه پیشرفت و تمدن تلقی می‌شود.

هفته مد ریاض و حضور ربات انسان‌نمای ساره

هفته مد ریاض نمونه محسوس این تفکر می باشد که سرمایه‌داران برای زنان نیازسازی کرده و در مبحث پوشش و لباس برایشان تعیین و تکلیف می‌کنند. عربستانی که زنانش تا مدتها قبل حق بیرون آمدن از خانه بدون روبنده را نداشتن  و اگر روبنده کنار می‌رفت با شلاق و اعدام مواجه می‌شدند اکنون رویداد مد برگزار می‌کند!

نکته قابل توجه، حضور ربات انسان‌نمای «ساره» در این مراسم بود. تولد این ربات تغییر و تحول مهمی در صنعت مد محسوب می‌شود چرا که به‌ جای استفاده از زنان، ما با مدل ربات و هوشمند شده آن مواجهیم.

شاید بتوان گفت استفاده از زنان و چالش‌هایی که در مسیر مدلینگ طی می‌کنند و همچنین نگاه ابزاری که به چهره، پوست، اندام و… می‌شود، با اختراع این ربات از بین رفت و مسیر جدیدی در صنعت مد باز شد که به قطعیت نمی‌توان گفت خوب است یا بد!  

نکته دیگر این مسأله، عرب کردن این ربات است که اصالت، فرهنگ و پوشش عربستان را در معرض نمایش می‌گذارد و باتوجه به سند چشم‌انداز عربستان که در آن تاکید می‌کند که باید به حفظ اصالت خود از پوشش تا معماری اقدام کنند، مزین کردن این ربات به فرهنگ عربی، دور از ذهن به حساب نمی‌آید و شاید نقطه مثبت تلقی شود.

نرگس ونک