سقوط جمعیت ایران: چرا سیاست‌های جمعیتی شکست خوردند؟

امسال در حالی به استقبال هفته ملی جمعیت می‌رویم که روند کاهش تعداد موالید در کشور، همچنان ادامه دارد و اکنون با کاهش منفی ۷ درصدی موالید در سال ۱۴۰۳ نسبت به سال ۱۴۰۲ روبه‌رو هستیم. زنان ۳۵ تا ۴۹ساله، متولدین سال‌های ۱۳۵۵ تا ۱۳۶۸، حدود ۶۰ درصد ساختار سنی زنان متأهل کشور را تشکیل می‌دهند و به عبارتی، دهه شصتی‌ها آخرین فرصت باروری جمعیت کشور هستند.

با وجود افزایش آمار زنان متأهل، کاهش تعداد موالید به‌وضوح دیده می‌شود؛ به‌طوری که در سال ۱۳۶۵ از میان ۱۰ میلیون زن متأهل، ۲ میلیون موالید گزارش شده بود، اما در سال ۱۴۰۳، تعداد موالید از جمعیت ۱۶ میلیون نفری زنان متأهل به یک میلیون کاهش یافته است. این در حالی است که موضوع جمعیت، علاوه بر جنبه‌های فرهنگی و اقتصادی، یک مسئله امنیتی به شمار می‌رود. به گفته معاون وزیر بهداشت، افزایش جمعیت فرایندی دشوار است، اما کاهش آن به‌راحتی اتفاق می‌افتد.

۳۰ اردیبهشت در تقویم ملی به‌عنوان «روز ملی جمعیت» نام‌گذاری شده است، روزی که رهبر معظم انقلاب سیاست‌های کلی جمعیت را ابلاغ کردند. با وجود تدوین و ابلاغ سیاست‌های مرتبط با جمعیت و خانواده، از جمله قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت، عدم اجرای جدی این سیاست‌ها موجب شده تا کشور با چالش‌های جدی در زمینه جمعیت مواجه شود.

کاهش موالید و ساختار سنی زنان

علیرضا رئیسی، معاون بهداشت وزارت بهداشت، در نشست خبری هفته ملی جمعیت، با اشاره به کاهش موالید، بیان کرد که تعداد موالید در سال گذشته حدود ۷ درصد نسبت به سال ۱۴۰۲ کاهش یافته است. وی همچنین تأکید کرد که بیشترین کاهش موالید مربوط به سال ۱۳۹۸ با کاهش ۱۲/۴۷ درصدی بوده است. به گفته وی، پنجره جمعیتی کشور کمتر از ۱۵ سال دیگر باز است.

طبق آمار، گروه سنی ۲۵ تا ۳۹ سال بیشترین سهم را در موالید دارد. اگرچه سن فیزیولوژیک بارداری از ۱۵ تا ۴۹ سال است، اما سن مطلوب بارداری زیر ۳۰ سال در نظر گرفته می‌شود. زنان ۳۵ تا ۴۹ساله که بخش عمده‌ای از زنان متأهل را تشکیل می‌دهند، نیازمند حمایت‌ها و تدابیر ویژه‌ای برای فرزندآوری هستند.

اهمیت فرهنگی و اقتصادی جوانی جمعیت

معاون وزیر بهداشت، با اشاره به اهمیت موضوع جمعیت، تأکید کرد که جمعیت یک مسئله چندبعدی است و نگاه به آن باید سیستمی باشد. وی پیشنهاد کرد که همانند دوران سیاست‌های تحدید جمعیت، اقدامات فرهنگی گسترده‌ای برای مقابله با کاهش جمعیت صورت گیرد.

وی همچنین به کشورهایی مانند مجارستان اشاره کرد که با اختصاص ۵ درصد از تولید ناخالص ملی به جوانی جمعیت، توانسته‌اند اقدامات مؤثری انجام دهند. در ایران نیز معافیت مالیاتی برای مادران دارای بیش از سه فرزند از سال گذشته اجرا شده است.

عوامل دیگر کاهش جمعیت

علاوه بر کاهش موالید، کاهش آمار ازدواج نیز یکی دیگر از عوامل مهم در کاهش جمعیت است. به گفته معاون وزیر بهداشت، میانگین سن ازدواج برای زنان و مردان به ترتیب ۲۴ و ۲۸/۳ سال است و فاصله تولد فرزند اول با زمان ازدواج حدود ۴/۵ سال است. استان تهران بیشترین میزان ازدواج و استان سمنان کمترین میزان ازدواج را به خود اختصاص داده‌اند.

اقدامات انجام‌شده

علیرضا رئیسی درباره اقدامات وزارت بهداشت در زمینه قانون جوانی جمعیت و حمایت از خانواده توضیح داد که این اقدامات شامل برگزاری جلسات ستاد مرکزی هماهنگی جوانی جمعیت، تشکیل کمیته‌های مرتبط و رصد دانشگاه‌ها و دانشکده‌های علوم پزشکی بوده است. وی همچنین از افزایش زایمان‌های سوم و بیشتر خبر داد و گفت که درصد زایمان سوم در سال گذشته به ۱۸/۵ درصد رسیده است.

جوان