بخشش مهریه، آری یا نه؟

بسیاری از خانم‌ها به دلیل شرایط زندگی، مهریه خود را هبه می‌کنند.

 اگر زنی پس از ازدواج تمام یا بخشی از مهریه‌اش را به شوهر ببخشد، سوالی که مطرح می‌شود این است که آیا می‌تواند به آنچه بخشیده، رجوع کند؟

 برای پاسخ به این سوال، ابتدا باید مفهوم عقد هبه و مهریه را مختصراً بررسی کنیم و سپس شرایط و تشریفات رجوع از بخشش مهریه را مورد توجه قرار دهیم.

مفهوم عقد هبه

هبه به معنای بخشیدن مالی به دیگری است و معمولاً به صورت رایگان یا معوض انجام می‌شود.

 در حالت رایگان، هبه‌کننده در ازای مالی که می‌بخشد، چیزی دریافت نمی‌کند، اما ممکن است هبه به دریافت مال یا شرط خاصی مشروط شود.

 مهریه و اوصاف آن

مهریه یا صداق، مالی است که شوهر به دلیل عقد نکاح موظف به پرداخت آن به همسرش است.

هر مال مشروع و قانونی که شوهر مالک آن باشد، می‌تواند به عنوان مهریه تعیین شود. به محض عقد ازدواج، زن مالک مهریه می‌شود و می‌تواند هر نوع تصرفی در آن انجام دهد.

بخشش مهریه به شوهر یکی از تصرفات زن است. او می‌تواند در هر زمان مهریه‌اش را به شوهر ببخشد تا دیگر او دینی در خصوص پرداخت مهریه نداشته باشد.

اگر مهریه به صورت دین باشد (مثل وجه نقد یا سکه)، مشمول مقررات ابراء (اسقاط دین) خواهد بود و نه هبه.

بنابراین، اگر زنی تمام یا بخشی از مهریه‌اش که به صورت سکه تعیین شده را ببخشد، دیگر نمی‌تواند به آن رجوع کند، حتی اگر در سند بخشش عنوان هبه ذکر شده باشد.

 زیرا ابراء قابل رجوع نیست، در حالی که هبه قابل رجوع است.

اما اگر مهریه عین معین باشد، مانند یک منزل یا یک اتومبیل، بخشش آن مشمول مقررات هبه خواهد بود و زن می‌تواند از بخشش مهریه رجوع کند.

عین معین به مالی گفته می‌شود که در عالم خارج قابلیت مشخص کردن دارد، مانند یک پژو ۴۰۵ با شماره پلاک خاص.

در مقابل، سکه یک مال کلی است که مصداق‌های مختلفی دارد و از نظر اوصاف با هم تفاوتی ندارند.

چند حالت برای بخشیدن مهریه وجود دارد که در ادامه هر یک را به تفکیک بررسی خواهیم کرد.

 ۱. حالتی که زن دین شوهر خود را در خصوص مهریه ابراء می‌کند

این حالت زمانی است که زن دینی را که به عنوان مهر بر عهده شوهر است، ابراء می‌کند و به او می‌گوید که دیگر تکلیفی برای پرداخت مهریه ندارد.

این بیان باعث می‌شود که تکلیف شوهر در پرداخت مهریه به طور کامل ساقط شود و زن دیگر نمی‌تواند به مهریه‌اش رجوع کند.

 ۲. زن در زمان طلاق مهر خود را به شوهر می‌بخشد

در این حالت، زن در ازای طلاق، مهریه‌اش را به شوهر می‌بخشد. این بخشش معمولاً در طلاق‌های خُلع و مُبارات انجام می‌شود، که نوعی طلاق توافقی است و زن با واگذاری مالی به شوهر، از او طلاق می‌گیرد.

 این طلاق‌ها زمانی اتفاق می‌افتد که زن از شوهرش به شدت تنفر دارد و حاضر است با پرداخت پول از قید همسری او رها شود.

در این موارد، اگر زن در دوران عده بخواهد به مهریه‌اش رجوع کند، مرد نیز می‌تواند از طلاق رجوع کند.

بنابراین، زن حق رجوع از مهریه را تا پایان مدت عده دارد.

 ۳. زن مهریه خود را هبه می‌کند

در این حالت، زن مهریه‌اش را به شوهر هبه می‌کند و می‌گوید که مهرش را به او بخشیده است.

در این صورت، تکلیف شوهر در پرداخت مهریه به طور کامل از بین نمی‌رود و زن می‌تواند تحت شرایطی از هبه رجوع کند و مهرش را مطالبه کند.

 تشریفات هبه مهریه

برای اینکه هبه به رسمیت شناخته شود، باید طبق ماده ۴۷ قانون ثبت در دفاتر اسناد رسمی ثبت شود. اگر هبه با سند عادی انجام شود، باید اصالت آن در دادگاه اثبات شود.

تفاوت هبه  به صورت سند رسمی و عادی

اگر بخشش مهریه به صورت هبه و در قالب سند رسمی تنظیم شده باشد، زن می‌تواند بدون نیاز به اثبات بخشش، به دادگاه مراجعه کرده و درخواست رجوع دهد.

 اما اگر هبه به صورت سند عادی باشد، زن باید ابتدا بخشش را در دادگاه ثابت کند و سپس از آن رجوع کند.

 طرح دعوا برای رجوع از هبه

رجوع یک عمل حقوقی است که تنها به اراده هبه‌کننده نیاز دارد.

اگر هبه‌کننده پس از انعقاد قرارداد هبه بخواهد مال خود را پس بگیرد، می‌تواند قصد رجوعش را اعلام کند.

مدارک لازم جهت اثبات رجوع از بذل مهریه

۱. مدارک شناسایی زوجین (شناسنامه و کارت ملی)

۲. عقدنامه یا رونوشت سند ازدواج

۳. اقرارنامه یا هرگونه سند رسمی یا عادی در خصوص بخشش مهریه

۴. سایر مستنداتی که بخشش مهریه یا رجوع از آن را ثابت کند.

 شرط عدم رجوع در هبه

اگر زوجین در یک «عقد خارج لازمی» بر عدم رجوع از هبه توافق کنند، هبه غیرقابل رجوع خواهد بود.

عقد خارج لازم به عقدی اطلاق می‌شود که غیر از عقد هبه است و در آن هیچ یک از طرفین نمی‌توانند به صورت یک‌طرفه و در هر زمان، عقد را فسخ کنند. به عنوان مثال، ممکن است زوجین در یک عقد لازمی مانند بیع شرط کنند که هبه آن از سوی زن غیرقابل رجوع باشد.

فرارو