خانواده، محوریت اثربخشی در نظام سلامت

مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی میزبان همایش ملی «خانواده‌ آینده و پیوندهای پایدار» با محوریت «سلامت و خانواده» بود.

در این نشست، دکتر علی منتظری با تأکید بر نقش خانواده‌ در ارائه مراقبت‌های طولانی‌مدت اظهار کرد: بار اصلی مراقبت‌های طولانی‌مدت بر دوش خانواده‌ها، به‌خصوص زنان قرار دارد و بدون نقش‌آفرینی آن‌ها، نظام سلامت کارایی لازم را نخواهد داشت. خانواده‌ها به‌عنوان یکی از منابع اصلی ارائه مراقبت‌های بهداشتی، نقش مهمی در سلامت جامعه ایفا می‌کنند و اغلب این مراقبت‌ها با عنوان «مراقبت غیررسمی» شناخته می‌شود. تحقیقات نشان می‌دهند بیماران مزمن، افراد دارای ناتوانی ذهنی و جسمی، بیماران روانی، سالمندان و افراد در آستانه مرگ بیش از دیگران به مراقبت‌های طولانی‌مدت خانواده‌ خود نیاز دارند.

وی ادامه داد: این وظایف به‌خصوص بر زنان خانواده فشار وارد می‌کند و در بسیاری از موارد سلامت خود مراقبان را نیز در معرض خطر قرار می‌دهد. افراد میانسال بخش عمده‌ای از مراقبان را تشکیل می‌دهند و بسیاری از آن‌ها خود در آستانه سالمندی قرار دارند و مراقبت از همسر یا والدین بسیار مسن را بر عهده دارند. بررسی‌ها نشان‌ می‌د زنان بیشتر از مردان مسئولیت مراقبت غیررسمی را بر عهده می‌گیرند و انرژی و زمان قابل توجهی برای این وظایف صرف می‌کنند.

رئیس کارگروه سلامت و خانواده مرکز پژوهش‌های مجلس تصریح کرد: در بسیاری از خانواده‌ها، زنان تنها کسانی هستند که می‌توانند مراقبت طولانی‌مدت از بیماران مزمن و سالمندان را انجام دهند. این موضوع باعث کاهش فرصت‌های اجتماعی، فشار جسمی و روانی و محرومیت‌های شغلی می‌شود. مطالعات نشان می‌دهند نقش خانواده‌ها در مراقبت از افراد وابسته همچنان اهمیت دارد و برخلاف تصور عمومی کاهش پیدا نکرده است. با این وجود، تحولات اقتصادی و اجتماعی، فشارهای جدیدی بر خانواده‌ها وارد می‌کند و باعث بازنگری در نقش‌های سنتی شده است.

منتظری در ادامه گفت: با توجه به روند سالمندی جمعیت، نیاز به مراقبت‌های غیررسمی روزبه‌روز افزایش می‌یابد. به حمایت اجتماعی از خانواده‌ و سیاست‌گذاری‌های هوشمندانه ضروری است تا فشارهای روانی و اقتصادی کاهش پیدا کند. روابط خانوادگی بخش مهمی از سیستم‌های «ارجاع غیررسمی» را تشکیل می‌دهند؛ شبکه‌ای از خدمات و مشاوره‌ها که افراد بیمار قبل از مراجعه به مراکز درمانی دریافت می‌کنند.

وی خاطرنشان کرد: این شبکه‌ها نشان می‌دهند روابط اجتماعی و خانواده نقش مهمی در فرآیند سلامت دارند. مطالعات نشان می‌دهند حمایت خانواده، سلامت روانی و جسمی اعضا را بهبود می‌بخشد و تاب‌آوری آن‌ها را در مواجهه با مشکلات افزایش می‌دهد. افراد دارای روابط خانوادگی مستحکم بهتر می‌توانند با چالش‌های زندگی مقابله کنند، کمتر دچار رفتارهای آسیب‌زننده به سلامت خود شوند و احتمال ابتلا به مشکلات روانی در آن‌ها کاهش پیدا می‌کند.

رئیس کارگروه سلامت و خانواده مرکز پژوهش‌های مجلس افزود: سرمایه اجتماعی خانواده‌ها یکی از مهم‌ترین منابع سلامت جامعه محسوب می‌شود و می‌تواند بیماری‌ها را کاهش دهد. سیاست‌ها و قوانین اجتماعی شکل و توسعه روابط خانوادگی را تحت تأثیر قرار می‌دهند و نه تنها مرزهای این روابط بلکه کیفیت ارتباطات بین اعضای خانواده را هم مشخص می‌کنند. کارشناسان معتقدند حمایت‌های رسمی از مراقبان غیررسمی، همچون مزایای شغلی، شبکه‌های حمایتی و آموزش می‌تواند از فشار بر خانواده‌ها بکاهد.

منتظری تأکید کرد: مراقبت خانوادگی یک موضوع ملی است نه صرفاً شخصی. خانواده‌ ها قهرمانان خاموش نظام سلامت هستند و توجه به آنان باید در سیاست‌گذاری‌های کلان کشور دیده شود.

روابط عمومی پژوهشکده علوم بهداشتی جهاد دانشگاهی