در بیست و پنجمین سالگرد تأسیس انجمن ترویج علم ایران: خدیجه جَدا از غیبت ساختاری زنان در ترویج علم انتقاد کرد

مشاور امور بانوان معاون علمی رئیس‌جمهوری با انتقاد از عدم حضور ساختاری زنان در برنامه‌ریزی، مدیریت و ارزیابی فعالیت‌های ترویج علم، تصریح کرد که این مشکل تنها یک خلأ آماری یا موضوع فرهنگی نیست، بلکه نشان‌دهنده نواقص در ساختار حکمرانی دانش است.

خدیجه جدا، مشاور امور بانوان معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری در این مراسم با اشاره به این خلأ به‌عنوان نشانه‌ای از نواقص در ساختار حکمرانی دانش، گفت: ابتدا باید بپذیریم که ترویج علم جزئی از سیاست عمومی علم محسوب می‌شود و سپس بررسی کنیم که چرا بخشی از جامعه علمی که در بسیاری از موقعیت‌های اجتماعی نقش مؤثری دارد، در این ساختارها غایب است.

وی افزود: اگرچه در ایران، حضور کمی زنان در فعالیت‌های علمی نسبتاً بالا است، اما این حضور در سطوح تصمیم‌گیری و ترویجی به طور ساختاری سازماندهی نشده است. آمار نشان می‌دهد که زنان به‌عنوان اعضای غایب یا غیرمؤثر در شوراهای ملی، ستادهای ترویج، نمایشگاه‌های علمی و انجمن‌های علمی حضور دارند.

به اعتقاد مشاور امور بانوان معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری، تجربه نشان می‌دهد که جایگاه اجتماعی و نقش ارتباطی زنان می‌تواند آنها را به بازیگرانی طبیعی برای میانجی‌گری میان نهاد علم و جامعه تبدیل کند. این نقش به‌ویژه در زمینه‌های سلامت، آموزش، محیط زیست و مصرف آگاهانه تأثیر بیشتری دارد.

وی عدم وجود تحلیل صحیح از جنسیت در نقش‌ها را عاملی مهم در کاهش حضور زنان در بخش‌های تصمیم‌ساز و ترویجی دانست و افزود: متأسفانه نه داده‌های تفکیکی در این زمینه تولید می‌شود و نه ارزیابی منظم از میزان مشارکت واقعی زنان در طرح‌های ترویج علم در دسترس است.

جدا ادامه داد: در شرایطی که نهاد علم با چالش‌های اجتماعی، اعتبار عمومی و مقاومت فرهنگی نسبت به برخی فناوری‌ها مواجه است، ترویج علم باید بتواند با جامعه وارد گفت‌وگویی واقعی شود و این گفت‌وگو بدون مشارکت گروه‌های مختلف اجتماعی، از جمله زنان، ناقص خواهد بود.

به گفته مشاور امور بانوان معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری، تجربیات بین‌المللی نشان می‌دهد زنانی که به طور حرفه‌ای در ترویج علم فعالیت دارند، بر اقشار مختلف جامعه تأثیر بیشتری دارند. به‌ویژه در محیط‌های آموزشی، رسانه‌های عمومی و طرح‌های محلی.

وی موانع اصلی مشارکت زنان در ترویج علم را به سه دسته تقسیم کرد و گفت: «نبود مسیر حرفه‌ای مشخص برای فعالیت به‌عنوان مروج علم»، «فقدان داده‌های دقیق درباره میزان و کیفیت مشارکت زنان در برنامه‌های ترویجی» و «عدم توجه به مسئله تنوع اجتماعی در طراحی برنامه‌های ترویجی»؛ این عوامل اصلی کاهش مشارکت زنان در عرصه‌های ترویج علم هستند.

جدا ایجاد یک برنامه ملی برای توانمندسازی و سازماندهی زنان در زمینه علم عمومی را یکی از راهکارهای رفع این موانع دانست و اظهار کرد: این برنامه می‌تواند از طریق یک مرکز یا شبکه رسمی و در همکاری با انجمن ترویج علم، بنیاد علم در معاونت علمی و دانشگاه‌های معتبر شکل گیرد.

وی بر ضرورت تعریف محورهای اجرایی برای این برنامه ملی تأکید کرده و گفت: «آموزش و حرفه‌ای‌سازی مروجان زن در حوزه‌های کلیدی»، «طراحی ابزار سنجش مشارکت واقعی زنان در برنامه‌های علم عمومی» و «ایجاد شبکه‌ای از زنان واسط علم و جامعه در مقیاس ملی و منطقه‌ای با مأموریت‌های مشخص» می‌تواند محورهای اصلی این برنامه باشد.

به گفته جدا، این اقدام تنها جبران یک کمبود نیست، بلکه حرکتی در جهت بازطراحی زیرساخت گفت‌وگوی اجتماعی علم در کشور است.

مشاور امور بانوان معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری معتقد است که نمی‌توانیم نسبت میان علم و جامعه را ترمیم کنیم، مگر آنکه مصداق‌ها و ترجمه‌های متنوعی برای آن ایجاد کنیم که بخشی از این ترجمه‌ها به طور طبیعی از تجربه و زبان زنان ناشی می‌شود.

جایزه ترویج علم در ۲۵ دوره برگزاری خود به‌دنبال معرفی مروجان علم و تشویق عمومی به فعالیت و فراهم کردن زمینه برای ارتقای بینش و تفکر علمی در جامعه است و از افرادی یا سازمان‌هایی که بهترین و مؤثرترین فعالیت‌ها را برای همگانی‌کردن علم، گسترش اندیشه و فرهنگ علمی در ایران و کاربرد علم در سطوح مختلف زندگی اجتماعی انجام داده‌اند، تقدیر می‌کند.

تسنیم