زنی که فرمانده سپاه شد!

حدیدچی در تاریخ ۲۱ خرداد ۱۳۱۸ در همدان به دنیا آمد. پدرش، علی‌پاشا حدیدچی که تحصیلاتش تا پایه ششم بود و همچنین از معلومات حوزوی برخوردار بود، برای جوانان و خویشاوندان خود جلسات درس و بحث مذهبی برگزار می‌کرد و در زمینه کتاب‌فروشی فعالیت داشت. مادرش، فاطمه احمدی که اصالتاً تهرانی و دارای سواد قرآنی بود، در منزل خود جلسات قرآنی برگزار می‌کرد.

مرضیه حدیدچی در سن ۱۴ سالگی با محمدحسن دباغ که پانزده سال از او بزرگ‌تر بود، ازدواج کرد و به دلیل شغل همسرش که در تجارت فعالیت می‌کرد، در آبان ۱۳۳۳ به تهران مهاجرت نمود. شوهرش با حضور در بازار و خواندن اعلامیه‌ها و بیانیه‌ها به فعالیت‌های سیاسی علاقه‌مند شد و در کنار بازاریان تهران به سید ابوالقاسم کاشانی پیوست و در واقعه ۱۵ خرداد به‌عنوان نامه‌رسان میان مبارزان فعالیت می‌کرد.

درحالی‌که دباغ سه فرزند داشت، نزد آقا کمال مرتضوی در خیابان خراسان تهران، درس‌های مقدماتی حوزه را آموخت. او سپس در درس‌های فقه، اصول و اخلاق به تحصیل نزد علی خوانساری پرداخت و به تدریس در سطوح پایین‌تر نیز مشغول شد. پس از درگذشت سید حسین بروجردی در فروردین ۱۳۴۰، وی با امام خمینی (ره) در قضیه لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی در سال ۱۳۴۱ آشنا شد و به یاری همسرش در پخش اعلامیه‌های امام خمینی (ره) در این زمینه، وارد عرصه فعالیت‌های سیاسی گردید. دباغ آرزو داشت تا امام را از نزدیک ملاقات کند و پس از آزادی ایشان در سال ۱۳۴۲، برای نخستین‌بار در قم به دیدار ایشان رفت که این ملاقات تأثیر عمیقی بر زندگی‌اش گذاشت.

برای ادامه تحصیل حوزوی، دباغ به مسجد موسی بن جعفر (ع) رفت و تحت‌نظر سید محمدرضا سعیدی، از شاگردان امام خمینی (ره)، تحصیل کرد. این ارتباطات، او را به عرصه مبارزه نزدیک‌تر کرد. از جمله فعالیت‌های او می‌توان به تکثیر و توزیع اعلامیه‌ها و فتواهای امام خمینی (ره) که از نجف می‌رسید، اشاره کرد. همچنین وی جزوه «ولایت‌فقیه» امام خمینی (ره) را رونویسی و تکثیر می‌کرد و اردوهای مختلف بانوان را در خارج از شهر برگزار می‌نمود.

پس از دستگیری و شهادت آیت‌الله سعیدی در خرداد ۱۳۴۹ به دست رژیم پهلوی، مرضیه دباغ به شناسایی افراد و تشکیل پایگاه‌های مبارزه در شهرهای مختلف پرداخت. فعالیت‌های او که تحت‌نظر ساواک بود، در سال ۱۳۵۲ منجر به دستگیری، شکنجه و زندان او شد و دخترش نیز در کنار او دستگیر و شکنجه شد. پس از آزادی و دستگیری مجدد، با کاهش محکومیتش از ۱۵ سال به یک سال و چهار ماه، او آزاد شد. پس از درمان، دباغ به خارج از کشور رفت و در نجف با امام خمینی (ره) ملاقات کرد. پس از هجرت امام به فرانسه، او نیز به پاریس رفت و در کنار انجام کارهای داخلی خانه امام، مسئولیت حفاظت از ایشان را بر عهده گرفت.

پس از پیروزی انقلاب اسلامی، دباغ به دلیل تجربیاتش در آموزش‌های نظامی و رزمی، در تشکیل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی نقش کلیدی ایفا کرد. وی به‌حکم جواد منصوری، نخستین فرمانده سپاه، به همراه حسن لاهوتی، نماینده امام خمینی در سپاه، مأموریت یافت تا سپاه غرب کشور را تشکیل دهند. دباغ از سال ۱۳۵۹ تا ۱۳۶۱ فرماندهی سپاه همدان را بر عهده داشت. در سال ۱۳۶۱، در حین انجام عملیات گشت و شناسایی در غرب کشور، بر اثر اصابت ترکش خمپاره از ناحیه پا مجروح شد. پس از آن، با کناره‌گیری از فرماندهی سپاه همدان، مسئولیت بسیج خواهران در تهران را پذیرفت. وی همچنین در انتخابات دوره دوم و سوم مجلس شورای اسلامی در حوزه تهران شرکت کرد و به مجلس راه یافت و در هر دو دوره عضو کمیسیون اصل نود بود. دباغ در جمعیت زنان جمهوری اسلامی ایران که در سال ۱۳۶۵ به دبیرکلی زهرا مصطفوی، فرزند امام خمینی تأسیس شد، به‌عنوان قائم‌مقام فعالیت کرد. دباغ همچنین در هیئتی به ریاست آیت‌الله عبدالله جوادی آملی که نامه امام خمینی (ره) را به رهبر اتحاد جماهیر شوروی ابلاغ کرد، حضور داشت.

مرضیه دباغ پس از مدتی بیماری در ۲۷ آبان ۱۳۹۵ در سن ۷۷ سالگی درگذشت و پس از تشییع‌جنازه در حرم امام خمینی (ره) به خاک سپرده شد.

کتاب «خاطرات مرضیه حدیدچی (دباغ)» به قلم محسن کاظمی منتشر شده و بیش از ۲۰ بار تجدید چاپ گردیده است.

وانا