نام کاربری یا نشانی ایمیل
رمز عبور
مرا به خاطر بسپار
در دنیای امروز که پیشرفت فناوری، اینترنت و شبکه‌های اجتماعی بخش بزرگی از زندگی ما را دربرگرفته است، پدیده‌ای نوظهور به نام «هیکی‌کوموری» در حال تبدیل‌شدن به یک بحران جهانی است؛ بحرانی که نه‌تنها بر سلامت روان جوانان، بلکه بر اقتصاد و پویایی اجتماعی نیز تأثیر جدی می‌گذارد. هیکی‌کوموری به افرادی گفته می‌شود که به‌مدت بیش از شش ماه به‌طور کامل در خانه می‌مانند، از مشارکت اجتماعی فاصله می‌گیرند و بدون ابتلا به اختلال روانی جدی، خود را در چهاردیواری خانه محبوس می‌کنند.
بر اساس تعاریف رسمی، «هیکی‌کوموری» با چهار نشانه‌ی عمده شناخته می‌شود: پرهیز از فعالیت‌های آموزشی یا شغلی، محدودیت شدید در روابط بین‌فردی، وابستگی اقتصادی به خانواده و فقدان اختلالات روان‌پزشکی مشخص. به‌بیان ساده‌تر، این افراد بدون داشتن بیماری روانی حاد مثل شیزوفرنی یا افسردگی شدید، به‌دلیل فشارهای روانی، اقتصادی و اجتماعی، خود را در خانه حبس کرده و از حضور در اجتماع سر باز می‌زنند.
مطالعات متعدد نشان داده است که ۸۰ تا ۹۰ درصد مبتلایان به این سبک زندگی را مردان تشکیل می‌دهند. در برخی پژوهش‌ها که در سال ۲۰۲۵ انجام شده است، تخمین زده می‌شود حدود ۸ درصد از جمعیت بالای ۱۸ سال در جهان به‌نوعی گرفتار این پدیده شده‌اند یا در معرض ابتلا به آن قرار دارند. برخی روان‌پزشکان در تلاشند این سبک زندگی آسیب‌زا را به‌عنوان یک اختلال روانی در دسته‌بندی‌های علمی جدید ثبت کنند.
هیکی‌کوموری و تام‌ها
جالب است بدانیم پدیده‌ی هیکی‌کوموری شباهت‌هایی با مفهوم «NEET» دارد؛ اصطلاحی که در مطالعات اجتماعی به جوانانی بین ۱۵ تا ۲۴ سال گفته می‌شود که نه در حال تحصیل هستند، نه در بازار کار حضور دارند و نه در مهارت‌آموزی مشارکت می‌کنند. به این دسته از جوانان در ایران می‌توان اصطلاح «تام» (ترک آموزش، اشتغال و مهارت‌آموزی) اطلاق کرد.
طبق آمار جهانی در سال ۲۰۲۳، نرخ NEET در میان مردان جوان حدود ۱۴ درصد و در میان زنان جوان بیش از ۲۸ درصد گزارش شده است. در ایران نیز نرخ NEET برای مردان جوان در سال ۲۰۱۹ حدود ۱۵.۲ درصد (بیش از ۸۱۳ هزار نفر) بوده است. با وجود شباهت‌ها، هیکی‌کوموری و NEET کاملاً مترادف نیستند؛ زیرا:
هیکی‌کوموری محدود به سن خاصی نیست و هر فرد بالای ۱۵ سال ممکن است گرفتار آن شود.
هیکی‌کوموری اغلب یک پدیده مردانه است، در حالی که NEET در بسیاری از کشورها میان زنان نیز نرخ بالایی دارد.
شدت انزوا و قطع ارتباط اجتماعی در هیکی‌کوموری به‌مراتب شدیدتر از NEET است.
اغلب تام‌ها (NEETها) با وجود اشتغال‌نداشتن، ممکن است روابط اجتماعی و تفریحی فعال‌تری داشته باشند.
شیوع جهانی و منطقه‌ای
مطالعات نشان می‌دهد حدود ۸ درصد از جوانان ۱۵ تا ۳۵ سال جهان درجاتی از هیکی‌کوموری را تجربه می‌کنند. در ژاپن، بر اساس سرشماری کابینه در سال ۲۰۲۲، بیش از ۱.۴۶ میلیون نفر (حدود ۲ درصد جمعیت ۱۵ تا ۶۴ سال) در وضعیت هیکی‌کوموری قرار دارند. در کره‌جنوبی، این نرخ ۲.۳ درصد و در ایالات متحده بین ۲.۷ تا ۵ درصد تخمین زده می‌شود. به‌طور کلی، در کشورهای صنعتی، حدود ۲ درصد از جمعیت سن کار (۱۵ تا ۶۴ سال) درگیر این سبک زندگی می‌شوند؛ وضعیتی که نه‌تنها یک مشکل فردی، بلکه یک چالش اجتماعی و اقتصادی محسوب می‌شود.
چرا مردان بیشتر گرفتار می‌شوند؟
یکی از مهم‌ترین پرسش‌های مطرح‌شده درباره این پدیده، چرایی نرخ بالاتر ابتلا در مردان است. دلایل متعددی برای این مسئله عنوان شده است:
۱. به فناوری و بازی‌های آنلاین
امروزه، بازی‌های ویدئویی، شبکه‌های اجتماعی و محتوای سرگرمی، نیازهای عاطفی و اجتماعی بسیاری از جوانان را به‌طور کاذب برطرف می‌کنند. در این میان، پسران سهم بیشتری از مصرف بازی‌های آنلاین و سرگرمی‌های دیجیتال دارند و گاهی در دنیای مجازی، جایگاه اجتماعی‌ای را که در دنیای واقعی به‌دست نیاورده‌اند، تجربه می‌کنند. افزایش اعتیاد به اینترنت، پورنوگرافی و بازی‌های ویدئویی از جمله عواملی است که می‌تواند زمینه‌ساز هیکی‌کوموری شود. پاندمی کووید-۱۹ نیز با عادی‌سازی خانه‌نشینی و گسترش دورکاری، این روند را تشدید کرده است. علاوه‌براین، بسیاری از این افراد دچار وارونگی چرخه خواب شده‌اند و بیشتر در ساعات شبانه‌روز بیدارند و روزها را در خواب می‌گذرانند.
۲. تجربه‌های منفی در روابط بین‌فردی
طلاق، خیانت، شکست‌های عاطفی، تعارض با والدین و دوستان، بخشی از تجربیات تلخ بسیاری از مردان در جامعه‌ی مدرن است. انباشت این ناکامی‌ها می‌تواند انگیزه‌ی حضور در جامعه را کاهش دهد و فرد ترجیح دهد برای در امان ماندن از آسیب‌های بیشتر، در خانه بماند. در خانواده‌های با درآمد پایین یا متوسط، فرصت‌های ترمیم روابط اجتماعی کمتر است و همین مسئله می‌تواند شدت تنهایی مردان را افزایش دهد.
۳. کاهش عزت نفس و شجاعت اجتماعی
کمبود اعتماد به نفس و ترس از شکست‌های تحصیلی و شغلی، یکی دیگر از عوامل مهم بروز هیکی‌کوموری در مردان است. در بسیاری از فرهنگ‌ها، ارزش و جایگاه اجتماعی مردان با پیشرفت شغلی و اقتصادی گره خورده است؛ در نتیجه، وقتی این مسیر به هر دلیلی مسدود می‌شود، فشار روانی زیادی بر آنان وارد می‌شود. این فشار می‌تواند مقدمه‌ای برای خانه‌نشینی طولانی‌مدت و انزوای اجتماعی باشد. گرچه در تعریف هیکی‌کوموری، وجود بیماری روانی شدید جزو شروط اصلی نیست، اما همین سبک زندگی می‌تواند در درازمدت زمینه‌ساز بروز افسردگی، اضطراب و دیگر اختلالات روانی شود.
۴. دلایل زیستی و تغذیه‌ای
مطالعات جدید نشان داده‌اند که برخی عوامل زیستی مثل کاهش اسید اوریک در مردان و پایین بودن سطح HDL (کلسترول خوب) در زنان می‌تواند با شدت انزوا و گوشه‌گیری ارتباط داشته باشد. تغذیه نامناسب، کم‌تحرکی، مصرف فست‌فود و زندگی شهری استرس‌زا نیز بر این مسئله دامن می‌زند. توصیه می‌شود که تغذیه سالم، مصرف چربی‌های مفید (روغن زیتون، ماهی‌های چرب، مغزها) و فعالیت بدنی منظم، در پیشگیری از این پدیده نقش بسزایی ایفا کند.
۵. فشارهای اقتصادی و تحصیلی
در ژاپن، فشار سنگین برای کسب موفقیت شغلی و تحصیلی همیشه وجود داشته است؛ مسأله‌ای که برای مردان اهمیت مضاعف پیدا می‌کند. شکاف درآمدی میان نسل‌ها در حال افزایش است و بیش از ۶۰ درصد جوانان ژاپنی درآمدی کمتر از والدین خود دارند. این وضعیت، هرچند با شدتی کمتر، در بسیاری از کشورهای دیگر هم مشاهده می‌شود. سخت‌تر شدن دستیابی به شغل پایدار و رقابت فشرده در بازار کار، با پیشرفت هوش مصنوعی، می‌تواند این معضل را تشدید کند.
پیامدهای اجتماعی گسترده
هیکی‌کوموری فقط یک مشکل فردی نیست، بلکه عوارض و پیامدهای اجتماعی عمیقی دارد. برخی از مهم‌ترین این پیامدها عبارتند از:
افزایش تجرد و کاهش نرخ ازدواج، که به پیری جمعیت دامن می‌زند.
افزایش جرایم سایبری، چرا که برخی از این افراد در فضای مجازی به‌دنبال تخلیه هیجانات خود می‌روند.
رشد بازارهای زیرزمینی خدمات جنسی و قمار، به‌عنوان راهی برای کسب درآمد یا سرگرمی.
کاهش مشارکت مدنی و سیاسی جوانان و در نتیجه کاهش سرمایه اجتماعی.
کاهش رضایت از زندگی و کیفیت روابط انسانی.
هدررفت سرمایه انسانی و کاهش بهره‌وری اقتصادی کشورها.
چه باید کرد؟
تجربه کشورهای مختلف نشان داده است که برای مقابله با این پدیده، باید مجموعه‌ای از اقدامات هماهنگ انجام شود؛ از جمله:
ایجاد مراکز مشاوره روان‌شناسی و روان‌پزشکی تخصصی.
طراحی برنامه‌های مداخله اجتماعی و آموزش مهارت‌های زندگی.
حمایت از خانواده‌ها برای تربیت فرزندان شجاع و بااعتمادبه‌نفس.
گسترش آموزش مهارت‌های شغلی و حمایت از کارآفرینی.
ایجاد بسترهای قانونی و سیاست‌های رفاهی برای حمایت اقتصادی از جوانان.
وضعیت در ایران
هرچند آمار رسمی درباره‌ی شیوع هیکی‌کوموری در ایران در دسترس نیست، اما با توجه به رشد بی‌سابقه‌ی استفاده از اینترنت، گوشی‌های هوشمند، اعتیاد به بازی‌های آنلاین و مشکلات اقتصادی، احتمال بروز این پدیده در میان جوانان ایرانی وجود دارد. کارشناسان اجتماعی بر این باورند که پیشگیری از شیوع این پدیده، نیازمند همکاری بین‌دستگاهی، آموزش والدین، برنامه‌ریزی فرهنگی و همچنین سرمایه‌گذاری در بازار کار پایدار است.
«هیکی‌کوموری» پدیده‌ای مدرن است که ریشه در تحولات سریع جوامع و چالش‌های روانی و اجتماعی جوانان دارد. اگرچه در ظاهر، یک مشکل فردی به‌نظر می‌رسد، اما در عمق خود، هشداری جدی برای جوامع، دولت‌ها و خانواده‌هاست. مسئولان باید با نگاهی جامع‌نگر، سیاست‌های پیشگیرانه و درمانی را طراحی کنند تا سرمایه‌های انسانی کشورها گرفتار انزوای خانه‌نشینی نشوند و به‌عنوان نیروی محرک توسعه، نقش مؤثر خود را ایفا کنند.
روزنامه قدس
گفتگوی جهانبانو با بانوان حاضر در مسیر مشایه
آشنایی با اولین موکب بین المللی زنانه
جملات کوتاه برای تشکر از بانوان خادم عراقی
چند توصیه برای مادران جهت در پیادهروی اربعین
به پاس ۱۰۰۰ روز خدمت
جریان مقاومت، جریانی است که باید همچنان خون تازه در آن دمیده شود
سختترین و سوزناکترین درد بشر، درد فراق است
مردم خوب میدانند چه کسی خدمتگزارشان است
یادبود بانوان آمل برای شهید رئیسی و شهدای خدمت