حقوق زن در کلام امام سجاد(ع)

رِسالَةُ الحُقوق حدیثی از حضرت امام سجاد علیه السلام درباره پنجاه حقی است که انسان به‌عهده دارد؛ همچون حق خدا، پیشوایان، اعضای بدن، خویشاوندان و اعمالی مانند نماز، روزه، حج، قربانی و صدقه. حدیث‌پژوهان این حدیث را به‌‌جهت اعتبار راویان و منابع حدیثی‌اش معتبر می‌دانند. ترجمه‌های فارسی (متعدد)، انگلیسی، فرانسوی، اردو و هندی از این رساله منتشر و شرح‌های بسیاری بر آن نوشته‌ شده است. نکته‌ای که لازم است به آن اشاره شود، این است که هرچند نام این حدیث «رساله حقوق» نامید شده است، اما منشوری اخلاقی در حوزه فردی و اجتماعی نیز شمرده می‌شود.

امام زین‌العابدین علیه السلام در قسمتی از فراز این دعا به حقی که مرد نسبت به زن دارد، اشاره کرده،‌ می‌فرماید:

«و اما حق زیردست زناشویى تو که همسر توست، این است که بدانى خدا او را آرامش جان و راحت‌باش توان و انیس و نگهدار تو کرده است و نیز هرکدام از شما زن و شوهر باید به نعمت وجود همسرش حمد کند و بداند که این نعمت خداست که به او داده است و لازم است که با نعمت خدا خوشرفتارى کند و آن را گرامى دارد و با او بسازد و اگرچه حقّ تو به‌عهده او سخت ‌تر و فرمان‌پذیرى از تو در آنچه دوست می‌دارى و ناپسند می‌‏شمارى تا جایى که گناه نباشد، بر او لازم‌‏تر است‏، اما زن نیز حقّ مهرورزى و همدمى دارد و حق دارد که آرامشش در برآوردن لذّتى که در انجامش ناگزیر است، فراهم شود و لا قوّة إلّا باللَّه؛ وَ أَمَّا حَقُّ رَعِیَّتِکَ بِمِلْکِ النِّکَاحِ فَأَنْ تَعْلَمَ أَنَّ اللَّهَ جَعَلَهَا سَکَناً وَ مُسْتَرَاحاً وَ أُنْساً وَ وَاقِیَةً وَ کَذَلِکَ کُلُّ أَحَدٍ مِنْکُمَا یَجِبُ أَنْ یَحْمَدَ اللَّهَ عَلَى صَاحِبِهِ وَ یَعْلَمَ أَنَّ ذَلِکَ نِعْمَةٌ مِنْهُ عَلَیْهِ وَ وَجَبَ أَنْ یُحْسِنَ صُحْبَةَ نِعْمَةِ اللَّهِ وَ یُکْرِمَهَا وَ یَرْفُقَ بِهَا وَ إِنْ کَانَ حَقُّکَ عَلَیْهَا أَغْلَظَ وَ طَاعَتُکَ لَهَا أَلْزَمَ فِیمَا أَحْبَبْتَ وَ کَرِهْتَ مَا لَمْ‌تَکُنْ مَعْصِیَةً فَإِنَّ لَهَا حَقَّ الرَّحْمَةِ وَ الْمُؤَانَسَةِ وَ مَوْضِعُ السُّکُونِ إِلَیْهَا قَضَاءُ اللَّذَّةِ الَّتِی لَا بُدَّ مِنْ قَضَائِهَا وَ ذَلِکَ عَظِیمٌ وَ لا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ.»

۴ ویژگیّ خدادادی برای زن

امام سجاد(ع) در ابتدای این فراز از حدیث،‌ ۴ ویژگیّ خدادادی را برای زن برمی‌شمرند: «سَکَناً وَ مُسْتَرَاحاً وَ أُنْساً وَ وَاقِیَةً»؛ یعنی آرامش، راحتی،‌ انیس و واقیه و نگاهدار مرد. واقیه از مصدر “وَقَیَ” به‌معنای نگه داشته است، تقوا از این ریشه است، گفته‌اند واقیه یعنی “فلانى را از رنج و ناملایمات محفوظ نگه داشت‏.” (فرهنگ ابجدی ص۹۹۲) پس “واقیه” بودنِ زن یعنی مرد را در بحبوحه ناملایمات زندگی و رنج و سختی‌های اقتصادی و… نگهداری کند؛ چرا که ماهیت زن، ایجاد مهر و محبت در فضای خانه است، چرا که خداوند او را مظهر رحمانیت خویش قرار داده است.

حضرت امام سجاد علیه السلام در ادامه می‌فرماید: در چنین شرایطی هر دو باید خداوند را درباره وجود همسر حمد کنند و این نعمت را در عمل، با خوشرفتاری نسبت به همسر و تکریم او، ادا و با او مدارا کنند. بعد امام تأکید دارند با وجود آنکه حقی که زن باید در قبال همسر ادا کند،‌ سنگین‌تر است، اما این مسئله سبب خشم و دوری نسبت به او نشود بلکه باید در نهایت رحمت و همدمی و مؤانست با او برخورد و زمینه‌های لذات او فراهم شود.

تسنیم