تفاوت حقوق زنان و مردان؛ عدالت یا تبعیض؟

بر اساس آیات قرآن و روایات، چند اصل کلی در نظام معرفتی اسلام وجود دارد که با فهم آن‌ها، دیدگاه کلی دین در مورد بانوان روشن می‌گردد:

۱. زن به عنوان یک انسان: زن در کنار مرد، دارای اصالت و کرامت ذاتی است و بسیار مورد توجه است. از نظر فیزیکی، نوع خاصی از آفرینش دارد که به طور طبیعی، پرورش و حمل نسل انسان، که ضامن بقای بشر است، بر عهده اوست.

۲. حفاظت اقتصادی: دین اسلام با شفقت و رحمت، تمام بار اقتصادی و دغدغه‌های روزانه مانند مسکن، پوشاک و غذا را از دوش زن برداشته است تا او بتواند به تربیت فرزندان بپردازد.

۳. ارزش والای دختران: در روایات، ولادت دختر مایه رحمت الهی و بزرگ کردن دختر مایه خیر و سعادت دانسته شده است.

جایگاه زن در اسلام: تحولی تاریخی

در عصر جاهلیت پیش از اسلام، وضعیت زنان در شبه جزیره عربستان و دیگر تمدن‌های باستانی اسف‌بار بود. اسلام با ظهور خود، انقلابی در نگرش به زن ایجاد کرد. پیامبر اکرم (ص) در زمانی که دختران زنده به گور می‌شدند، حضرت فاطمه (س) را پاره تن خود معرفی کرد و به زنان شخصیت و حقوق مستقل اعطا نمود.

مبانی قرآنی و روایی جایگاه زن

الف) تساوی در انسانیت و کرامت:

“یَا أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاکُم مِّن ذَکَرٍ وَأُنثَی وَجَعَلْنَاکُمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِندَ اللَّهِ أَتْقَاکُمْ” (حجرات: ۱۳)

ب) تساوی در تکلیف و پاداش اخروی:

“إِنَّ الْمُسْلِمِینَ وَالْمُسْلِمَاتِ وَالْمُؤْمِنِینَ وَالْمُؤْمِنَاتِ… أَعَدَّ اللَّهُ لَهُم مَّغْفِرَةً وَأَجْرًا عَظِیمًا” (احزاب: ۳۵)

ج) الگوهای زنانه در قرآن: قرآن از زنان به عنوان الگوهای کفر و ایمان نام می‌برد، مانند مریم (س) و همسر فرعون.

د) توصیه‌های روایی: پیامبر اکرم (ص) با بیان‌هایی همچون “بهشت زیر پای مادران است” بر جایگاه ویژه زن تأکید کرده‌اند.

بررسی شبهات حقوقی

الف) ارث: تفاوت به معنای تبعیض نیست. تفاوت ارث زن و مرد به دلیل تکالیف مالی متفاوت آنان است. مرد موظف به پرداخت مهریه و نفقه است، در حالی که زن هیچ مسئولیت مالی ندارد.

ب) دیه: تفاوت دیه زن و مرد مبتنی بر نقش اقتصادی مرد است. در صورت فوت مرد، دیه بیشتر او جبران خسارت اقتصادی خانواده است.

ج) شهادت: نیاز به دو شاهد زن در برخی موارد به دلیل ویژگی‌های عاطفی زنان است و نشان‌دهنده نقص عقلانی نیست.

حقوق اعطا شده به زن در اسلام

• حق مالکیت: زن حق دارد اموال مستقل خود را داشته باشد.
• حق آموزش: کسب علم برای زنان واجب است.
• حق انتخاب همسر: بدون رضایت زن، ازدواج باطل است.
• حق حیات: اسلام زنده به گور کردن دختران را محکوم کرده است.
• حق مشارکت اجتماعی: زن می‌تواند در عرصه‌های اجتماعی، سیاسی و اقتصادی مشارکت کند.

مقایسه با دیگر مکاتب

در جاهلیت عرب، یونان باستان، روم باستان و چین باستان، زنان از ابتدایی‌ترین حقوق محروم بودند. در غرب مدرن، اگرچه زنان به حقوقی دست یافته‌اند، اما این حقوق اغلب با فقدان امنیت و ابزاری شدن آنان همراه بوده است.

پاسخ به شبهه کلی

تفاوت‌های حقوقی بین زن و مرد در اسلام مبتنی بر عدالت و حکمت الهی است، نه تبعیض. اسلام عدالت را بر مساوات مطلق ترجیح داده و تکالیف و حقوق را متناسب با ویژگی‌های هر جنس تعیین کرده است.

نتیجه‌گیری

جایگاه زن در اسلام رفیع و متعالی است. با نگاهی سیستماتیک به قوانین اسلامی، روشن می‌شود که هیچ حقی از زنان ضایع نشده و تمام تفاوت‌ها بر اساس حکمت‌ها و مصالحی است که سعادت دنیوی و اخروی هر دو جنس را تضمین می‌کند. الگوهای زن اسلامی همچون حضرت فاطمه (س) و حضرت زینب (س)، گواه روشنی بر این جایگاه بی‌نظیر هستند.

خبرگزاری زنان ایران