بحران جمعیت در اعداد: کاهش ۶۰ درصدی ازدواج و رشد ۷ برابری تجرد

در دهه‌های اخیر، یکی از چالش‌های مهم کشورمان، روند کاهش جمعیت و افت شدید نرخ فرزندآوری بوده است؛ مسئله‌ای که نه‌تنها پیامدهای اجتماعی و اقتصادی گسترده‌ای دارد، بلکه آینده ساختار جمعیتی کشور را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد.

پژوهش‌ها و آمارهای رسمی نشان می‌دهد که ایران با سرعتی فراتر از پیش‌بینی‌ها، در مسیر سالمندی جمعیت قرار گرفته است. با آن که تنها چند دهه پیش، کشور ما در شمار جوان‌ترین جوامع دنیا قرار داشت و شاهد وجود خانواده‌هایی با تعداد زیادی فرزند بودیم، اما اکنون، الگوی ازدواج، سبک زندگی و نگرش‌های فرهنگی تغییر کرده و نرخ تولد به یکی از کم‌ترین سطح‌های تاریخ معاصر رسیده است. به طوری که سال گذشته برای اولین بار، تعداد موالید کشور به زیر یک میلیون نفر در سال رسید.

این چرخش جمعیتی می‌تواند در سال‌های نه‌چندان دور، ایران را با چالش‌های جدی روبه‌رو کند؛ از کاهش نیروی کار جوان و فعال گرفته تا افزایش هزینه‌های سلامت، بازنشستگی و خدمات اجتماعی برای جمعیت سالمند.

پنجره جمعیتی که هم‌اکنون در ایران باز است، یعنی دوره‌ای که بیشترین بخش جمعیت را جوانان و افراد در سن کار تشکیل می‌دهند، تنها برای مدت محدودی پابرجا خواهد ماند. از آن‌جا که جمعیت جوان و نیروی کار فعال، یکی از محورهای اصلی توسعه کشورها به شمار می‌رود، بسته شدن این پنجره به معنای از دست رفتن فرصت تاریخی برای توسعه اقتصادی، نوآوری و رشد پایدار است.

نگاهی به پیشینه فرهنگی کشور در بحث ازدواج و فرزندآوری در سال‌های نه‌چندان دور نشان می‌دهد که شاهد تغییر چشمگیری در این شاخص‌ها بوده‌ایم و این سوال را مطرح می‌کند که چه شد آمار ازدواج و فرزندآوری کاهش یافت و اکنون در چه وضعیتی از نظر جمعیتی قرار داریم.

برای پاسخ به این پرسش و بررسی چالش‌ها و موانع ازدواج و فرزندآوری، میزبان خانم دکتر مرضیه وحید دستجردی، دبیر ستاد ملی جمعیت بودیم.

وحید دستجردی در پاسخ به این پرسش اظهار کرد: اگر به جهان نگاه کنید، می‌بینید که این روند یعنی کاهش ازدواج و کاهش فرزندآوری در اکثر کشورها رخ داده است و دیدگاه‌هایی درباره ازدواج شکل گرفته که می‌گوید «لزومی ندارد حتماً ازدواج کرد».

وی افزود: نگرش‌های فردگرایانه بیشتر شده است؛ افراد می‌خواهند خودشان رشد کنند، تحصیلات‌شان را ادامه دهند و جایگاه شغلی بهتری داشته باشند.

دبیر ستاد ملی جمعیت ادامه داد: در گذشته، افراد بدون شغل یا مسکن هم ازدواج می‌کردند و فرزنددار می‌شدند و معمولاً چند نسل در خانه پدری یا مادری زندگی می‌کردند، اما این سبک زندگی در طول زمان کمرنگ شده است. بنابراین وضعیتی که امروز در کشور ما رخ داده، یعنی قرار گرفتن زیر سطح جایگزینی جمعیت، در کشورهای دیگر دنیا نیز مشاهده می‌شود. به‌زودی تعداد کشورهایی که زیر سطح جایگزینی هستند، از حدود ۹۰ کشور به نزدیک ۱۳۰ کشور خواهد رسید، زیرا نگرش‌های فرهنگی، فکری، اجتماعی و حتی مذهبی نسبت به ازدواج و فرزندآوری تغییر کرده است.

آمارهای کاهش ازدواج و فرزندآوری

وی درباره کاهش نرخ باروری در کشور تصریح کرد: در دهه ۶۰، مثلاً در سال‌های ۱۳۶۵ و ۱۳۶۶، به‌طور متوسط ۶.۸ فرزند برای هر زن در سن باروری متولد می‌شد؛ اما در سال ۱۴۰۳، این عدد به کمتر از ۱.۵ فرزند رسیده است. این نشان می‌دهد که با یک کاهش جدی و شیب کاهشی در فرزندآوری روبه‌رو هستیم.

دستجردی ادامه داد: همین شیب در ازدواج هم وجود دارد. مثلاً در سال‌های ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۲، حدود ۸۰۰ هزار ازدواج ثبت می‌شد؛ اما در سال ۱۴۰۳ به ۴۸۰ هزار ازدواج رسیده است؛ یعنی حدود ۶۰ درصد کاهش. وقتی ازدواج کاهش پیدا می‌کند، طبیعی است که فرزندآوری نیز کاهش یابد. همچنین در کشورهای زیر سطح جایگزینی مانند ایران، به‌تدریج سن ازدواج افزایش می‌یابد، فاصله ازدواج تا فرزند اول طولانی‌تر می‌شود و فاصله فرزند اول تا دوم نیز افزایش یافته است.

فاصله فرزند اول تا دوم حدود ۶ سال است

دستجردی در ادامه به ارائه آمارهایی از ازدواج و فرزندآوری پرداخت و بیان کرد: طبق آمار، متوسط سن ازدواج زنان ایرانی ۲۴.۵ سال است، فاصله ازدواج تا فرزند اول حدود ۴.۵ سال و فاصله فرزند اول تا دوم حدود ۶ سال است.

زنان ایرانی به طور میانگین در ۲۷ سالگی فرزنددار می‌شوند

وی افزود: متوسط سن زنان در اولین فرزندآوری ۲۷.۵ سال و متوسط سن اولین فرزندآوری در تهران حدود ۳۰ سال است. شهرهای بزرگ و پایتخت معمولاً با چالش‌های جدی‌تری روبه‌رو هستند.

رشد ۷ برابری تجرد قطعی در کشور

دبیر ستاد ملی جمعیت تصریح کرد: در سال ۱۳۶۵، حدود ۱.۱ درصد زنان ۵۰ ساله دچار تجرد قطعی بودند، یعنی در ۵۰ سالگی هنوز ازدواج نکرده بودند، اما در سال ۱۴۰۲، این رقم به ۷.۷ درصد رسیده است، یعنی ۷ برابر شده است.

 خبرگزاری تابناک