زن، هنر، تعهد؛ روایت یک تصویرگر از جنس نور

در گفت‌وگویی اختصاصی با خانم مریم قاسمی، از بانوان هنرمند متعهد کشور، به بررسی نسبت میان «هنر»، «تعهد»، و «بازنمایی جنگ» از منظر یک هنرمند زن انقلابی پرداختیم. نگاه ایشان به هنر، برگرفته از مفاهیم عمیق انقلاب اسلامی است. همان‌گونه که امام خمینی در صحیفه نور فرموده‌اند: تنها به هنری باید پرداخت که راه ستیز با جهانخواران… را بیاموزد و شاید تعریفی گویاتر از این نتوان یافت.

خانم قاسمی، لطفاً ابتدا خودتان را برای مخاطبان معرفی بفرمایید.

*مریم قاسمی هستم، متولد ۱۳۶۲. علاقه‌ام به هنر از همان کودکی شکل گرفت، اما برخلاف انتظار، پس از دبیرستان مسیر حوزه علمیه را انتخاب کردم و وارد جامعه‌الزهرا شدم. سطح دو حوزه را اخذ کردم، اما علاقه به هنر همچنان در من زنده بود. به‌صورت رسمی با طراحی شروع کردم و با تشویق اساتید به سمت تصویرسازی گرایش پیدا کردم. برای اینکه تصویرسازی را عمیق‌تر و حرفه‌ای‌تر دنبال کنم، در رشته نقاشی تحصیل کردم. امروز بخش مهمی از هویت شخصی‌ام با هنر عجین شده است.

هنر متعهد چگونه می‌تواند وقایع جنگ را بازنمایی کند؟ مقایسه‌ای بین دفاع مقدس و جنگ ۱۲ روزه اخیر بفرمایید.

*در دوران دفاع مقدس، رسانه‌ها محدود بودند و روایت جنگ بیشتر توسط خبر و گزارش شکل می‌گرفت. سهم هنر، اندک و در اختیار قشر خاصی بود. اما امروز رسانه‌ها در مرکز تحولات جهانی قرار دارند و هنر، زبان اصلی روایت شده است. در جنگ ۱۲ روزه، هنرمندان با سرعت و ابزارهای گوناگون وارد میدان شدند. رسانه‌های اجتماعی، اپلیکیشن‌ها و گرافیست‌ها سهم عمده‌ای در بازنمایی واقعیت‌ها داشتند.

نقاشی و تصویرسازی در بازتاب درد و جنایت‌های جنگ چه جایگاهی دارند؟

*نقاشی هنری عمیق، احساسی و زمان‌بر است. در جنگ‌هایی با زمان محدود، مثل جنگ ۱۲ روزه، نقاشی به‌دلیل ماهیت کند خود کمتر بروز می‌یابد. در عوض تصویرسازی، موشن‌گرافی و گرافیک به‌سرعت عمل می‌کنند و بازتاب فوری دارند. با این حال، نقاشی اگرچه آرام‌تر است، اما اثرگذاری‌اش ماندگارتر و عمیق‌تر خواهد بود، به‌ویژه اگر در تلفیق با رسانه‌های دیگر عرضه شود؛ نمونه‌اش آثار استاد روح‌الامین است.

آیا برای خلق اثر هنری متعهد، تجربه مستقیم از جنگ لازم است؟

*نه الزاماً. باید تعریف‌مان از «تجربه» را اصلاح کنیم. تجربه فقط حضور فیزیکی نیست. یک هنرمند می‌تواند با شنیدن، دیدن، یا حتی درک عمیق از طریق رسانه و تاریخ، اثری خلق کند که همان‌قدر تأثیرگذار باشد. مهم، درک جانانه‌ی حقیقت است. گاهی یک نوجوان که اصلاً دوران جنگ را ندیده، با دل و جانش به دفاع از مظلوم می‌پردازد و اثرش، بسیار مؤثرتر از کسی است که صرفاً ناظر بیرونی بوده است.

آیا زنان در عرصه هنری جنگ، نسبت به مردان موفق‌تر عمل کرده‌اند؟

*مقایسه زن و مرد در هنر درست نیست. جایگاه آن‌ها مکمل است، نه رقیب. زنان به‌طور طبیعی احساس عمیق‌تری دارند که در هنر بسیار مهم است. اما به‌دلایل فرهنگی و تاریخی، زنان کمتر در عرصه‌های عمومی دیده شده‌اند. نه به‌خاطر ضعف، بلکه به‌خاطر حیا و وقاری که مانع از خودنمایی شده. البته در رشته‌هایی مثل تصویرسازی، زنان به‌دلیل ارتباط عاطفی و دقت بالا، بسیار موفق عمل کرده‌اند.

تجربه شخصی شما از دیده‌نشدن آثار هنری و رسانه‌محور بودن فضا چیست؟

*راستش من هم دوره‌ای احساس ناامیدی داشتم. فکر می‌کردم وقتی کارم دیده نمی‌شود، چرا باید ادامه دهم؟ اما بعد فهمیدم که اصل کار، وظیفه است، نه دیده‌شدن. وقتی کاری برای خدا انجام شود، ولو دیده نشود، ارزشمند است. البته رسانه هنوز مردمحور است، اما این دلیل نمی‌شود که زنان کنار بکشند. ما باید خودمان رسانه‌سازی کنیم. اگر خانم‌ها دست‌به‌دست هم دهند، می‌توانند جریان‌سازی رسانه‌ای کنند.

از نقاشی‌ای که به‌دست مقام معظم رهبری رسید بفرمایید.

*آن اثر را برای مسابقه‌ای طراحی کرده بودم. از دل برآمده بود؛ تلفیقی از آیات قرآن، احادیث و نگارگری ایرانی. اثری سمبولیک، رازگونه و دلنشین. آن را به مجموعه‌ای هدیه دادم، بی‌خبر از اینکه قرار است خدمت حضرت آقا ارائه شود. وقتی شنیدم مورد توجه‌شان قرار گرفته، آرامش خاصی پیدا کردم. حس کردم در مسیر درستی هستم؛ حتی اگر شهرتی در کار نباشد.

در پایان، نقش هنر متعهد را در آینده چگونه می‌بینید؟

*هنر متعهد، هنری است که می‌خواهد انسان را به حقیقت نزدیک کند. این هنر محدود به شهرت یا رسانه نیست. گاهی اثری در دل یک خانواده می‌درخشد و سال‌ها اثر می‌گذارد. زن مسلمان ایرانی می‌تواند الگویی جدید به جهان ارائه دهد؛ الگویی که نه تقلید از غرب است، نه اسیر نمایش‌گری. او می‌تواند مادر، همسر، معلم و هنرمند باشد، بدون آنکه از تعهدش فاصله بگیرد. هنر برای ما عبادت است، اگر از دل برآید و در مسیر حقیقت باشد.

گزارشگر: مهتا صانعی