بدن، قانون و نگاه؛ چرا در کن زنان باید بپوشانند و مردان می‌توانند نمایش بدهند؟

در جشنواره فیلم کن ۲۰۲۵، قوانین پوشش تازه‌ای برای زنان اعلام شد: ممنوعیت نمایش بیش از حد بدن، ممنوعیت لباس‌های شفاف و دنباله‌دار و الزام به پوشش‌های رسمی و نسبتاً باوقارتر. هم‌زمان، برخی از مردان شرکت‌کننده، از جمله پدرو پاسکال، با لباس‌هایی که بدنشان را به شکل بارزی در معرض دید می‌گذاشت، توجه زیادی برانگیختند. این دوگانگی ظاهری میان محدودیت برای زنان و آزادی برای مردان، سؤالات مهمی درباره مفهوم برابری، قدرت بدن، و نگاه اجتماعی به زن و مرد مطرح می‌کند.

وقتی بدن زن، شیء دیده می‌شود

در مطالعات روان‌شناسی اجتماعی و علوم شناختی، بارها نشان داده شده که بدن زنانه، به‌ویژه در شرایطی که پوشش کمتری دارد، بیشتر از بدن مردانه به‌عنوان یک شیء و نه یک فرد در ذهن افراد پردازش می‌شود. در آزمایش‌های تصویری، افراد وقتی با تصویر زنی با لباس باز مواجه می‌شوند، به‌طور ناخودآگاه او را همانند اشیای مصرفی در ذهن قطعه‌قطعه می‌کنند. این در حالی است که همین اتفاق برای تصویر یک مرد با بدن نیمه‌برهنه کمتر رخ می‌دهد.

این پدیده، که به آن «شئ‌انگاری» یا objectification گفته می‌شود، یکی از مهم‌ترین دلایلی است که چرا آزادی در نمایش بدن، برای زن و مرد پیامدهای متفاوتی دارد. زن در بسیاری از بسترهای فرهنگی و رسانه‌ای، هنوز در جایگاه ابژه‌ یا موضوعی برای تماشا و مصرف ایستاده است.

بنابراین، هرچند ممکن است قانون پوشش محدودکننده به‌نظر برسد، اما اگر از زاویه‌ی بازپس‌گیری نگاه انسانی به زن تحلیل شود، معنا و ماهیتی دیگر می‌یابد.

عدالت، نه الزاماً برابری در ظاهر

یکی از چالش‌های رایج در بحث‌های جنسیتی، تمایل به برابر دیدن کامل زن و مرد در همه‌ی سطوح است. در حالی‌‌که «عدالت جنسیتی» همیشه با «برابری ظاهری» یکی نیست. عدالت یعنی درک تفاوت‌ها و فراهم‌کردن شرایط متناسب برای حفظ کرامت و حقوق هر جنس.

اگر بدن زن به‌طور ساختاری و روانی بیش از بدن مرد در معرض شئ‌انگاری است، شاید لازم باشد چارچوب پوشش زنان متفاوت و حتی باوقارتر باشد، نه از سر اجبار، بلکه از سر صیانت از هویت انسانی. این به‌معنای تضعیف زن نیست، بلکه تلاشی‌ست برای فراهم‌کردن فضایی که در آن زن بتواند به‌عنوان یک فرد دیده شود، نه یک تصویر جذابِ صرف.

پوشش؛ محافظت یا محدودیت؟

در اسلام، نگاه به انسان _چه زن، چه مرد_ بر پایه جسم یا ظاهر نیست، بلکه بر کرامت، عقل، و ظرفیت معنوی اوست. پوشش، چه برای زن و چه برای مرد، ابزاری برای حفظ شأن انسانی است، نه نمادی از تبعیض. اگر زن با پوشش بیشتر در موقعیتی قرار بگیرد که نگاه اجتماعی نتواند او را تقلیل دهد به بدن، این یک امتیاز است، نه محرومیت.

متأسفانه، در بسیاری از گفتمان‌های رسانه‌ای غربی، پوشش همواره به‌عنوان قید و سرکوب تفسیر می‌شود. اما همان رسانه‌ها به‌وضوح از نمایش بدن زنان برای فروش، توجه و شهرت بهره‌برداری می‌کنند.

اینجا باید پرسید: آیا واقعاً بی‌پوششی آزادی است؟ یا فقط شکل تازه‌ای از مصرف شدن؟

مردان برهنه: اعتراض یا بهره‌برداری از امتیاز جنسیتی؟

پدرو پاسکال با لباسی با برش‌های بلند و غیرمعمول، در فرش قرمز کن ظاهر شد؛ حرکتی که برخی آن را اعتراضی به قوانین سخت‌گیرانه‌ی پوشش برای زنان دانستند. اما واقعیت این است که بدن مرد، حتی در چنین شرایطی، کمتر با نگاه جنسی و ابزاری مواجه می‌شود. پس نمایش بدن برای یک مرد هنوز بار اعتراضی عمیق ندارد، بلکه ممکن است در بسیاری موارد نوعی بازی در زمین همان اقتصاد نمایشی باشد که بدن زن را هم مصرف می‌کند. به بیان دیگر، وقتی مردان بدن خود را به نمایش می‌گذارند، اغلب تحسین می‌شوند، اما زنان در شرایط مشابه، هنوز درگیر داوری اخلاقی، جنسی و رسانه‌ای‌اند.

پایان‌بندی: عدالت یعنی دیدن تفاوت‌ها

آزادی، زمانی معنا پیدا می‌کند که همراه با آگاهی و اختیار باشد. وقتی ساختارهای اجتماعی، روانی و رسانه‌ای زن را در معرض شئ‌انگاری قرار می‌دهند، انتخاب پوشش، حتی اگر محدودکننده باشد، راهی‌ست برای بازگشت به انسانیت، نه انکار آن.

در نهایت، شاید برابری واقعی، نه در شبیه‌شدن زن و مرد به‌هم، بلکه در شناخت جایگاه و نگاه منصفانه به ویژگی‌های خاص هر یک معنا پیدا کند. قوانینی مانند آنچه در کن ۲۰۲۵ اجرا شد، اگر با نیت حفظ کرامت طراحی شده باشند، می‌توانند در کنار نقدها و نواقصشان، آغازی باشند برای بازاندیشی جدی‌تر درباره نگاه ما به بدن، جنسیت و انسان بودن.

سیده صفیه هاشمی