دو روی سکه زنان در سینمای ایران

همین نوسان میان تعهد فرهنگی و جذابیت تجاری، سینمای زن ایرانی را به یکی از پویاترین و در عین حال چالش‌برانگیزترین عرصه‌های روایت اجتماعی بدل کرده است.

اعظم راودراد، جامعه‌شناس و پژوهشگر رسانه، در تحلیل خود از نسبت میان جامعه، وطن و سینما تأکید کرده است که مفهوم وطن در سینمای ایران تنها به جغرافیا یا مرزهای فیزیکی محدود نمی‌شود، بلکه به عنوان امری نمادین و فرهنگی در بطن روابط انسانی و خانوادگی بازتاب می‌یابد. او «مادر» را یکی از پررنگ‌ترین استعاره‌های وطن دانست و گفت: در بسیاری از آثار سینمایی، از دفاع مقدس تا درام‌های اجتماعی، زن و به‌ویژه مادر نماد پناه، ریشه و تداوم هویت جمعی ایرانی است.

این دیدگاه ما را به یکی از مهم‌ترین مباحث امروز سینمای ایران می‌رساند. نقش و حضور زنان در سینما. حضوری که هم فرصت‌هایی فرهنگی و اجتماعی در خود دارد و هم چالش‌هایی محتوایی و اخلاقی را به همراه آورده است. از یک‌سو، شخصیت‌های زن در فیلم‌های ایرانی، به‌ویژه در نقش مادر، عمق تازه‌ای به روایت‌های انسانی از وطن و خانواده بخشیده‌اند. از سوی دیگر، همان‌طور که سید احمد کارآمد هشدار داده است، غفلت از محتوا و اولویت دادن به سود اقتصادی در رسانه‌ها و پلتفرم‌های نمایش خانگی می‌تواند به بازنمایی نادرست یا حتی آسیب‌زا از زنان و خانواده بینجامد.

در چنین شرایطی، زن گاه از جایگاه نماد وطن و خانواده به ابزاری برای جذب مخاطب و سود تبدیل می‌شود. این دوگانگی، همان دو روی سکه‌ای است که امروز سینمای ایران با آن روبه‌روست. میان رسالت فرهنگی و جذابیت تجاری، میان مادر وطن و زن مصرفی!

با این‌حال، تاریخ سینمای ایران از الگوهای درخشان زنانه خالی نیست. از مادران صبور فیلم‌های علی حاتمی و رخشان بنی‌اعتماد گرفته تا زنان مقاوم در آثار نرگس آبیار ، همگی روایت‌گر چهره‌هایی از مادرانگی، عشق، مقاومت هستند. اگر سینمای امروز بتواند این میراث را ادامه دهد و تصویر زن را از کلیشه‌ها فراتر ببرد، زن نه‌تنها نماد وطن، بلکه آیینه تمام‌نمای جامعه‌ای پویا، خلاق و در حال بازتعریف خود خواهد بود.

مهتا صانعی