تبعیض جنسیتی پنهان در دنیای علم

تبعیض جنسیتی از موضوعاتی است که در جهان علم نیز مشاهده می‌شود. شواهد بسیاری وجود دارد که ثابت می‌کند به زنانی که در زمینه‌های فناوری ،(Technology) مهندسی(Engineering)  ، «علوم (Scienceو ریاضیات (Mathematics) » (STEM) به فعالیت می‌پردازند، توجهی نمی‌شود.

به نظر می‌رسد این تبعیض جنسیتی در بخش‌های مختلف فضای علمی و حتی در بخش هایی مانند اهدای “جایزه نوبل” نیز وجود دارد. سال گذشته بنیاد جایزه نوبل بیشترین جوایز را به مردان اهدا کرد و به همین دلیل مورد انتقاد شدید قرار گرفت. تفکر قالب سنتی این است که زنان به ریاضی علاقه ای ندارند و در مسائل علمی خوب نیستند؛ البته پژوهشگران این دیدگاه را رد می‌کنند و بررسی‌ها نشان داده است که چنین چیزی صحت ندارد.

در دهه‌های اخیر برای مقابله با این تفکرات و کلیشه‌ها و افزایش حضور زنان در زمینه های فناوری، مهندسی، علوم و ریاضیات (STEM) تلاش‌های بسیاری صورت گرفته و تعداد زنانی که در این سال‌ها به مشاغل مرتبط با این حوزه‌ها علاقه‌مند شده‌اند، افزایش یافته است. امروزه تعداد زیادی از زنان در مقطع دکتری رشته‌های STEM درس می‌خوانند و فارغ‌التحصیل می‌شوند، با این وجود آن‌ها موانع ساختاری و نهادی بسیاری بر سر راه پیشرفت در زمینه تحصیلی و کاری آن ها وجود دارد.

وجود سوگیری‌های ناآشکار در دنیای علم

پژوهش ها نشان می‌دهد بسیاری از تعصبات و جهت گیری‌هایی که در دنیای علم در رابطه با زنان دانشمند و متخصص وجود دارد، سوگیری‌های پنهان هستند. این مساله حتی در روند قدردانی و ارزش‌گذاری کارهای پژوهشی و همچنین اهدای بورس تحصیلی به زنان نیز مشاهده می‌شود. این جهت گیری‌های پنهان ممکن است بر توانایی زنان در انتشار نتایج تحقیقات و استنادات به مقالات آن‌ها نیز تاثیر بگذارد. به عنوان مثال؛ برخی مطالعات نشان دهنده آن است که افراد کمتری به پژوهش های زنان استناد می‌کنند و حتی فرآیند بازبینی توسط همتایان  ((peer review و زمان داوری در پژوهش هایی که زنان به تنهایی آن‌ها را انجام داده‌اند، دو برابر بیشتر از زمان بازبینی مطالعات مردان است.

در رابطه با این موضوع در روزهای اخیر نشریه ساینس، گزارشی در مورد این شکاف استنادی بین پژوهشگران زن و مرد در حوزه فیزیک معاصر منتشر کرده است. این گزارش مدعی شده است که مشارکت‌های علمی زنان، معمولاً در رشته های فیزیک، پزشکی، نجوم و اعصاب کمتر از همتایان مرد آن‌ها مورد استناد قرار می‌گیرند و ارزش‌گذاری می‌شوند. همچنین شواهد مختلف نشان دهنده آن است که عوامل گوناگونی در این سوگیری استنادی تاثیر دارد که شناسایی آن ها می‌تواند به پژوهشگران و موسسه ها در کاهش تبعیض جنسیتی کمک کند.

در گزارش نشریه ساینس به مطالعه‌ای اشاره شده که هفته گذشته در نشریه Nature Physics منتشر شده است. در این مقاله عنوان شده است که بین زنان و مردان «شکاف استنادی» وجود دارد و استناد بیش از حد به مقالات مردان، در درجه اول توسط دیگر محققان مرد و سپس توسط پژوهشگرانی که کمتر با آن حوزه کاری آشنایی دارند، انجام می‌شود. پژوهشگران در این مطالعه بر این باورند که اگرچه تصمیم‌گیری برای استناد به مقالات یک امر شخصی است؛ با این حال تاثیرات نهایی این انتخاب‌ها می‌تواند به مجموعه‌ای از پژوهشگران آسیب بیهوده وارد کند.

همچنین در این پژوهش عنوان شده است که رفتار استنادی ابعاد متفاوتی دارد. به طوری که این عدم توازن با توجه به این‌که چه کسی استناد می‌کند، کجا استناد می‌کند و به چه چیزی استناد می‌کند، متفاوت است.

مزیت پیشگام بودن برای مردان

در گزارش ساینس به پژوهش دیگری نیز اشاره شده که اخیرا در نشریه Communications Physics منتشر شده است. در این مطالعه موضوع «مزیت پیشگام بودن یا تقدم» مورد بررسی قرار گرفته است.

فریبا کریمی، یکی از پژوهشگران این تحقیق که دانشمند علوم اجتماعی محاسباتی در وین است، در توضیح این مزیت می‌گوید که در بین مقالات مشابه مقالاتی که توسط مردان نوشته شده‌اند، از نظر زمانی زودتر از مقالات زنان منتشر شده است. در چنین شرایطی مردان می‌توانند زودتر از زنان به تثبیت خود در یک حوزه علمی بپردازند و همین موضوع این امکان را در اختیار آن‌ها قرار می‌دهد که شبکه ارتباطی خود را توسعه دهند و به رسمیت شناخته شوند.

این مطالعه بر این موضوع تاکید دارد که مردان دارای مزیت‌های تاریخی انباشته‌ای هستند، چرا که زنان دیرتر و با سرعت کمتری به عرصه های علمی می‌پیوندند و به طور کلی مزیت پیشگام بودن در ایجاد نابرابری‌های جنسیتی در استناد به مقالات زنان در جامعه فیزیک بسیار تاثیرگذار است.

این نوع تاثیرات ممکن است در طول حرفه یک فرد دانشگاهی انباشته شوند. طبق یافته های مقاله‌ای که ماه گذشته در مجموعه مقالات آکادمی ملی علوم آمریکا (NAS) منتشر شد، در میان اعضای این آکادمی، مردان به طور متوسط در طول عمر خود ۱۴ هزار استناد بیشتر از زنان دارند و شکل و ویژگی‌های شبکه‌های استنادی نیز به طور قابل توجهی بر اساس جمعیت متفاوت است.

ایسنا