گزارش اختصاصی؛

دو تصویر متناقض از خانواده در اسناد بالادستی؛ مرد نان‌آور، زن خانه‌دار یا واقعیت امروز؟

گروه آموزشی، فرهنگی و اجتماعی مرکز تحقیقات اسلامی مجلس کرسی علمی ترویجی با عنوان «تحولات معنایی خانواده در اسناد بالادستی جمهوری اسلامی ایران» را روز دوشنبه ۳۱ شهریورماه در سالن جلسات مؤسسه آموزش عالی حوزوی معصومیه خواهران قم برگزار کرد.

در این نشست علمی، دکتر سمیه عرب‌خراسانی، استادیار و عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب، به‌عنوان ارائه‌دهنده، نتایج پژوهش خود را درباره چالش‌های سیاست‌گذاری خانواده در ایران تشریح کرد.

وی با اشاره به تغییرات اجتماعی و جنسیتی سال‌های اخیر گفت: خانواده در سیاست‌گذاری‌های جمهوری اسلامی نهادی مقدس تلقی شده و در اسناد بالادستی مانند مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی مورد تأکید قرار دارد، اما تحولات اجتماعی و تغییر نقش زنان و مردان باعث شده کارکردهای مورد انتظار از خانواده با سیاست‌های رسمی هم‌سو نباشد.

عرب‌خراسانی افزود: اسناد بالادستی دو تصویر از خانواده ارائه می‌دهند؛ یکی «خانواده تراز جمهوری اسلامی» با تأکید بر تقدس، ازدواج، فرزندآوری و نقش مادری، و دیگری «خانواده آرمانی» با الگوی مرد نان‌آور و زن خانه‌دار. این در حالی است که حجم بالای زنان شاغل و تغییر الگوهای زندگی خانوادگی، این تصویر را با واقعیت‌های امروز جامعه ناسازگار کرده است.

به گفته او، تمرکز سیاست‌ها بیشتر بر نقش زنان بوده و مردان کمتر دیده شده‌اند، در حالی‌که باید حقوق و نیازهای هر دو طرف در سیاست‌گذاری‌ها لحاظ شود. وی تأکید کرد: «دخالت بیش از حد حاکمیت در زندگی خانوادگی، حتی با نیت اسلامی، خانواده را به نهادی وابسته بدل کرده و قدرت تصمیم‌گیری آن را کاهش داده است.»

در ادامه نشست، حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر مجید دهقان، استادیار دانشگاه ادیان و مذاهب، با تأکید بر اینکه گفتمان جمهوری اسلامی تلاش کرده «راه سومی» میان گفتمان دینی سنتی و گفتمان غربی ارائه دهد، گفت: این گفتمان سوم هم میراث‌دار اجتهاد و الهیات‌محوری است و هم عناصری از مدیریت و کارآمدی گفتمان مدرن را به کار گرفته، اما هنوز به یک قرائت منسجم تبدیل نشده است و همین دوگانگی در سیاست‌گذاری خانواده بازتاب دارد.

وی افزود: «خانواده نهادی مقدس است، اما باید در کنار الزامات اجرایی و اجتماعی دیده شود. سیاست‌های فعلی همچنان به تقسیم سنتی نقش‌ها تکیه دارند و توجه کافی به نقش مردان در اصلاح آسیب‌ها و حمایت از خانواده نشده است.»

سپس حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر فرج‌الله هدایت‌نیا، استادتمام پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، ضمن قدردانی از ارائه‌کننده، بر لزوم تعریف روشن‌تر «اسناد بالادستی» تأکید کرد و گفت: «مشکل اصلی از نبود مرزبندی روشن میان قانون‌گذاری، سیاست‌گذاری و برنامه‌های اجرایی ناشی می‌شود. اگر مفروض گرفته شده که خانواده تراز سیاست‌های کلی با واقعیت اجتماعی در تعارض است، باید این فرض با شواهد و شاخص‌های دقیق پشتیبانی شود.»

هدایت‌نیا با اشاره به سیاست‌های جمعیتی و ازدواج افزود: «نسل جدید الزامات گذشته را نمی‌پذیرد، بنابراین سیاست‌ها باید با واقعیت‌های اجتماعی هماهنگ‌تر شود.»

در پایان، عرب خراسانی در توضیح تکمیلی خود تأکید کرد که پژوهش او گام اول برای معرفی سوگیری‌های موجود در سیاست‌گذاری خانواده است و در مراحل بعدی به ارائه راهکارهای عملی خواهد پرداخت.

گفتنی است، این نشست با دبیری مریم قوجائی خامنه، دانشجوی دکتری مطالعات زنان دانشگاه ادیان و مذاهب، برگزار شد و حاضران بر ضرورت گفت‌وگو میان حوزه‌های علمی، حقوقی و اجرایی برای تدوین سیاست‌های واقع‌بینانه و کارآمد در حوزه خانواده تأکید کردند.

گزارشگر: مهتا صانعی