رسوم محلی ربطی به اسلام ندارد

نفیسه مرادی، مؤسس و مدیر خانه قرآن و عترت سیده نفیسه(س) در نشست علمی «چرایی ناسازگاری وضعیت زن مسلمان در واقعیت اجتماعی با جایگاه او در اسلام» که به همت دانشکده علوم قرآنی مشهد برگزار شد، در راستای لزوم پرداختن به این موضوع با اشاره به تحولات اروپا در عصر روشنگری و تاثیر آن بر کشورهای اسلامی اظهار کرد: در عصر روشنگری حق الهی پادشاهان و طبقات اجتماعی ممتاز از بین رفت و حاکمیت با مردم در یک سطح قرار گرفت و هم خود مردم با هم در جایگاهی برابر قرار گرفتند و پادشاهی و نظام طبقاتی برچیده شد و نظام جمهوری جایگزین آن گردید.

وی با بیان اینکه در همین دوران اولین حقوق بشر نوشته شد، تصریح کرد: برخی زنان ادعا کردند در قوانین جدید منظور از حقوق بشر حقوق مردان است و وقتی قرار است تمام مردم با هم و با حاکمیت در یک سطح قرار بگیرند، چرا زنان و مردان برابر نباشند و چرا زنان شهروند درجه دو باشند. از اینجا حرکت‌های فمنیستی شروع شد و بحث برابری مرد و زن مطرح شد و در کشورهای اروپایی و آمریکا گسترش پیدا کرد.

مرادی با بیان اینکه اندیشه‌های مدرن از طریق ایران، هند، مصر و ترکیه وارد جهان اسلام شد و تحولات مختلفی را در برخی از حوزه‌ها ایجاد کرد، افزود: مواجهه مستقیم اروپاییان مدرن با جهان اسلام موجب شد آن‌ها برخی از قوانین اسلامی مرتبط با زنان مثل ارث، حجاب و دیه و اینکه زنان باید در خانه بمانند را مورد هجمه قرار دهند؛ همین موضوع واکنش علما و اندیشمندان مسلمان را برانگیخت.

وی افزود: به‌عنوان مثال قاسم امین کتاب «المصریون» را در مواجهه با این هجمه‌ها نوشت و به دفاع از قوانین اسلامی زنان پرداخت اما بعدها نسبت به مسئله حجاب زنان نگاه متفاوتی پیدا کرد و کتاب «تحریر المراه» را نوشت. موضوع دیگر ناراضی بودن خود زنان مسلمان از وضعیتشان بود؛ زنان نسبت به محدودیت قوانین مانند لزوم سفر با محرم، عدم تصدی در اموال، اذن خروج از همسر و… اعتراض داشتند و برخی از محدویت‌ها هیچ ارتباطی با اسلام هم نداشت.

مؤسس خانه قرآن و عترت سیده نفیسه(س) خاطرنشان کرد: سال‌ها پیش برای دختران طلاب کشورهای آسیایی آفریقایی با فرهنگ‌های مختلف قرآن و سیره و پیشوایان تدریس می‌کردم. یکی از مادران دختر ۹ ساله‌ پاکستانی که در کلاس بود، به من گفت به دخترم بگویید در خانه هم حجابش را رعایت کند چراکه در خانه در حضور پدر و برادرش سرش را نمی‌پوشاند؛ این فقط یک سنت محلی است که ارتباطی با اسلام ندارد، اما فشار اجتماعی به دختران و زنان وارد می‌کند؛ از این مورد، نمونه‌های متفاوتی در هر کشوری براساس شرایط آن وجود دارد.

مرادی ادامه داد: برای درک تفاوت شرایط فعلی زنان و جایگاهشان در اسلام لازم است روایات، آیات و سیره عملی پيامبر(ص) و اهل بیت(ع) مورد بررسی قرار گیرد. آیات قرآن در این باره به دو دسته تقسیم می‌شود؛ اخلاقی و حقوقی؛ آیات مهریه، نفقه و ارث در شرایطی نازل شدند که در دوره جاهلیت خود زنان هم میراث بودند و به ارث برده می‌شدند؛ مهریه برای این است که مرد محبت خود را به زن نشان دهد اما در برخی کشورهای اسلامی، دختر در ازای مهریه فروخته می‌شود و مبلغی هم به پدر دختر تعلق می‌گیرد.

جایگاه ارزشمند زن در آیات قرآن و روایات اسلامی

مدیر خانه قرآن و عترت سیده نفیسه اظهار داشت: برخی آیات هم مانند آیه ۱۹ نساء اخلاقی است؛ قرآن فرموده است: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا يَحِلُّ لَكُمْ أَنْ تَرِثُوا النِّسَاءَ كَرْهًا…؛ ای اهل ایمان! برای شما ارث بردن از زنان در حالی که خوشایند شما نیستند [و فقط به طمع به دست آوردن اموالشان پس از مرگشان با آنان زندگی می کنید] حلال نیست. و آنان را در تنگنا و فشار مگذارید تا بخشی از آنچه را [به عنوان مهریه] به آنان داده اید پس بگیرید، مگر آنکه کار زشت آشکاری مرتکب شوند و با آنان به صورتی شایسته و پسندیده رفتار کنید و اگر [به علتی] از آنان نفرت داشتید [باز هم با آنان به صورتی شایسته و پسندیده رفتار کنید] چه بسا چیزی خوشایند شما نیست و خدا در آن خیر فراوانی قرار می دهد.»

وی افزود: روایات مختلفی هم درباره حفظ حرمت زن داریم مانند اینکه پیامبر فرموده‌اند بهترین شما کسی است که نسبت به دختران و زنانش نیکوکارتر باشد؛ در وصیتنامه امام علی(ع) فرمودند: «الله الله فی النساء و ما ملکت ایمانکم.»

مرادی با اشاره به سیره عملی ائمه(ع) در برخورد با زنان و دخترانشان تصریح کرد: درباره پیامبر(ص) گزارشات تاریخی مختلف از رفتار نیک با حضرت زهرا(س) و دیگر زنان و دایه‌شان وجود دارد. اتاقشان را خودشان جارو می‌زدند، لباسشان را خودشان می‌شستند و حتی تا این اندازه هم از زنانشان انتظاری نداشتند؛ وقتی حضرت فاطمه(س) به خانه پدر می‌آمد، پیامبر(ص) تمام قد در برابر ایشان می‌ایستاد.

مرادی در ادامه گفت: پیامبر(ص) کنیزی به نام ام‌ ایمن داشتند و پیامبر عبای خود را پهن می‌کرد تا ام ایمن روی آن بنشیند. امیرالمومنین(ع) هم در برخورد با همسرش فاطمه زهرا(س) بسیار محترمانه رفتار می‌کردند؛ پس از جنگ جمل نیز جناب عایشه را با احترام و در محافظت ۴۰ زن نظامی به مدینه باز گرداندند. حمیده بانو، همسر امام صادق(ع) هم در پاسخ به سؤالات دینی مردم نقش مهمی ایفا می‌کرد و حتی به جمع‌آوری وجوهات شرعی مردم می‌پرداخت.

وی ادامه داد: در اسلام چنین روش و منشی نسبت به زن وجود دارد، اما در عمل در برخی از کشورهای اسلامی شاهد هستیم که زنان مورد آزار و خشونت از طرف همسرانشان قرار می‌گیرند و حقوق آن‌ها رعایت نمی‌شود یا یک سری محدودیت‌هایی مانند حق اشتغال، تحصیل و … دارند و یا نمی‌توانند وزیر و نماینده مجلس شوند. زنان در افغانستان حق تحصیل در دانشگاه را ندارند یا در برخی از کشورها، زنان به تنهایی حق سفر و خرید و… ندارند و متأسفانه این رفتارهای نادرست به نام اسلام انجام می‌شود.

مرادی با بیان اینکه در مصر، ۳۵ درصد از زنان مورد خشونت فیزیکی و جنسی قرار گرفته‌اند و نرخ سواد زنان یمنی ۴۸ درصد است، درحالی‌که بیش از ۸۳ درصد از مردان آن‌ها تحصیل کرده هستند، گفت: در پاکستان حقوق زنان در شرایط برابر با مردان ۳۳ درصد کمتر است. همچنین در کشورهای اسلامی به‌ویژه پاکستان و هند زن‌کشی و قتل‌های ناموسی  رواج دارد.

دیدگاه اندیشمندان درباره چرایی افول جایگاه زنان

محقق مطالعات اسلامی زنان با بررسی دلایل تفاوت جایگاه زنان در اسلام از نظر علمای مسلمان با واقعیت اجتماعی اضافه کرد: فاطمه مرنیسی، دلیل تفاوت وضعیت زنان را با آنچه اسلام فرموده است، تفکرات و باورهای خلیفه دوم می‌داند؛ به‌عنوان مثال در دوره پیامبر(ص) زنان و مردان از یک در وارد و خارج می‌شدند و پرده هم در مسجد وجود نداشت، اما او در جداگانه ایجاد کرد و حتی برای مهریه زنان هم قانون متفاوتی قرار داد. او همچنین خانه‌نشینی زنان را دلیل دیگری برشمرده است، یعنی خانه ‌نشین کردن زنان و تأکید بر روایاتی مانند جهاد المراه حسن التبعل باعث شد تا زنان منزوی شوند و عقب بمانند.

وی افزود: علامه محمدحسین فضل‌الله، صاحب تفسیر «من وحی القرآن» گفته است انحراف در مسائل زنان به دلیل انحراف در خلافت به وقوع پیوست، چراکه ولایت به سمت پادشاهی حرکت کرد؛ علامه فضل‌الله نقش خلیفه دوم را از زاویه دیگری تاثیرگذار می‌داند، یعنی او مانع را ثبت و ضبط احادیث می‌دانست، بنابراین وضعیت زنان به اینجا رسید. همچنین محمدمهدی شمس‌الدین می‌گوید کاهش آگاهی مردم و افزایش خرافات از دلایل این اتفاق بوده است. وی تأثیرپذیری برخی از فقها از شرایط عصر خود و تأثیر افکار وارداتی از فرهنگ‌های غیر اسلامی را هم از جمله دلایل این موضوع می‌داند.

پژوهشگر برتر شانزدهمین جشنواره ملی پایان‌نامه‌های قرآنی بیان کرد: دوروتی کراولسکی نیز خوانش زرتشتی از قرآن توسط غزالی را عامل این نوع نگاه دانسته است. غزالی با تأثیرپذیری از نسخه متأخر زرتشتی که از غرب ایران نشئت می‌گرفت، شر، شیطان و زن را به یکدیگر پیوند داد و زن را ابزار شیطان برای انحراف مرد معرفی کرد و به آن جلوه اسلامی داد که باعث ایجاد نگرش منفی به زن در جهان اسلام شد. او حضور زنان در مساجد را محدود کرد، مشورت با زن را جایز ندانست و ازدواج را هم یک نوع آسیب می‌دانست و معتقد بود تنها باید با نیت فرزندآوری ازدواج شود، نه با انگیزه ارضای میل جنسی.

وی با بیان اینکه غزالی به این دلیل که موقعیت ممتازی داشت، تفکر او تأثیر منفی زیادی بر وضعیت زنان در جهان اسلام گذاشت، تصریح کرد: نتایج و تبعات همه آنچه به وقوع پیوسته در دو حوزه اجتماعی و فردی برای زنان خود را نشان داد. اول اینکه نگاه منفی به زن در بین مسلمانان ایجاد شد و زن باعث فتنه و گمراهی تلقی شد؛ دوم رسالت زن تنها به بهره‌وری جنسی مرد از وی، زایمان، بارداری و انجام امور منزل محدود شد و در بعد اجتماعی زن نمی‌توانست بسیاری از مناصب را بر عهده بگیرد و آزادی او در اجتماع محدود شد.

مرادی با بیان اینکه این تصویر، کرامت انسانی زن را تنزل داد و او را از حق علم‌آموزی محروم کرد، گفت: در دوره قاجار می‌گفتند به زنان اجازه تحصیل ندهید، چراکه نامه عاشقانه می‌نویسند.

این محقق در پایان خاطرنشان کرد: از یک طرف دلایل مختلف فرهنگی، اقتصادی و سیاسی باعث وضعیت فعلی زن مسلمان شده است. از طرف دیگر خوانش‌های مختلف از اسلام و اینکه قدرت‌های سیاسی از کدام نگاه حمایت کنند، در ایجاد مشکلات مختلف برای زنان تاثیرگذار هستند.

ایکنا