جایگاه زن در اندیشه امام خمینی(ره)

در مورد جایگاه زن در پیش از اسلام دودیدگاه در منابع تاریخ اسلام وجود دارد؛ بنابر یک دیدگاه، زن عرب به‌واسطه امکان حضور اجتماعی و شرکت در جنگ‌ها و مشارکت در عرصه‌های شعر و ادب، تجارت و صنعت، از آزادی، استقلال و اراده بهره‌مند بوده است.

بنا بر دیدگاه دیگر، زن منزلت پایینی در این دوره داشت و در شمار اشیا قرار می‌گرفت. کارکرد زنان در خانواده تنها تکثیر نسل و خدمت به مرد بوده و بسیاری از حقوق مادی و معنوی که امروزه برای زنان مطرح است، در آن دوران وجود نداشته که ازجمله آن می‌توان به ارث اشاره کرد و یا پدر می‌توانست دختر خود را در ازای بهایی به هر آن‌کس که مایل بود به ازدواج درآورد و حتی رسم بر آن بود که اعراب دختر را پیش از تولد شوهر می‌دادند.

بنا بر گفته های زهرا سادات نجم آبادی پژوهشگر فقه و حقوق خانواده از آیات قرآن نیز چنین برداشت می‌شود که زنان در دوره پیش‌از اسلام جایگاه ارزشی مناسبی نداشته‌اند. ازجمله شواهد آن می‌توان به پدیده زنده‌به‌گور کردن دختران در آن دوران و یا سنت‌های اشتباه آنان در امر ازدواج و طلاق اشاره کرد.

نظر اسلام در خصوص حقوق انسانی زن چیست؟

وی تصریح کرد: با ظهور اسلام، نگاه متفاوتی به زن به وجود آمد که معتقد بود زن و مرد از نفس واحدی آفریده‌ شده‌اند و از ارزش انسانی یکسانی برخوردار هستند و تقوا تنها ملاک برتری فردی بر فرد دیگر نزد خداوند است. مطابق این نگاه زنان مسلمان می‌توانند تا جایی پیش روند که به مقام‌های والای معنوی دست پیداکرده و الگوی همه زنان‌ومردان در تمام عالم شوند؛ همان‌گونه که برخی از اسوه‌های قرآنی زنان هستند.

امام خمینی(ره) در این باره فرمودند:  عنایتی که اسلام به بانوان دارد بیشتر از عنایتی است که بر مردان دارد. مردان بر ملت ها حق دارند و زنها حق بیشتر دارند. زن ها مردان شجاع را در دامن خود بزرگ می‌‌کنند. قرآن کریم انسان‌ساز است، و زن ها نیز انسان‌ساز. وظیفه زن ها انسان‌‌سازی است. اگر زن های انسان‌ساز از ملت ها گرفته بشود، ملت ها شکست خواهند خورد، منحط خواهند شد. زن ها هستند که ملت ها را تقویت می‌‌کنند، شجاع می‌‌کنند.(صحیفه امام، ج۶، ص ۲۹۹)

نجم‌آبادی در مورد حقوق زنان در اسلام گفت: باوجود یکسانی زن و مرد از حیث جایگاه انسانی و بسیاری از ویژگی‌های جسمی و روحی، تفاوت‌هایی در حقوق و تکالیف آن‌ها مشاهده می‌شود که ناشی از برخی تفاوت‌های طبیعی میان آن‌هاست. اسلام برای زنان‌ومردان حقوق و تکالیفی را برشمرده است که مبتنی بر همسویی تشریع با تکوین و منطبق بر عدالت جنسیتی بوده و این تمایزهای حقوقی باهدف استحکام و تعالی خانواده، تربیت انسان‌های سالم و شایسته و مواردی از این قبیل است.

در دین اسلام حقوق متعددی برای زن عنوان‌شده است که شامل حقوق فردی، خانوادگی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی و سیاسی است. حق برخورداری از حیات، برخورداری از تکریم، مصونیت جان، مال و آبرو و همچنین برخورداری از عدالت اجتماعی ازجمله حقوق فردی زنان است. حق برخورداری از سرپرستی، حق ازدواج، آزادی انتخاب همسر، بهره‌مندی از حمایت، حق آشنایی با معیارهای مناسب همسرگزینی و حق بهره‌مندی از دادگاه و دادرسی نیز از حقوق مربوط به خانواده و حقوق زن در برابر همسر، حقوق مادر در برابر فرزند و حقوق دختر در برابر والدین نیز ازجمله حقوق زنان در خانواده است.

این دانشجوی دکتری فقه و حقوق خانواده بیان کرد: زن در اسلام دارای استقلال اقتصادی است که این استقلال می‌تواند ناشی از ارث یا درآمد حاصل از اشتغال وی و یا به‌موجب مهریه و نفقه باشد؛ بنابراین حق مالکیت بر دارایی‌ها، حق بر انعقاد قرارداد و حق اشتغال ازجمله حقوق اقتصادی او است.

همچنین حقوق فرهنگی و اجتماعی زنان مسلمان شامل مواردی چون حق تحصیل و کسب مهارت و حق برخورداری از سلامت جسمی و روانی و حقوق سیاسی‌اش دربردارنده آزادی‌هایی چون آزادی قلم، مشارکت در انتخابات و حضور فعال در مجامع است. برای بررسی جزئی‌تر حقوق زنان در اسلام می‌توان به منشور حقوق و مسئولیت‌های زنان در نظام جمهوری اسلامی ایران مراجعه کرد.

امام خمینی (ره) زن را مربی انسان می‌داند

امام، نقش زنان را در تربیت یک جامعه بسیار موثر دانسته و بارها بدان تاکید کرده است به عنوان مثال در میلاد حضرت زهرا (سلام الله علیها) در بخشی از پیام خود در خصوص تبیین جایگاه زن در فرهنگ اسلامی و تقدیر از بانوان مبارز و شجاع ایران‏ می فرمایند: نقش زنان در عالم از ویژگیهای خاصی برخوردار است. صلاح و فساد یک جامعه از صلاح و فساد زنان در آن جامعه سرچشمه می‏گیرد. زن، یکتا موجودی است که می‏تواند از دامن خود افرادی به جامعه تحویل دهد که از برکاتشان یک جامعه، بلکه جامعه‏ ها به استقامت و ارزشهای والای انسانی کشیده شوند و می‏تواند بعکس آن باشد. (صحیفه امام، ج۶، ص۱۹۲)

همچنین در دیداری که در ۲۷ مرداد سال ۱۳۵۸ در قم داشتند به نقش تربیتی مادران اشاره کردند و فرمودند: دامن مادر بزرگترین مدرسه ای است که بچه در آنجا تربیت می شود. آنچه که بچه از‏ ‎‏مادر می شنود غیر از آن چیزی است که از معلم می شنود. بچه از مادر بهتر می شنود تا از‏‎ ‎‏معلم. در دامن مادر بهتر تربیت می شود تا در جوار پدر؛ تا در جوار معلم. ‏‏[‏‏این‏‏]‏‏ یک‏‎ ‎‏وظیفۀ انسانی است، یک وظیفۀ الهی است، یک امر شریف است؛ انسان درست کردن‏‎ ‎‏است. ‏(صحیفه امام، ج ۹، ص:۲۹۴ و۲۹۳)

نجم‌آبادی در خصوص دیدگاه امام خمینی (ره) در این مورد گفت: امام خمینی (ره) یکی از فقهای بزرگ معاصر و بنیان‌گذار انقلاب اسلامی، نگاه ارزشمندی به زنان دارند. از منظر ایشان، زن مربی انسان و مظهر تحقق آمال بشر است و امام می‌فرمایند؛ اگر زنان شجاع و انسان‌ساز از ملت‌ها گرفته شوند، ملت‌ها به شکست و انحطاط کشیده می‌شوند. ایشان معتقدند زن‌ها در دوران پیش‌از اسلام مظلوم بودند و اسلام زنان را از لجنزار جاهلیت بیرون کشید و سربلند و سرافراز کرد و به واسطه انقلاب اسلامی، زنان به‌عنوان عضو مؤثر جامعه، تا حدودی مقام خود را یافتند.

حضرت امام (ره) در پاسخ به این سؤال که آیا اسلام و مکتب تشیع به دنبال کناره‌گیری زنان از صحنه‌های اجتماعی است؛ می‌فرمایند تشیع نه تنها زنان را از صحنه زندگی اجتماعی طرد نمی‌کند، بلکه آنان را در جایگاه رفیع انسانی خود قرار می‌دهد. در واقع اسلام می‌خواهد زن در مقام والای انسانی خود باشد. از دیدگاه اسلام و تکیه بر اندیشه‌های امام خمینی (ره) زن باید در تعیین سرنوشت خود دخالت و در امور اجتماعی مشارکت داشته باشد. امام خمینی (ره) نقش زنان در این خصوص را نقش حساس و مهمی قلمداد می‌کند و می‌فرمایند که زنان باید در مقدرات اساسی حکومت دخالت کنند و متناسب با مقام انسانی خود می‌توانند مسئولیت‌هایی را در ساختمان حکومت اسلامی به عهده بگیرند و حتی بر این باورند که صلاح و فساد جامعه از صلاح و فساد زنان سرچشمه می‌گیرد.

نجم‌آبادی مشارکت زنان در فعالیت های اجتماعی و سیاسی را مهم دانست و نگاه امام را به این موضوع اینگونه بیان کرد : گاهی در بیانات امام‌خمینی (ره) مشاهده می‌شود که فراتر از بحث حقوق، ایشان بسیاری از امور را به‌عنوان تکلیف برای زنان قلمداد می‌کنند؛ ازجمله وظایف زنان در مشارکت‌های اجتماعی و سیاسی که معتقدند باید با رعایت عفت انجام پذیرد و از زنان می‌خواهند با برگرفتن سلاح ایمان و تعهد انقلاب اسلامی را پیش برده و پشتوانه آن باشند.

مرضیه حدیده چی معروف به خواهر طاهره و یا خانم دباغ یکی از نمونه بانوانی است که برای پیشبرد اهداف اسلام و حفظ کشور فعالیت های موثر سیاسی و اجتماعی بسیاری انجام داده است و پیرو خط امام بوده است. او از زندانیان سیاسی، فعالان مبارزهٔ مسلحانه ضد رژیم پهلوی بود که از سال ۱۳۴۹ وارد فعالیت های مبارزاتی شد و در سال ۱۳۵۳ و پس از دو بار بازداشت توسط ساواک و تحمل شکنجه های شدید با پاسپورت جعلی از کشور خارج شد. وی در فرانسه و انگلیس در اعتصاب غذاهایی برای آزادی زندانیان سیاسی ایرانی شرکت کرد .به توزیع اعلامیه های امام خمینی در میان زائران می پرداخت اما بیشتر فعالیت های او در خارج از کشور مربوط به آموزش مبارزات چریکی در سوریه و لبنان می شد. او یکی از اعضای هیات اعزامی به شوروی در دی ماه سال ۱۳۶۷ بوده است، این هیات به سرپرستی آیت الله جوادی آملی جهت ابلاغ پیام امام خمینی (س) به گورباچف، راهی مسکو شدند تا به ابلاغ پیام بپردازند.

حضرت امام(ره) با بهره گرفتن از سرچشمه زلال معارف اسلامى و تفقه فقیهانه در منابع اصیل اسلامى, به تصویر روشن و منحصر به فرد از شخصیت و منزلت زن دست یافتند که تجلى آن را در عباراتى از این دست مى توان دید: زن مظهر تحقق آمال بشر است, زن پرورش ده زنان و مردان ارجمند است. از دامن زن مرد به معراج مى رود, دامن زن محل تربیت بزرگ زنان و بزرگ مردان است. (صحیفه نور, ج۶, ص۱۹۴)

عنایت ویژه امام خمینی(ره) نسبت به بانوان

خانم مریم بهروزی، از زنان مبارز و انقلابی در بخشی از کتاب خاطرات خود که توسط مرکز اسناد انقلاب اسلامی منتشر شده است، در این رابطه می‌گوید: وقتی که حضرت امام به ایران تشریف آوردند، قرار بود که دیدارها شروع شود. امام فرموده بودند: «برای خانم‌ها دیدار بگذارید و ببینید کدام وقت برایشان راحت‌تر است.» حقیقتا امام عنایت خاصی نسبت به زن‌ها داشتند.

ایشان چشم‌شان باز بود و بصیرت داشتند. چیزهایی را می‌دیدند و می‌دانستند که دیگران نه می‌دیدند و نه می‌دانستند. خواهران مسلمان نیز مشتاق دیدار با امام بودند، به همین دلیل چندین بار برای گرفتن وقت ملاقات به محل اقامت ایشان مراجعه کردیم. روزی اعلام کردند در جلسه‌ سخنرانی آقای فلسفی در مسجد امام شرکت کرده و پس از پایان سخنرانی به صورت راهپیمایی و در حالی که شعار می‌دهیم به دیدار امام در مدرسه‌ علوی برویم. به هر حال از مسجد بیرون آمدیم و به مدرسه‌ علوی(بهمن ۱۳۵۷) رفتیم و امام را در آن دیدار عمومی ملاقات کردیم. چندین بار هم با خانم‌های دیگر به ملاقات امام رفتیم.

خانم‌هایی که به دیدار امام می‌آمدند در اثر شلوغی چادر از سرشان می‌افتاد و چون در آن زمان پوشیدن مقنعه و روسری در زیر چادر مرسوم نبود با افتادن چادر موهایشان پیدا می‌شد و بعضی از آنها نیز چادر از سرشان کشیده می‌شد. بعضی نیز غش می‌کردند. همین مسائل موجب شد تصمیم گرفتند تا از امام درخواست کنند به خانم‌ها وقت ملاقات ندهند…. به هر حال این موضوع را خدمت حضرت امام گفته بودند، ایشان فرموده بودند: «شما خیال کردید اعلامیه‌های من و سخنرانی‌های شما شاه را بیرون کرد؟ خیر آقا! همین خانم‌ها بودند که شاه را از این کشور بیرون کردند. خانم‌ها باید بیایند. فقط برایشان امکانات فراهم کنید که راحت باشند.»

در انتها می توان این مورد را یادآور شد که دیدگاه های امام خمینی(ره) رهبر کبیر انقلاب اسلامی در مورد مسائل و جایگاه حقیقی زنان در جامعه می‌تواند راهنمای عملی نسلی باشند که به جایگاه حقیقی زنان می‌اندیشند.

ایسنا