جنگ، عاملیت خانواده ها را احیا کرد

دکتر فرهمندپور با اشاره به نقش پررنگ خانواده ایرانی، به‌خصوص زنان در تحولات مرتبط با انقلاب اسلامی، اظهار کرد: از اولین روزهایی که نهضت انقلاب اسلامی به رهبری امام خمینی (رحمة‌الله‌علیه) شکل گرفت، بانوان ایرانی نقش مهمی ایفا کردند و می‌توان گفت در ماه‌های پایانی نهضت که منتهی به پیروزی انقلاب شد، این زنان بودند که به روند پیروزی انقلاب شتاب بخشیدند. این نقش‌آفرینی در سال‌های جنگ تحمیلی و تا به امروز ادامه داشته است.

وی افزود: با فاصله گرفتن از سال‌های انقلاب و جنگ تحمیلی و با حرکت جامعه به سمت ثبات، به‌تدریج شاهد کاهش نقش‌آفرینی خانواده‌ها بوده‌ایم. بسیاری از امور فرهنگی و تربیتی به نهادهای مدنی، حاکمیتی و اجتماعی واگذار شده است.

رئیس شورای فرهنگ اجتماعی خانواده و زنان تصریح کرد: انتظار می‌رفت خانواده‌ها نقش فعال‌تری در این حوزه‌ها داشته باشند، با این وجود ما به‌تدریج شاهد کاهش این عاملیت بودیم. این موضوع همواره یکی از نگرانی‌های فعالان اجتماعی بوده است. به نظر می‌رسد حتی حاکمیت نیز تا حدی با این وضعیت کنار آمده و تلاش کرده با توسعه حد و مرزهای مداخلات خود در امور خانواده، کم‌کاری خانواده‌ها را جبران کند.

وی خاطرنشان کرد: در مواردی، خانواده به حوزه‌ای تبدیل شده بود که نهادهای دیگر باید برای مسائل آن، مانند روابط والدین و فرزندان و تحکیم بنیان خانواده راهکار ارائه می‌دادند.

فرهمندپور اتفاقات بی‌نظیر روزهای اخیر را نقطه عطفی در روند بازگشت عاملیت به خانواده‌ها دانست و گفت: اتفاق بی‌نظیری که در این روزها در کشور به وقوع پیوست، بازگشت پرشتاب و تاثیرگذار عاملیت به خانواده‌ها بود. خانواده‌ها نه فقط انگیزه‌ای فوق‌العاده برای نقش‌آفرینی پیدا کردند، بلکه احساس قدرت قابل توجهی نیز برای ایفای نقش داشتند. آن‌ها به این نتیجه رسیدند که در موقعیت‌ها، چینش نیروها و ظرفیت‌ها در شرایط فعلی و مناسبات تاثیرگذار هستند و باید نقش خود را ایفا کنند.

وی دلیل این تحول را غفلت از تعریف درست نقش خانواده در سال‌های اخیر دانست و با بیان نمونه‌ای از ایفای نقش مادران در آموزش فرزندان در دوران کرونا، خاطرنشان کرد: هرگاه وظیفه‌ای بر دوش خانواده‌ها گذاشته شده، آن‌ها توانسته‌اند به‌خوبی آن را انجام دهند.

به اعتقاد فرهمندپور، این واقعیت نشان می‌دهد که مشکل اصلی نه در توانمندی خانواده و نقش‌آفرینی آن، بلکه در تولید نقش‌ها و توزیع نقش‌ها بوده است.

وی بازگشت نقش‌آفرینی مؤثر و عاملیت تاثیرگذار به خانواده را اتفاقی مطلوب دانست و افزود: خانواده‌ها از مجموعه‌ای از مسائل که باید توسط حکمرانی برطرف شود، به مجموعه‌ای از راه‌حل‌ها و ظرفیت‌ها تبدیل شده‌اند که می‌توانند در حل مسائل اجتماعی تاثیرگذار باشند؛ از جمله در میزبانی از مسافران در شهرهای مختلف و توزیع شربت در صف‌های بنزین. لازم است برای خانواده‌ها نقش درستی در نظر بگیریم و فضای اجتماعی را در جهت نقش‌آفرینی صحیح و عاملیت موثر خانواده‌ها هدایت کنیم.

فرهمندپور در ادامه، عوامل بازگشت عاملیت خانواده‌ها را برشمرد و گفت: سه مؤلفه احساس مسئولیت، توانمندی و آگاهی برای پذیرش مسئولیت ضروری است. جامعه ایرانی در موقعیت‌های خاص، به‌سرعت به سطح لازم از مسئولیت‌پذیری می‌رسد و به دنبال زمینه‌هایی برای ایفای نقش می‌گردد.

این عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی تأکید کرد: ما به‌عنوان مدیران، باید از این حادثه درس بگیریم، آن را مستندسازی کرده و به‌صورت مهندسی معکوس به تحلیل آن بپردازیم تا درک کنیم چه عواملی موجب این تحول شد. شاخص‌های جلب توجه و استفاده از این ظرفیت‌ها چه بوده و چگونه می‌توان در شرایط عادی نیز از آن‌ها استفاده کرد.

وی همچنین گفت: مدتی است که به‌اشتباه، در حال فرافکنی برخی ناکارآمدی‌های خود در مدیریت فرهنگی و اجتماعی به نسل نوجوان هستیم. ما مدت‌هاست نسلی را – به‌صورت مستقیم یا غیرمستقیم، خوشایند یا ناخوشایند – متهم می‌کنیم، در حالی‌که مشخص شده این نسل تا چه اندازه پای‌کار است، تا چه حد با هنجارهای جمعی همراهی دارد و چه سرمایه ارزشمندی برای نقش‌آفرینی در موج‌ درهم‌تنیده و پویای مطالبات اجتماعی به شمار می‌رود.

وی به تلاش‌های نوجوانان در تولید محتوا و اثرگذاری در فضای داخلی و بین‌المللی اشاره کرد و افزود: این نشان می‌دهد اگر بتوانیم این ظرفیت‌ها را مستندسازی کرده و شاخص‌های بهره‌گیری از آن‌ها را شناسایی کنیم، می‌توان در شرایط عادی نیز از این توانمندی‌ها بهره‌برداری کرد.

فرهمندپور در ادامه به نقش ویژه زنان پرداخت و با تفکیک میان «امنیت» و «احساس امنیت»، تأکید کرد: به نظر می‌رسد توسعه احساس امنیت، کارویژه‌ای زنانه است. امروز در بسیاری از خانواده‌ها، با فقدان امنیت مواجه نیستیم؛ بلکه مشکل اصلی، احساس ناامنی در میان فرزندان و اعضای خانواده است. ما بیش از آن‌که با ناامنی روبرو باشیم، با احساس ناامنی دست‌وپنجه نرم می‌کنیم.

وی افزود: به‌ باور من، امروز این زنان هستند که باید پاسداران احساس امنیت در خانواده باشند. اگر بتوانیم این مسئولیت را به درستی به بانوان منتقل کنیم و شیوه‌های توسعه این الگو را به آنان آموزش دهیم، خواهیم دید که زنان، مادران و دختران تا چه حد می‌توانند در توسعه احساس امنیت موفق و اثربخش عمل کنند.

خبرگزاری ایسنا