جایگاه زنان نزد پهلوی؛ از ابزار جنسی تا شهروند درجه دو

یکی از مواردی که در کارنامه پهلوی‌ها مورد توجه است، موضع زنان و جایگاه آن‌ها در دوران حکومت پهلوی است. رسانه‌های سلطنت‌طلب نیز همواره کوشیده‌اند تا پهلوی را به‌عنوان حامی زن به مخاطبان و کاربران فضای مجازی معرفی کنند و این‌طور القاء کنند که زنان پیش از انقلاب از جایگاه بسیار بالایی برخوردار بوده‌اند.

اما این موضوع در سال‌های اخیر شکل دیگری به خود گرفت و وارد فاز فعالیت‌های ساختارشکنانه شد تا فضای جامعه را ملتهب کند.

رضا پهلوی نیز سعی کرد در جریان حوادث ۱۴‌۰۱، در قامت حامی زنان ظاهر شود و خود را مدافع حقوق زنان معرفی کند. هرچند پیش از ماجرای ۱۴‌۰۱ نیز، پروژه «معرفی رضا پهلوی به‌عنوان مدافع زنان» کلید خورده بود.

به‌طور مثال، در نوروز ۱۴‌۰۰ مصاحبه‌ای از سوی رضا پهلوی و همسرش یاسمین با شبکه فارسی‌زبان صدای آمریکا و با اجرای مسیح علینژاد انجام می‌گیرد که در آن، رضا پهلوی از زبان همسرش به‌عنوان شخصیتی کاملاً فمنیست معرفی می‌شود.

رامین پرهام، نویسنده مقیم فرانسه و مشاور پیشین رضا پهلوی با اشاره به تناقض رضا پهلوی در حوزه زنان و درباره این مصاحبه می‌گوید: «آن‌جا پهلوی از خودش چهره لیبرال‌ترین و فمنیست‌ترین مردی را ارائه می‌کند؛ همین پهلوی سه سال بعد، از کنوانسیون‌ها و کنفرانس‌های راست افراطی آمریکا سر در می‌آورد که ربطی به فمنیسم ندارد».

اما به‌طور کلی و از لحاظ تاریخی، پهلوی‌ها در امور زنان پیشینه‌ای دارند که مرور آن می‌تواند امکان بیشتری برای شناخت این خانواده در قبال زنان به ما بدهد. در منابع معتبر ازجمله خاطرات اسدالله علم، وزیر دربار پهلوی و شخصی که می‌توان به‌عنوان صمیمی‌ترین و نزدیک‌ترین فرد به محمدرضا پهلوی نام برد، می‌توانیم به نظر شخصی شاه درباره زنان پی ببریم.

اسدالله علم» در جایی از یادداشت‌های خود، به اظهار نظر شاه درباره همسرش فرح اشاره می‌کند: «عرض کردم [کتاب مصاحبه شاه] با مؤسسه استوک بالاخره بدون غلط از چاپ خارج شد؛ ولی آن مسأله نژاد آرین که شاهنشاه زیاد تأکید فرموده بودید، محض خاطر اینکه مد روز نیست، قابل حذف کردن نبود. [شاه] فرمودند: چیزهای دیگر هم بحث داشت؛ ولی چه باید کرد؟ زن‌ها مثل مگس‌ها دائماً وِزوِز می‌کنند. آدم برای آنکه جان خودش را خلاص کند، موافقت می‌کند که آسوده شود. ولی من فکر می‌کنم حق با علیاحضرت شهبانو بود». (یادداشت‌های علم، جلد ۶، صفحه ۲۸۶، ۱۳ مهر ۱۳‌۵۵.)

هرچند امروزه سعی دارند محمدرضا پهلوی را حامی زنان معرفی کنند، اما وی در گفت‌وگو با اوریانا فالاچی، خبرنگار مشهور ایتالیایی، نظراتش درباره زنان را این‌گونه عنوان کرده است: «در زندگی یک مرد، زنان فقط وقتی به حساب می‌آیند که زیبا و باوقار باشند و بدانند که چگونه زنانه باقی بمانند و… به‌عنوان مثال، این مسأله آزادی زنان. این طرفداران اصالت زن چه می‌خواهند؟ شما چه می‌خواهید؟ شما می‌گویید برابری؟ درواقع! من نمی‌خواهم بی‌ادب به نظر برسم، ‌اما… شما می‌توانید در مقابل قانون برابر باشید، اما، پوزش مرا بپذیرید، ‌در توانایی نه… شما هرگز یک میکل‌آنژ یا باخ به جهان عرضه نکرده‌اید.

شما حتی یک آشپز بزرگ هم نداشته‌اید. از فرصت‌ها صحبت نکنید. شوخی می‌کنید؟ آیا شما این فرصت را در اختیار نداشته‌اید که یک آشپز بزرگ به تاریخ تحویل دهید؟ شما هیچ‌چیز بزرگی پدید نیاورده‌اید، هیچ‌چیز! به من بگوئید در جریان مصاحبه‌هایی از این دست با چند زن برخورد کرده‌اید که قادر به حکومت کردن بوده‌اند؟ چیزی که من می‌توانم بگویم این است که زنان هنگامی‌که در قدرت باشند بسیار خشن‌تر از مردانند. بسیار ظالم‌تر. بسیار خون‌خوارتر. من واقعیات را نقل می‌کنم نه عقاید را. شما وقتی‌که فرمانروا باشید عاطفه ندارید… شما دسیسه‌گرید، شما شیطانید. یکایک شما». (ماروین زونیس، شکست شاهانه، صص ۳۴ ـ ۳۵.)

درباره جایگاه زنان در دوره پهلوی، مژگان لاله در گفت‌وگوی خود با شبکه بی‌بی‌سی فارسی، گفته است: « در دوره پهلوی، خصوصا پهلوی دوم، زنان بیش از پیش به ابزاری برای بهره‌کشی جنسی تبدیل شدند؛ به‌ویژه در سینما، جایی که بسیاری از نقش‌های زنان، کار در فاحشه‌خانه‌ها بود».

همچنین، «نوش‌آفرین» خواننده و بازیگر سینمای قبل انقلاب در شبکه منوتو گفته بود: «زن‌ها را بیشتر برهنه می‌کردند تا مردها بیشتر به سینما بیایند. ما حق انتخاب نداشتیم. از زن‌ها سوءاستفاده می‌کردند؛ ولی هیچ قانونی از ما حمایت نمی‌کرد».

گفتنی است که «فهیمه فرسایی» نویسنده و روزنامه‌نگار، در مصاحبه با شبکه فارسی‌زبان اینترنشنال، درباره وضعیت زنان در عصر پهلوی، این‌چنین بیان کرده است: «ما در دوران پهلوی هرچند که شاهد تحولات خیلی کند و نامحسوسی هستیم در مقایسه با دوره قاجار، ولی با این حال، آن اندازه که برابر حقوقی و تساوی جایگاه زن و مرد، در اجتماع پذیرفته شده باشد، اصولاً از طرف رهبران کشور یا شاه بخواهد تآمین بشود، پشتیبانی بشود، مورد حمایت قرار بگیرد، وجود نداشت! شما قطعاً جمله معروف محمدرضا پهلوی را به یادتان می‌آورید که در تحقیر زن‌ها گفت، زن‌ها حتی لیاقت اینکه یک آشپز خوب هم بشوند، ندارند».

خبرگزاری فارس