زنان سریال های «نمایش خانگی» دور از زنان ایرانی و نزدیک به آرمان شهر غربی

این جملات، عبارت های سایت فیلیمو در توصیف شخصیت عجیب و غریب «سمیرا» که یکی از شخصیت‌های اصلی در سریال نمایش خانگی «زخم کاری» که این روزها فصل دوم آن پخش می‌شود، است. سمیرا همانطور که در فصل اول این سریال دیدیم هیچ ابایی از طراحی نقشه قتل و جنایت نداشت و حتی در مواردی که همسرش در اوایل سریال نسبت به کارش مردد می‌شد، با توسل به خشونت او را به جلو هل می‌داد و وادار به اعمال مجرمانه می‌کرد.

زنانی که با واقعیت‌های فرهنگ ایرانی فاصله دارند

اگرچه که سریال‌های شبکه نمایش خانگی که در سال‌های اخیر پخش شده‌اند داستان‌های مختلف و مضامین مشترکی را دنبال می‌کنند، اما شخصیت‌هایی شبیه به این زن کم و بیش در همه آن‌ها دیده می‌شود؛ مانند شخصیت «کتایون» در سریال مانکن که اگرچه در شرارت به پای سمیرا نمی‌رسد، اما به همان اندازه خودخواه و کینه توز است. مشخص نیست که چرا سازندگان این سریال‌ها اصرار دارند که چنین تصویری از زن خلق کنند؟ زنی که با واقعیت‌های فرهنگ ایرانی فاصله دارد و از معیارهای انسانی و اخلاقی بسیار دور است.

سایت فیلیمو به عنوان پخش کننده سریال زخم کاری در یادداشتی که به آن اشاره کردیم، مدعی شده است که «راضی نگه‌داشتن مخاطبی که بازی تاج ‌و تخت، بریکینگ بد، خانه پوشالی را دیده، سریال‌هایی که در آن‌ها زنان نقشی محوری و تاریک بر عهده دارند، نیازمند کاویدن گوشه‌ها و زوایای پنهانی است که قبلا به سراغشان نرفته‌اند. پس باید منتظر خلق شخصیت‌های زن چندبعدی دیگری هم باشیم که دیگر وسوسه برای کسب قدرت بیشتر و حتی جنسیت از ابعاد وجودی آن‌ها قابل حذف نیست».

• مدیریت و خلافکاری بیشترین شغل های بانوان در نمایش خانگی هستند

نمایش شخصیت زنان ایرانی با محوریت شرارت و بی رحمی 

بله، این یک واقعیت است که سریال‌های ایرانی از نظر شخصیت پردازی دچار مشکلات جدی هستند، اما این خود بحث جداگانه ای است و چندان ارتباطی به ساخت شخصیت «زن شرور» در فیلم‌های ایرانی ندارد. از آن گذشته، جامعه‌ای که در سریال «بازی و تاج و تخت» به نمایش کشیده شده بود، جامعه‌ای مملو از خشونت بود. در این سریال شخصیت‌های زن و مرد در کنار هم مرتکب جنایت می‌شدند و حتی افراد پایین رتبه از نظر اجتماعی نیز اگر می‌توانستند، برای بالا کشیدن گلیم خود به کسی رحم نمی‌کردند. «بی رحمی» خصیصه جامعه این سریال بود و چنین ویژگی‌هایی فرسنگ ها با جامعه ایرانی که همواره رحم و جوانمردی در فرهنگ آن وجود داشته، فاصله دارد.

منفعل، بی اراده و وابسته؛ ویژگی های زنان در سریال های نمایش خانگی

آرایش‌های غلیظ، روابط عمومی بالا، عطش زیاد برای کسب قدرت ویژگی‌های مشترک سریال‌هایی مانند دل، زخم کاری و مانکن است. شخصیت‌های زن در این سریال‌ها اگرچه از جایگاه اجتماعی بالایی برخوردارند اما اغلب به دلیل ازدواج، ارث و میراث و یا اعمال خلافکارانه به این ثروت دست پیدا کرده‌اند و کمتر شخصیت زنی را می‌توان دید که به صورت سالم و بدون وابستگی خانوادگی در کار خود موفق باشد. زنانی مانند سمیرا در زخم کاری و یا رابی در سریال دل از تحصیلات بالای دانشگاهی برخوردار هستند اما آن تحصیلات نقش مثبتی در بهبود ویژگی‌های شخصیتی آن‌ها و حتی رسیدن به جایگاه بالا و مستقل در جامعه برای آن‌ها نداشته است. سمیرا و رابی همچنان زنانی هستند که اگرچه بسیار ثروتمند هستند و از جایگاه اجتماعی خوبی برخوردارند، اما این ثروت را به واسطه ازدواج و یا متولد شدن در خانواده‌ای ثروتمند به دست آورده‌اند، بدون اینکه خود در به دست آوردن آن نقش تعیین کننده‌ای داشته باشند.

«آشفتگی» ویژگی غالب خانواده های نمایش خانگی!

براساس برخی پژوهش‌ها خانواده بازنمایی شده در فیلم‌های اخیر ایرانی، خانواده‌ای بحران زده است و کنش‌های خشونت آمیز این بحران را نمایندگی می‌کنند. صداقت، اعتماد بین زوجین، وفادار بودن و تعهد به خانواده در شرایط سخت و دشوار اغلب موضوعی نیست که در این سریال‌ها به نمایش درآید. بلکه به جای آن، اعضای خانواده و به خصوص همسران به راحتی به یکدیگر خیانت می‌کنند. ازدواج در سریال‌هایی مانند مانکن نه به دلیل علاقه طرفین به یکدیگر که به دلیل انتقام از اشخاص دیگر و یا رسیدن به ثروت و جایگاه بالای اجتماعی است و این موضوع ازدواج را به معنای درست آن که تشکیل یک خانواده جدید و وفادار است خدشه دار می‌کند. دور از انتظار نیست که روابط اعضای این خانواده‌ نیز با یکدیگر سرد باشد و با مشکلات ریز و درشت عاطفی دست به گریبان باشند.

تاثیر سریال های نمایش خانگی بر جامعه؛ از گمانه زنی تا واقعیت

با این اوصاف باید پرسید که آیا این سریال‌های نمایش خانگی بر خانواده‌های ایرانی تاثیر گذار هستند؟ برای پاسخ باید به گزارش معاون امور اسناد هویتی سازمان ثبت احوال در سال ۱۳۹۹ اشاره کرد که در آن به ده اسم پرطرفدار خانواده‌های ایرانی اشاره شده بود که اسامی شخصیت‌های اول سریال‌های مانکن و دل هم در آن به چشم می‌خوردند. گذشته از این موضوع نگاهی به آمار آسیب‌های اجتماعی مانند طلاق و خیانت و مقایسه آن با ده سال گذشته، افزایش این آسیب‌های اجتماعی را به ما ثابت می‌کند. این مسأله می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد اما به طور قطع فرهنگ سازی که از طریق سریال‌ها در این سال‌ها انجام شده است، در تغییر فرهنگ جامعه و در نتیجه افزایش این آسیب‌ها بی تاثیر نیست.