دنیای کودکانه در حصار آپارتمان؛ نگاهی به حق بازی کودک

بازی نقش بسیار مهمی در رشد و توسعه کودکان داشته و یکی از اصول بنیادی و اثرگذار در تربیت صحیح و یادگیری سریع کودکان شناخته می‌شود.

 این فعالیت طبیعی و لذت‌بخش موجب سرگرمی و تفریح شده و ابزار مهمی برای یادگیری اصولی و توسعه فراگیر مهارت‌های مختلف در کودکان است.

۱.رشد جسمانی: بازی‌های سالم فیزیکی و تحرکی به کودکان کمک نموده تا توانایی‌های حرکتی، تعادل و هماهنگی بدن خود را بهبود بخشند.

۲.رشد اجتماعی: بازی‌های پرتحرک گروهی کودکانه فرصتی برای آنان فراهم می‌نماید تا مهارت‌های اجتماعی همچون هم‌کاری، تقسیم مسئولیت، رعایت نوبت و حل تعارضات را در کنار یکدیگر بیاموزند.

۳٫ توسعه شناختی: بازی‌های خلاقانه و فکری دنیای کودکی توجه، تمرکز و تفکر خلّاق کودکان را تشویق می‌کنند.

۴.رشد عاطفی: بازی به کودکان امکان موثر را می‌دهد که  احساسات خود را بیان نموده و با موقعیت‌های مختلف مقابله کنند، که به تقویت هوش هیجانی آن‌ها کمک می‌کند.

۵٫توسعه خلاقیت و تخیل: بازی آزاد به کودکان این امکان را می‌بخشد که دنیای اطراف خود را کشف و خلاقیت و تخیل کودکانه را به شکل کامل به کار بگیرند.

بازی در قالب یکی از فعالیت‌های اصلی دوران کودکی، نقش بسیار مهمی در توسعه چشمگیر مهارت‌های اجتماعی، جسمانی و ذهنی کودکان ایفا می‌کند.

توسعه مهارت‌های اجتماعی:

بازی‌های گروهی به کودکان کمک می‌کند احساس هم‌بستگی و تعلق به گروه را پرورش داده و روابط مثبتی با دیگران برقرار کنند.

این تعاملات اجتماعی اولیه کودکی بستری کامل و مناسب برای یادگیری احترام به دیگران، تفاوت‌ها و قوانین اجتماعی را فراهم می‌آورد.

توسعه مهارت‌های جسمانی:

از طریق بازی، کودکان قادرند انرژی خود را تخلیه نموده و سلامت جسمانی خود را تا حد استانداردی بهبود بخشند.

توسعه مهارت‌های ذهنی:

از طریق بازی، کودکان قادر به کشف فعال محیط اطراف، حل مسائل و مواجهه با چالش‌های جدید می‌شوند. بازی نه‌تنها یک فعالیت سرگرم‌کننده است، بلکه یکی از عوامل کلیدی در توسعه جسمی، اجتماعی و شناختی کودکان محسوب می‌شود.

قوانین بین‌المللی:

۱. کنوانسیون حقوق کودک (CRC): یکی از مهم‌ترین اسناد بین‌المللی  موجود که به حقوق کودکان می‌پردازد، کنوانسیون حقوق کودک است که ماده ۳۱ این کنوانسیون به صراحت حق کودکان برای بازی، تفریح و مشارکت در فعالیت‌های هنری و فرهنگی را تأکید می‌کند.

۲٫ اعلامیه حقوق کودک سازمان ملل (۱۹۵۹): در این اعلامیه، بر اهمیت بازی و تفریح در جایگاه بخشی از حقوق کودکان تأکید شده و از کشورها خواسته شده تا اقدامات لازم وضروری برای حمایت همه جانبه از این حق را انجام دهند.

قوانین حقوقی ایران:

در ایران، قوانین و مقررات خاصی که مستقیماً به حق بازی کودکان اشاره نمایند، محدود هستند، اما برخی اسناد و سیاست‌های ملی وجود دارند که به شکل غیرمستقیم این حق را به رسمیت می‌شناسند:

1. قانون حمایت از کودکان و نوجوانان: این قانون به حمایت از کلیه حقوق کودکان و نوجوانان پرداخته و بر ضرورت فراهم‌کردن شرایط مناسب برای رشد و توسعه آنان تأکید دارد.

 از این منظر، می‌توان بیان کرد که فراهم نمودن امکان بازی برای کودک نیز در زمره وظایف قیمومیت می‌گنجد.

۲٫ برنامه‌های آموزشی و پرورشی: در برنامه‌های درسی به اهمیت بازی‌های گروهی و انفرادی در رشد کودکان اشاره شده است.

• تلاش‌های انجمن‌ها و سازمان‌های مردم‌نهاد: برخی نهادهای فعال غیردولتی و عمومی در ایران تلاش دارند با اجرای برنامه‌ها و رویدادهای مختلف اثرگذار، زمینه‌های لازم برای بازی و تفریح کودکان را فراهم کنند.

در ایران، اگرچه به شکل مشخص قانون جداگانه‌ای که به‌صورت مستقیم و مؤثر به حق بازی و دسترسی به اسباب‌بازی کودکان بپردازد وجود ندارد، اما می‌توان از چند قانون و سند مرتبط استنباط نمود که به شکل غیرمستقیم به این حقوق توجه دارند:

1. قانون حمایت از کودکان و نوجوانان: این قانون، به‌صورت کلی برای حمایت از حقوق کودکان تدوین شده است و به تأمین شرایط مناسب برای رشد و حفاظت کودکان از آسیب‌های جسمی و روانی اشاره دارد.

۲٫ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران: اصل ۱۰ و ۲۱ قانون اساسی که بر ضرورت حمایت از کودکان و نوجوانان تأکید داشته و هرچند به‌صورت  مستقیم به بازی اشاره نکرده ، ولی سیاست‌های حمایتی از خانواده‌ها  شامل ترویج و تسهیل دسترسی به امکانات تفریحی و آموزشی برای کودکان نیزهستند..

۳٫ سند تحول بنیادین آموزش و پرورش: این سند کاربردی که به استراتژی‌های کلی آموزش و پرورش در ایران پرداخته به اهمیت تربیت بدنی و ورزش در مدارس اشاره نموده و نقش مهمی در ایجاد فضای بازی و فعالیت جسمانی برای کودکان دارد.

۴٫ برنامه‌های وزارت ورزش و جوانان: در برخی از برنامه‌های جامع و سیاست‌گذاری‌های مرتبط با توسعه فضاهای ورزشی و تفریحی، به خصوص در محیط‌های شهری، به نیازهای حقیقی کودکان برای بازی و فضای مناسب برای فعالیت‌های جسمانی توجه خاصی شده است.

۵٫ فعالیت‌های سازمان بهزیستی: سازمان بهزیستی  در پوشش نهادی که به حمایت از کودکان بی‌سرپرست و بدسرپرست پرداخته ، برنامه‌هایی اصولی را برای تأمین صحیح نیازهای اساسی کودکان، از جمله نیاز به بازی و تفریح، اجرا می‌کند.

تحلیل حقوقی منطقی وضعیت فعلی حق بازی کودکان و دسترسی آنان به اسباب‌بازی‌ها نشانگر یک نیاز فوری به بازنگری و تقویت مطلوب قوانین موجود در حقوق ایران و هماهنگی بیشتر با استانداردهای بین‌المللی است. در ادامه به دلایل این ضرورت‌ها پرداخته می‌شود:

۱. نواقص موجود در قوانین ایران:

در ایران، اگرچه قوانین و مقررات متفاوتی وجود داشته که به شکل غیرمستقیم به حمایت از کودکان می‌پردازند، اما در واقع تا کنون هیچ قانون جامعی وجود ندارد که صراحتاً به حق بازی کودک و دسترسی به اسباب‌بازی بپردازد. بسیاری از قوانین موجود بیشتر به مسائل حفاظتی و امنیتی کودکان توجه داشته و جنبه‌های قانونی مربوط به رشد کامل اجتماعی و روانی که بازی نقشی کلیدی در آن دارد، کمتر موردتوجه قرار گرفته است.

۲. تقویت تعهدات بین‌المللی ایران:

ایران عضو کنوانسیون حقوق کودک که در آن حق بازی در قالب یک حق بنیادین به رسمیت شناخته شده است. برای تحقق کارآمد این تعهدات بین‌المللی، ایجاد یا اصلاح قوانینی که به‌نوعی خاص به حق بازی و تفریح کودکان پرداخته، ضروری به نظر می‌رسد. این اقدام اصولی توانایی تقویت جایگاه ایران را در رعایت استانداردهای حقوق بشری داراست.

۳. ضرورت رویکرد جامع و یکپارچه:

با نظر به پیچیدگی‌های اجتماعی و فرهنگی موجود، تدوین منطبق بر نیازهای قوانین جدید باید به‌گونه‌ای باشد که تمامی جوانب رشد کودکان، شامل جسمانی، اجتماعی، و روانی را به شکل جامع دربر گیرد. این رویکرد حقوقی باید سیاست‌های خاص حمایتی، تزریق منابع بهینه و ایجاد زیرساخت‌های لازم برای بازی و تفریح کودکان را شامل شود.

۴. بهره‌گیری از تجارب بین‌المللی:

کشورهای مختلف دنیا تا حدودی تجربیات موفقی در زمینه حمایت قانونی از حق بازی کودکان دارند که استفاده از این تجربیات می‌تواند الهام‌بخش تدوین قوانینی جامع‌تر و کارآمدتر در ایران بوده و هم‌سویی با مطالعات و تحقیقات به‌روز در زمینه رشد کودکان و نیازهای آنان را در برداشته باشد.

۵. آثار اجتماعی و فرهنگی:

تضمین حق بازی کودکان می‌تواند تأثیرات مثبتی بر جامعه از جمله کاهش چشمگیر مسائل روانی و اجتماعی، تقویت همبستگی اجتماعی و پرورش نسلی سالم و خلاق را دارا باشد.

بنابراین، تدوین چنین قوانینی شفاف نه‌تنها از منظر حقوق کودکان بلکه از دیدگاه وسیع توسعه اجتماعی پایدار نیز مهم است.

 در این راستا، باتوجه‌به اهمیت بی‌بدیل بازی در رشد و توسعه کودکان، بازنگری دقیق و تقویت مؤثر قوانین حمایتی مرتبط با حق بازی و دسترسی به اسباب‌بازی‌های سالم در ایران و در سطح بین‌المللی ضروری است.

بازی نه‌تنها یک فعالیت سرگرم‌کننده، بلکه به‌عنوان ابزاری مهم در تقویت بیشتر مهارت‌های جسمانی، اجتماعی و شناختی کودکان شناخته می‌شود. در این زمینه به دلایل این بازنگری و تقویت پرداخته می‌شود:

نیاز به تطابق با استانداردهای بین‌المللی:

در سطح بین‌المللی، در ماده ۳۱ کنوانسیون حقوق کودک سازمان ملل متحد به‌صراحت بر حق کودکان برای بازی و مشارکت در فعالیت‌های فرهنگی و هنری تأکید می‌نماید.

 ازآنجاکه بسیاری از کشورها از جمله ایران به این کنوانسیون پیوسته‌اند، تدوین و اصلاح قوانین مستند ملی برای تطابق درست با این استانداردها امری ضروری می‌نماید تا زمینه اجرای مؤثر این حق طبیعی فراهم شود.

توجه به تغییرات اجتماعی و اقتصادی:

در عصر حاضر تحولات اجتماعی و اقتصادی متعدد، سبک زندگی کودکان و فرصت‌های آنان برای بازی را تحت‌تأثیر قرار داده است. افزایش معنادار زندگی آپارتمان‌نشینی و استفاده گسترده از فناوری، ضرورت فوری ایجاد فضایی متعادل را که بتواند امکان بازی سالم و تعامل اجتماعی را برای کودکان فراهم نماید را، دوچندان کرده است.

 حفظ و تقویت سلامت جسمانی و روانی کودکان:

بازی‌های فیزیکی و اجتماعی به جلوگیری از مشکلاتی مانند چاقی، اضطراب و انزوای اجتماعی کمک موثری می‌کنند. از این رو، دسترسی به اسباب‌بازی‌های سالم و فضاهای بازی مناسب سن کودکان می‌تواند به بهبود سلامت جسمانی و روانی آنان کمک کند.

ایجاد جامعه‌ای پایدار و فراگیر:

القای درست ارزش‌های همبستگی، همکاری و مشارکت از دوران کودکی قادر است به تشکیل متعادل جوامعی پایدار و فراگیر در آینده افراد کمک کند. قوانین سازنده حمایتی از حق بازی می‌توانند نقش کلیدی در نهادینه‌سازی خلاقانه این ارزش‌ها ایفا نمایند.

 تقویت بسترهای قانونی و حمایتی:

تدوین قایل اجرای قوانین جدید یا اصلاح روشمند و علمی قوانین موجود، می‌تواند بستر مناسب حمایتی قوی‌تری را برای نهادها و سازمان‌هایی که در حوزه کودکان فعال هستند، فراهم کند.

این قوانین عادلانه می‌توانند به تسهیل ویژه اجرای کاربردی برنامه‌های حمایتی، فراهم‌سازی متعادل زیرساخت‌های لازم و ایجاد پویای فرهنگ بازی سالم در جامعه کمک کنند.

آنچه مسلم است، بازنگری قوانین مدون حمایتی در زمینه حق بازی کودکان و دسترسی جامع به اسباب‌بازی‌های سالم، بازتاب‌دهنده واقعی تعهدی جدی به آینده‌ای روشن‌تر برای کودکان و به‌تبع آن جامعه است.

 این امر خطیر نیازمند همکاری گسترده دولت‌ها، سازمان‌های بین‌المللی، جامعه مدنی و خانواده‌هاست تا در کمترین زمان ممکن بتوان نیازهای امروزی کودکان را در جهت رشد پویا و توسعه همه‌جانبه آنها برآورده کرد.

زهرا سعادت