خرده‌روایت‌هایی از چالش مادران دانشجو

در سال‌های اخیر با کاهش آمار فرزندآوری و مواجهه با بحران جمعیت، بحث‌هایی پیرامون این مسئله در جامعه شکل گرفته است. اما این موضوع موانعی دارد که بدون در نظر گرفتن آن‌ها امکان رسیدن به نتایج مطلوب بسیار سخت است. یکی از مهمترین مشکلات در مسیر افزایش فرزندآوری، عدم وجود ساختارهای مناسب برای حضور مؤثر اجتماعی مادران در جامعه است. برخی از زنان داشتن فرزند را مانع رشد تحصیلی، شغلی و اجتماعی خود می‌دانند. کودک در سنین نوزادی به مراقبت و توجه زیادی نیاز دارد و تقریباً همه وقت مادر در شبانه‌روز را به خود اختصاص می‌دهد.

این نگرانی و نبود راه حل مناسب برای مراقبت از فرزند به دلیل عدم وجود ساختارهای اجتماعی هماهنگ با نیازهای مادران باعث می‌شود که زنانی که دغدغه پیشرفت تحصیلی و اجتماعی دارند، مسئولیت مادری را نپذیرند و یا آن را به تأخیر بیندازند و در بهترین شرایط به داشتن یک فرزند اکتفا کنند.

این عدم تناسب ساختارهای موجود با نیازهای زنان در آموزش عالی کشور نیز قابل مشاهده است. به طوری که تحصیل در دانشگاه و انجام وظایف مادری به‌طور همزمان کاری دشوار است و انجام آن برای بسیاری از افراد انرژی و زمان زیادی می‌طلبد. در این راستا به سراغ تعدادی از مادران دانشجو رفتیم تا در جریان دغدغه‌ها و تجربه‌های آن‌ها قرار بگیریم.

استاد درس عمومی مرا وادار به حذف درس کرد

آناهیتا مادر دو پسر خردسال است. فرزند اولش در دوران تحصیل در مقطع کارشناسی متولد شد و زمانی که ماه‌های آخر بارداری برای پسر دومش را می‌گذراند در دوره کارشناسی ارشد پذیرفته شد و پسر دومش درست زمان امتحانات ترم ۱ به دنیا آمد تا حسابی کار را برای مادرش سخت کند.

آناهیتا می‌گوید: کارشناس آموزش دانشگاه به من گفت که مرخصی بدون احتساب در سنوات دوران شیردهی نهایتاً یک ترم است، اما من در دوران کارشناسی دو ترم مرخصی گرفته بودم.

وی افزود: من مرخصی نگرفتم چون فقط باعث افت تحصیلی‌ام  می‌شد و امکان گذراندن بعضی از دروس را از دست می‌دادم. البته پس از زایمان توانستم تا دو ماه در کلاس‌ها حضور پیدا نکنم. این امکان هم بسته به اساتید و میزان همکاری آن‌ها متفاوت بود، وگرنه آئین‌نامه‌ای از سوی دانشگاه که استاد را ملزم به همکاری کند وجود نداشت.

وی تاکید کرد: اساتید تنها با دانستن اینکه من به دلیل نگهداری از نوزادم توانایی شرکت در کلاس را ندارم برایم حضور می‌زدند و آموزش دانشگاه از این موضوع خبر نداشت. با وجود اینکه بعضی از اساتید با عدم حضور من موافقت کردند، یکی از اساتید درس عمومی مرا مجبور به حذف درس کرد که تا اتمام دوره ارشد برای گذراندن آن درس دو واحدی دچار مشکل بودم.

این در حالی است که براساس ماده ۲۶ قانون جوانی جمعیت، مادران دارای کودک زیر دو سال می‌توانند حداکثر از ۴ نیم‌سال مرخصی بدون احتساب در سنوات برخوردار شوند و همچنین از امکان گذراندن غیر حضوری دروس استفاده کنند.

آناهیتا در رابطه با این موضوع گفت: من از قوانین اطلاعی نداشتم و آموزش دانشگاه هم چیزی به من نگفت. من حتی درخواست اختصاص مکانی مناسب به‌عنوان مهد در دانشگاه را مطرح کردم اما با اینکه گفتم که مربی را خودم می‌آورم هزینه مهد را مادران دانشجو پرداخت می‌کنند، دانشگاه با ما همکاری نکرد.

وی اضافه کرد: همسرم از سه ماهگی از فرزندم مراقب می‌کرد، چراکه هزینه مربی مهد برای دو نیم روز در هفته ماهی ۶-۷ میلیون تومان می‌شد و ما امکانش را نداشتیم. اگر دانشگاه مهدکودک داشت و یک مراقب در نزدیکی کلاس‌هایم داشتم نگرانی و استرس کمتری را تجربه می‌کردم.

در راهروهای دانشگاه می‌دویدم

زیبا یکی دیگر از مادرانی است که با داشتن کودک نوزاد تحصیلات خود را ادامه داد. او درباره تجربه‌اش می‌گوید: ما سه روز در هفته کلاس داشتیم و من نگران فرزندم ودم. به همین دلیل با برخی از کارشناسان دانشگاه و دانشجویان تماس گرفتم تا قوانین مرخصی شیردهی را از آنها بپرسم. اما آنها به من گفتند که می‌توانم یک ترم مرخصی بدون احتساب در سنوات بگیرم و این فایده دیگری جز از دست دادن زمان برای من نداشت، زیرا فرزند من هنوز چهل روزه نشده بود و حداقل دو نیم سال مرخصی لازم داشتم. به همین دلیل در اول کلاس‌ها حاضر شدم.

وی ادامه داد: من در کلاس بودم و مادرم بیرون از دانشگاه و در ماشین مراقب فرزندم بود. حراست دانشگاه به مادرم اجازه ورود نداد. بسیار نگران بودم و فضا هم طوری نبود که بتوانم بیرون بروم. کلاس که تمام شد به سرعت بیرون رفتم. برای رسیدن به کودکم چنان در راهروها می‌دویدم که زمین خوردم و آسیب دیدم.

او همچنین گفت: کودک نوزاد شرایط خاصی دارد و نمی‌توان او را به مهد سپرد. به همین دلیل مجبور شدم مرخصی بگیرم. کار روند معقولی داشت اما کسی از قانون اطلاع نداشت. من با پیگیری زیاد متوجه شدم که می‌توانم ۴ نیم سال مرخصی بگیرم و این فرصت خوبی بود تا فرزند من به سن غذا خوردن برسد و بتوانم او را پیش کسی بگذارم. البته بسیاری از دانشگاه‌ها با آموزش غیر حضوری کنار نمی‌آیند و امکان آموزش مجازی را هم ندارند. عدم اطلاع از قوانین باعث می‌شود که بسیاری از مادران دانشجو با چالش‌های زیادی مواجه شوند.

چه معنایی دارد که دانشجو بچه‌دار بشود!

طاهره یکی دیگر از مادران دانشجو است. او باور دارد که یک مادر علاوه بر انجام امور منزل و فرزندان باید به سلامت روح و روان خود نیز اهمیت دهد تا بتواند مهم‌ترین وظایف خود در محیط خانواده را انجام دهد. از سوی دیگر آموزش در هر مرحله‌ای از زندگی برای انسان فواید بسیاری دارد و می‌تواند عملکرد وی را ارتقا دهد.

وی گفت: همراهی خانواده و همسر برای ادامه تحصیل یک مادر بسیار ضروری است. با این حال مادری یک‌شغل تمام‌وقت است. یک مادر وقتی هم که محصل یا شاغل باشد بازهم مادر است. من به دلیل همین مسئولیت مادری ادامه تحصیل را برای خودم لازم می‌دانم، چراکه بسیاری از دغدغه‌های علمی پژوهشی من در مورد موضوعاتی است که پس از مادرشدن برایم اهمیت پیدا کرده‌اند. مثلاً آموختن سواد رسانه‌ای را هنگامی شروع کردم که از آینده کودکان در مواجهه با رسانه‌ها دچار نگرانی شدم.

طاهره در خصوص مشکلات مادران دانشجو تاکید کرد: بودن مهدکودک در دانشگاه برای مادران بسیار مهم است. مادران دانشجو خودشان می‌توانند هزینه مربی مهد را بپردازند، فقط کافی است دانشگاه محلی برای این موضوع در نظر بگیرد. تا دو سالگی امکان گرفتن مرخصی وجود دارد اما اگر در سنین دو تا پنج سالگی هم کودک به مادرش نزدیک باشد، در این صورت نگرانی‌ها برای تربیت بچه به دلیل دور بودن از مادر کم می‌شود.

وی در رابطه با غیبت بیشتر هم گفت: آئین نامه خاصی در این موضوع نیست و اساتید هم معمولاً شرایط مادران را درک نمی‌کنند. بعضی از اساتید حتی یک جلسه غیبت را هم نمی‌پذیرند. یکی از اساتید می‌گفت معنی ندارد که دانشجو باردار شود. شما باید تمام وقت خود را به درس خواندن اختصاص دهید.

طاهره درباره لزوم حضور مادران در عرصه‌های مختلف اجتماعی هم گفت: مادر باید در جامعه حضور داشته باشد تا بتواند فرزندش را برای ورود به اجتماع تربیت کند. در حال حاضر این موضوع بیشتر پذیرفته شده است و در بعضی موارد تحسین هم می‌شود. اما شرایط مناسب آن فراهم نشده است. من اگر احساس اثرگذاری مثبت داشته باشم از نظر روانی روی فرزندانم هم تاثیر بیشتری دارم.

قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت و مادران دانشجو

براساس ماده ۲۶ قانون جوانی جمعیت، مؤسسات آموزش عالی موضوع ماده ۱ قانون احکام دائمی برنامه توسعه کشور و مراکز حوزوی وظیفه دارند با تقاضای کتبی دانشجویان و طلاب مادر باردار برای مرخصی یک نیم سال تحصیلی قبل از زایمان بدون احتساب در سنوات تحصیلی موافقت کنند. همچنین براساس این قانون باید با تقاضای مرخصی دانشجویان و طلاب مادر دارای فرزند زیر دو سال حداکثر تا چهار نیم سال تحصیلی، بدون احتساب در سنوات تحصیلی موافقت کنند.

همچنین طبق این قانون، باید با تقاضای دانشجویان و طلاب مادر باردار دارای فرزند زیر دو سال برای میهمانی به میزان حداکثر چهار نیم سال تحصیلی به مؤسسه آموزش عالی یا حوزه هم‌سطح یا پایین‌تر مورد تقاضا موافقت شود.

علاوه بر آن باید با تقاضای دانشجویان و طلاب مادر باردار یا دارای فرزند زیر سه سال برای آموزش غیرحضوری یا مجازی برای گذراندن واحدهای دروس نظری دوره تحصیلی موافقت شود و با تقاضای دانشجویان مادر باردار یا دارای فرزند زیر دو سال برای کاهش نوبت کاری شب طبق آئین نامه‌هایی که حداکثر ظرف سه ماه پس از ابلاغ این قانون توسط وزیر بهداشت درمان و آموزش پزشکی تصویب می‌شود، موافقت کنند.

همچنین مراکز آموزشی موظفند شرایطی را فراهم کنند که برای اساتید راهنما به ازای داشتن هر دانشجوی دارای فرزند شیرخوار یا باردار یک سهمیه به سقف استاد راهنمایی آن‌ها اضافه شود.

قانون به تنهایی کاری از پیش نمی‌برد

نظارت بر چگونگی اجرای قانون از خود قانون اهمیت بیشتری دارد و قانون باید ضمانت اجرا داشته باشد و سازو کاری باید در نظر گرفته شود که دانشگاه‌ها را ملزم به رعایت قوانین کند.

از سوی دیگر شرایط استفاده از آموزش غیر حضوری یا مجازی در دانشگاه‌ها هنوز فراهم نیست. در دوران کرونا کلاس‌های مجازی رونق گرفت و بستر این نوع آموزش در دانشگاه‌ها فراهم شد که می‌شود از این ظرفیت برای ادامه تحصیل مادران دانشجو نیز استفاده کرد.

علاوه بر این یکی از دغدغه‌های مادران دانشجو موضوع سقف مجاز غیبت در مقایسه با دیگر دانشجویان است. این موضوع زمانی اهمیت پیدا می‌کند که مادران پس از پایان دوران مرخصی باید سر کلاس حضور پیدا کنند. طبیعی است که به دلیل داشتن کودک زیر دو سال و نیازهای او به تعداد غیبت بیشتری در مقایسه با دیگر دانشجویان نیاز پیدا می‌کنند. بنابراین اساتید و ساختار دانشگاه باید برخورد منعطف‌تری با آن‌ها داشته باشند.

وجود آئین‌نامه‌ای برای اساتید که همکاری لازم را با مادران دانشجو انجام دهند و سلیقه‌ای برخورد نکنند هم ضروری است. اما آنچه بیشتر از همه برای مادران دانشجو ضروری است، اطلاع داشتن از قوانین است. در بسیاری از موارد عدم اطلاع کارشناس آموزشی یا مادران دانشجو، آن‌ها از حقوق‌شان محروم می‌کند.

اهمیت تأسیس مهدکودک در دانشگاه

نبود مهدکودک در دانشگاه‌های بزرگ کشور موضوع مهمی است. راه‌اندازی فضایی برای مراقبت از کودکان در کنار محل تحصیل مادر فواید بسیاری دارد. کودک زیر دو سال بسیار به مادرش وابسته است و اگر مادر بخواهد هم‌زمان تحصیلات خود را ادامه دهد مجبور است کودک را به آشنایان یا در نهایت به مهدکودک بسپارد.

بسیاری از خانواده‌ها توانایی سپردن کودک به پرستار را ندارند و اگر هم داشته باشند، این موضوع ممکن است کودک را به دلیل اثرات تربیتی نامطلوب به آسیب‌های بسیاری دچار کند. مهدکودک‌های سطح شهر نیز یهزینه‌های زیادی دارد و یا از محل تحصیل مادر دور است. در حالی که اگر کودک به مادر نزدیک باشد و مادر بتواند بین کلاس‌ها از فرزندش خبر بگیرد، استرس کمتری را تجربه می‌کند.

وجود چنین مکان‌هایی در دانشگاه نشانه توجه به حضور زنان و نیازهای آن‌ها در ساختارهای اجتماعی است. اما در بسیاری از دانشگاه‌های سطح کشور چنین ساختارهایی وجود ندارد.

عدم توجه به این امور موجب می‌شود که مادران دانشجو چالش‌های بسیاری داشته باشند. علاوه بر این بسیاری از بانوان به دلیل همین نگرانی‌ها و دغدغه‌ها از فرزندآوری خودداری می‌کنند

زیرا دچار مرارت زیادی می‌شوند و همچنین می‌دانند به خاطر نگهداری از کودکشان همیشه در نگرانی خواهند بود و یا حتی ممکن است از ادامه تحصیل بازبمانند. این در حالی است که کشور ما دچار تهدید پیری جمعیت است. یکی از راه حل‌ها برای توقف روند کاهش جمعیت ایجاد تمهیدات مناسب و منعطف برای مادران دانشجو است.

مهر