سرگذشت زنان در کودتا

زنان ایران با آغاز حکومت پهلوی، به‌مرور تحت‌تأثیر الگو و زیست تازه، از زندگی فردی و اجتماعی قرار گرفتند. در این میان، کنش زنانه در مقتضیات اجتماعی دوران حکومت پهلوی، به‌صورت خشونت‌آمیز، تحقیرآمیز و به‌دوراز شأنیت و حقوق زنان، وقایع و حوادث اتفاق افتاده را، نشان داده است.

 تجددگرایی و سنت گرایی، در قالب نمودهای زنده این رویارویی مقدر و اجتناب ناپذیر، حول محور حقوق زنان ایجاد شدند.

فضای بهره‌برداری جناح‌های گوناگون از این زنان، با روی کار آمدن پهلوی دوم بیشتر فراهم شده، و اوج آن را در دو ماجرای ۹ اسفند ۱۳۳۱ و مهم‌تر از آن، در کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ می‌توان بررسی نمود که در اینجا به دو نوع کنش زنانه پرداخته می‌شود:

انجمن‌های زنان

شورای‌عالی سازمان‌های زنان، به دلیل یکپارچگی و کنترل سخت‌تر، در سال ۱۳۴۴ شمسی، با دستور درباریان منحل، و تحت ریاست اشرف پهلوی و نایب‌رئیسی  فریده دیبا مادر فرح دیبا، سازمان زنان ایران تشکیل شد.

در ادامه تغییرات مدیریتی محمدرضا پهلوی در دهه ۴۰، و تبلیغ ایدئولوژی تمدن بزرگ که به‌طور جدی جنبش‌های زنان را در برداشت، پهلوی پسر، ایجاد یک سازمان دست‌پرورده دولت که در عمل، زنان را در روند نوسازی، به‌عنوان سیاست رسمی، و جهت کانالیزه‌کردن مشارکت زنان، در جامعه بگنجاند، در نظر گرفت. تا شهروندانی وفادار به سلطنت آنها بیافریند، و مسیر پدر خود را، در پیش بگیرد.

به نوشته فرد هالیدی، متخصص امور غرب آسیا، درباره فلسفه تشکیل این قبیل سازمان‌ها در دوره پهلوی دوم، اصلاحات ارضی اتحادیه‌های کارگری فرمایشی در دولت ایران، در حالی خود را به‌عنوان قهرمان حقوق زنان جلوه می‌داد که بتواند از ظهور جنبش‌های مستقل از دولت که می‌توانند درخواست‌های حاد و جدی داشته باشند جلوگیری نموده، و تغییراتی، برای تسهیل کار دولت، به وجود آورند.

همچنین، طبق یافته‌های الیز ساناساریان  دکتر علوم سیاسی، گروه‌های زنانی که فاقد پویایی و استقلال بودند، از طریق ایجاد شورای همکاری جمعیت‌های بانوان، و شورای‌عالی جمعیت زنان ایران، به عنوان بسیج گروه‌های زنان، به‌منظور عمل مشترک، در این پروژه درگیر شده بودند.

بدین ترتیب، با تحت کنترل قراردادن کلیه فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی زنان، مسئله حق رأی زنان، به‌محض رسیدن این همگرایی، و کنترل فعالیت‌های آنان به میزان قابل‌قبول، از طرف شاه، طرح گردید.

بنا بر اسناد ساواک، به تاریخ ۶ خرداد ۱۳۴۲، به این موضوع اشاره شده: که دادن حق رأی به زنان، برای استفاده از تجمل، خودنمایی، آرایش‌های زننده در خیابان برای توجه مردم، به انجام امور اجتماعی با این شرایط بوده، اما با هزینه‌ها، و بی‌بندوباری، و اعمال سبک این زنان، هیچ سود سیاسی، اجتماعی و مادی برای کشور نداشته، و تمامی این موارد، ظاهر ماجراست.

شهر نو یا شرایط نو؟

مهم‌تر از انجمن‌های سیاسی زنان، در زمان پهلوی دوم، کنش‌های سیاسی زنانی بود که به دلیل فقر و فریب، توسط قوادین، و به دلیل خاستگاه اجتماعی بد خود، راهی مراکز فساد، از جمله شهر نو می‌گردیدند.

شهر نو، قلعه‌ای است که توسط رضا میرپنج، به‌عنوان محل رسمی تجمع، زندگی، و فعالیت زنانه بدکاره، به وجود آمد.

محمدرضا پهلوی، برای به‌ثمررسیدن کودتای ۲۸ مرداد، نیازمند نیروهای دیگری برای درگیری، در کنار شعبون بی‌مخ، حسن سه‌کله، و… بود. به همین دلیل، بر طبق اسنادی که در روزنامه نسیم بیداری آن زمان به‌دست‌آمده، تعدادی از زنان شهر نو، به سرکردگی سکینه قاسمی (پری بلنده)، از مدیران شهر نو، در ایجاد کودتای ۲۸ مرداد، نقش پررنگی داشتند.

یکی دیگر از مدیران شهر نو که در یک خانواده مرفه به دنیا آمده، و در توطئه‌های شاه و درباریانش علیه دکتر مصدق شرکت داشته، ملکه اعتضادی بود که در روز کودتا، سوار بر یک تانک، در خیابان‌های تهران، حضور داشته است‌

روز ۲۸ مرداد، زنان شهرنویی، به سرکردگی ملکه اعتضادی و پری آجودان قزی، با به‌کاربردن کلمات و جملات سخیف، در مخالفت با دکتر مصدق و ملّیون، و استفاده از الفاظ رکیک، برای قربان‌صدقه شاه رفتن، به دلیل نداشتن سررشته سیاسی، و آشنا نبودن با شعارهای سیاسی، در پشت ماشین سپهبد زاهدی حرکت می‌کردند ۰ پس از کودتا، این گروه از زنان، دستمزد خود را دریافت نمودند.

حکومت پهلوی، به اسم آزادی، باعث بی‌بندوباری در جامعه شده، و همان اقدامات و ایدئولوژی‌های مدنظر آمریکا، بر جامعه زنان را، پیاده‌سازی کرد.

از نظر سواد هم، ۷۵ درصد زنان فاقد سواد بوده، و بیشترین آمار خودکشی، در دهه ۵۰ شمسی، متعلق به زنان است.

وخامت اوضاع به‌قدری بود که برخی از زنان، از نظر اجتماعی، مالی و معیشتی و… بردگی نموده، و مجبور به کار در شهر نو بودند.

کودتای آمریکایی انگلیسی ۲۸ مرداد، مصداق عینی مشاهده نهایت ارزشی است که برای زنان قائل بودند.

روزنامه رسالت