تضعیف نرم حجاب در سریال ها به روایت آمار

ترویج و تبیین حجاب، پوشش و عفاف عناوینی هستند که مانند همه مسائل بشری به پشتوانه‌های عملی و معنوی به صورت توأمان و همچنین ایجاد پیوست‌های فرهنگی در بستر جامعه نیاز دارند؛ مسئله‌ای که ده‌ها دستگاه و سازمان عریض و طویل با بودجه‌های هنگفت سالانه در خصوص آن مسئولیت مستقیم ایفا می‌کنند که یقیناً صدا و سیما در صدر است و اقدامات پلیسی و انتظامی باید آخرین مرتبه و جایگاه را در بین فهرست بلندبالای متولیان تقویت، تبیین و ترویج عفاف و حجاب داشته باشد.

نقش آفرینی ضعیف وزارت ارشاد و تلویزیون
وقتی درباره حجاب و عفاف و تأثیرات آن بحث می‌شود، همه کارشناسان و پژوهشگران تأکید دارند که صدا و سیما و وزارت ارشاد باید بر نحوه تولید فیلم‌های سینمایی و تلویزیونی نظارت بیشتری داشته باشند و مانع از روند تخریب حجاب و عفاف در سینما شوند چرا که برخی از کارگردانان و تهیه‌کنندگان هیچ اعتقادی به حجاب ندارند، از این رو فیلم‌هایی را تولید می‌کنند که در آن‌ها به این موضوعات بی‌توجهی می‌شود بنابراین مسئولین مربوطه موظف‌اند که در این خصوص حساسیت بیشتری به خرج دهند. ترویج حجاب از وظایف رسانه‌ها به‌خصوص رسانه ملی است. رهبر معظم انقلاب ۲۳ اسفندماه ۱۳۷۳ در جمع معاونان صدا و سیما و مدیران کل این سازمان در استان‌ها فرمودند: «ما اصرار داریم و مقیدیم که در رادیو و تلویزیون حجاب ترویج شود.»

ترک فعل به روایت پژوهش و آمار
مطابق نظریات یادگیری مشاهده‌ای و جامعه‌پذیری، شخصیت‌ها و ستاره‌های فیلم‌ها و سریال‌ها، در شکل‌دهی به نگرش و رفتار مخاطبان مؤثر بوده و با ارائه الگو‌های مناسب در زمینه ترویج عفاف و حجاب می‌توانند به‌عنوان یکی از عوامل اصلی ترویج این فرهنگ ایفای نقش کنند. بر این اساس و با توجه به جذابیت تحصیلات دانشگاهی برای افراد جامعه به‌ویژه پسران و دختران جوان و نوجوان، طی یک پژوهش با محوریت ۴۰ سریال از پربیننده‌ترین سریال‌های تلویزیونی ایرانی، شاخص‌های عفاف و حجاب با استفاده از روش تحلیل محتوای کمی در شخصیت‌های زن تحصیلکرده این آثار توسط یک تیم کارشناسی مورد بررسی و پالایش قرار گرفته است.

در واقع ۱۰۷ شخصیت چادری این سریال‌ها انتخاب شده و مورد بررسی قرار گرفته‌اند که یافته‌های این تحقیق نشان می‌دهد در سال‌های پس از انقلاب اسلامی تصویر مطلوبی از وضعیت عفاف و حجاب در شخصیت‌های زن تحصیلکرده ارائه نشده و اکثر کاراکتر‌های زن تحصیلکرده سریال‌های تلویزیونی کشورمان، در نوع پوشش و رفتار، از شاخص‌های مورد تأکید دینی و تمدنی فاصله زیادی دارند.

بر اساس این پژوهش (۴۰ سریال پر بیننده تولید کشورمان) ۶/۶۳ درصد پوشش زنان تحصیلکرده در آن‌ها بیشتر مانتوی تنگ و کوتاه بوده و این در حالی است که ۲/۸۳ درصد شخصیت‌های چادری این سریال‌ها عمدتاً فاقد تحصیلات دانشگاهی نمایش داده شده‌اند. بر اساس این تحقیق ۱/۸۶ درصد از زنان تحصیلکرده دارای آرایش بوده، که ۲/۲۲ درصد از آنان دارای موی آشکار، ۶/۳۰ درصد از آنان دارای اندام آشکار و ۱/۶۱ درصد از آنان دارای زینت آشکار در برابر نامحرم هستند و ۲/۴۷ درصد از آنان دارای پوشش نامتعارف و ۶/۲۳ درصد از آنان دارای ارتباط نامتعارف با نامحرم هستند. نکته قابل تأمل این است که شاخص‌های عفاف و حجاب در افراد دارای تحصیلات دانشگاهی به گونه‌ای معنی دار ضعیف‌تر از افراد فاقد تحصیلات دانشگاهی به نمایش درآمده است.

این کوتاهی و ترک فعل مدیران و برنامه سازان صدا و سیما در حالی است که بر اساس قانون راهکار‌های اجرایی گسترش فرهنگ عفاف و حجاب مصوب ۱۳ دی ۱۳۸۴ شورای عالی انقلاب فرهنگی، درباره بخشی از وظایف تخصصی سازمان صدا و سیما به صراحت بر وظیفه مهم این سازمان تأکید شده و آمده است: «اهتمام ویژه در خصوص معرفی و ترویج فرهنگ عفاف به منظور نهادینه‌سازی و جذاب نمودن آن، تبیین نقش حجاب و عفاف در افزایش سلامت جامعه و بهره‌وری آن از طریق تولید برنامه‌های مختلف، سفارش ساخت و تولید آثار برجسته و تأثیرگذار در موضوع حجاب و افزایش سطح آگاهی خانواده‌ها از طریق رسانه ملی در مورد اهمیت فرهنگی عفاف و حجاب است».

استثنایی به اسم «در پناه تو»
شوربختانه نتایج تحقیقات و پژوهش‌های آماری بر اساس تولیدات صدا و سیما نشان می‌دهد که ضعف برنامه‌ریزی و عدم اهتمام جدی به ترویج پوشش اسلامی از اشکالات مهم و عمده صدا و سیما در زمینه ترویج فرهنگ عفاف و پوشش اسلامی است. با وجود اینکه حجاب و پوشش اسلامی درخصوص مجریان برنامه‌های تلویزیونی یا بازیگران مجموعه‌های نمایشی رعایت می‌شود، ولی آنچه از مرور اجمالی برنامه‌های شبکه‌های مختلف تلویزیونی به دست می‌آید این است که تاکنون اقدام ویژه برجسته و مشخصی که نشان از برنامه‌ریزی خاص و گسترده جهت ترویج فرهنگ حجاب و عفاف باشد، صورت نگرفته و از قابلیت‌ها و پتانسیل‌های بالای تلویزیون در جهت فرهنگ‌سازی درباره حجاب، عفاف و لوازم آن استفاده لازم نشده است. شاید تنها مورد موفقی که در بین سریال‌های تلویزیونی توانست به بحث عفاف و حجاب پرداخت قابل قبولی داشته باشد سریال «در پناه تو» بود که البته استثنا در بحث آماری محلی از اعراب ندارد.

البته همان طور که اشاره شد در این تحقیق تنها به ۴۰ سریال پر بیننده تولید کشورمان پرداخته شده و اگر حوزه‌های مؤثر دیگری در عرصه حجاب و عفاف مثل برنامه‌های سرگرمی، تاک شو و نیز آگهی‌های تلویزیونی هم مورد پژوهش و بررسی قرار می‌گرفت معدل رفتاری و عملکردی صدا و سیما در عمل به این مسئولیت مهم و تعیین‌کننده بسیار بدتر می‌شد که مؤید ترک فعل و تقصیر مدیران این سازمان عریض و طویل با چندین هزار کارمند و میلیارد‌ها تومان بودجه سالانه است.

اگرچه این روز‌ها به واسطه فوت مشکوک مهسا امینی صحبت‌های زیادی در خصوص بحث کیفیت و حدود حجاب در جامعه مطرح شد، اما همه کارشناسان و پژوهشگران حوزه‌های فرهنگی و اجتماعی معتقدند که بروز حجاب و عفاف در جامعه تابعی از یک فرایند و پروسه طولانی مدت است که دستگاه‌های متولی بایستی با ایجاد انگاره‌ها و پیوست‌های فرهنگی مناسب زمینه تقویت این مقوله مهم و همچنین تکریم آن از سوی افراد جامعه به‌خصوص نسل جوان و نوجوان را ایجاد کنند؛ بنابراین نمی‌توانیم از نسلی که با الگو‌ها و شاخصه‌هایی که رفتار متناقضی در گفتار و کردارشان دارند (مثل نوع پوشش بازیگران در سریال و رفتار انکاری که در فضای مجازی از خودشان نشان می‌دهند) توقع داشته باشیم که بر ترک فعل مسئولان، اعوجاج رفتاری مروجان حجاب و عدم مسئولیت پذیری پدر و مادرهایشان چشم ببندند و کنشی رسول گونه و قدیس مآبانه داشته باشند چه اینکه «از کوزه همان برون تراود که در اوست».

ایسنا