اولین زن اسیر ایرانی

به بهانه روز ۲۶ مرداد، یادآور بازگشت آزادگان به میهن سرفراز، فرصتی برای مرور رشادت‌های زنان آزاده‌ای که زندگی‌شان، با جنگ و اسارت گره‌خورده، یافته‌ایم:

پس از گذشت دو سال از پایان جنگ، در روز ۲۶ مرداد، اولین گروه ۱۰۰۰ نفره اسرای ایرانی، در مقابل اسرای عراقی مبادله، و از مرز خسروی وارد خاک ایران شدند.

در نهایت، در ۷۰ مرحله، ۳۹ هزار و ۴۱۷ نفر از اسرای ایرانی مبادله شده، و ۵۷۴ نفر هم در دوره اسارت به شهادت نائل شدند.

درباره تعداد اسرای زن جنگ تحمیلی، آمار دقیقی منتشر نشده، اما رقم ۱۷۱ اسیر زن در طول جنگ ۸ساله، در برخی منابع ذکر شده است.

سرگذشت ۵ زن ایرانی که لحظات ناب عمرشان، با جنگ و اسارت گره‌خورده است، را مرور می‌کنیم:

فاطمه ناهیدی، اولین بانوی آزاده

فاطمه ناهیدی، در قالب یک گروه امدادی داوطلبانه، اولین زنی بود که با شروع جنگ تحمیلی، به جبهه‌های جنوب، ایلام، سرپل ذهاب، گیلان‌غرب و خرمشهر اعزام شده، و امور درمانی و امدادی مردم جنگ‌زده و رزمندگان را، انجام می‌داد.

او در منطقه شلمچه، ۲۱ روز پس از آغاز جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، به اسارت نیروهای عراقی درآمد.

فاطمه ناهیدی، پس از سه سال و چهار ماه اسارت نیروهای بعثی، به میهن بازگشت.

در سال ۱۳۸۱، مؤسسه روایت فتح به قلم مریم برادران، در مجموعه‌های” دوره درهای بسته”،” کتاب دوم” خاطرات ایشان را به چاپ رساند.

در سال ۱۳۷۵، انتشارات حوزه هنری، کتاب” چشم در چشم آنان” را با قلم مریم شانکی، از خاطرات دوران اسارت خانم ناهیدی، منتشر نمود.

معصومه آباد

معصومه آباد که در چهاردهم شهریور ۱۳۴۱، در محله کارگری پیروزآباد آبادان متولد شده، در تاریخ ۲۳ مهرماه ۱۳۵۹، هنگام بازگشت از شیراز، همراه با شمسی بهرامی، در جاده ماهشهر_ آبادان، به اسارت نیروهای عراقی، درآمد.

روز بعد، هر دو را به تنومه برده، و همراه با فاطمه ناهیدی و حلیمه آزموده، به زندان الرشید بغداد، منتقل نموده و مورد بازجویی قرار دادند.

معصومه آباد، در بهمن ۱۳۶۲، به همراه سه زن دیگر، بعد از سه سال و چهار ماه اسارت، از طریق صلیب سرخ، به ایران بازگردانده شد. وی به‌واسطه انتشار کتاب زندگینامه دوران اسارتش، با عنوان” من زنده‌ام” و بعدها، حضور در شورای شهر تهران، یکی از زنان آزادة شناخته شده است.

شمسی بهرامی

شمسی بهرامی، متولد ۲۵ آذر ۱۳۳۸، در آبادان و فرزند هفتم خانواده است. بعد از انقلاب از فعالان اجتماعی بود.

با شروع جنگ تحمیلی، مسئول تهیه گزارش، و برآورد میزان خسارات وارده به مناطق بمباران شده، به‌عنوان نماینده فرماندار آبادان شد.

در ۲۳ مهرماه ۱۳۵۹، در جاده ماهشهر_ آبادان بعد از مرخصی سه روزه‌،و هنگام عزیمت از شیراز به آبادان، همراه معصومه آباد به اسارت درآمد.

او در بهمن ۱۳۶۲، از طریق صلیب سرخ جهانی، و به همراه سه دختر دیگر،  به ایران بازگردانده شد.

خدیجه میرشکار

او متولد اول فروردین ۱۳۳۷، شهرستان بستان در خوزستان است.

میرشکار، در دوران انقلاب اسلامی، مسئول فرهنگی واحد خواهران حسینیه حاجی میرشکار شد.

با شنیدن خبر تحرکات عراق در مرز، از همسرش حبیب شریفی، (فرمانده وقت سپاه سوسنگرد)، هفتم مهرماه ۱۳۵۹ به‌قصد اهواز، از سوسنگرد خارج شدند.

اما بعد از ۵ کیلومتر، به اسارت نیروهای عراقی درآمدند. همسرش با رسیدن آمبولانس به بیمارستان العماره. شهید شد؛ و او را در اواخر دی‌ماه ۱۳۵۹، به اردوگاه موصل ۱ بردند، تا با حدود ۲۰ زن خرمشهری هم بند شود.

سرانجام در فروردین ۱۳۶۱، بعد از مدت‌ها اسارت، به ایران باز می‌گردد.

کتاب‌های “اسیر شماره ۰۳۳۹” و” تا نیمه‌راه”، خاطرات منتشر شده بانوی آزاده ایرانی است.

بهجت افراز؛ ام الاسرا

یک نام در بین اسرای زن و خانواده‌های آنها بیش از هر نام دیگری آشناست بهجت افراز، مسئول اداره اسرا و مفقودین جنگ سازمان هلال‌احمر که پیگیری امور آزادگان، به‌ویژه زنان اسیر ایرانی در اردوگاه‌های عراق، را انجام می‌داد و در مدت ۱۰ سال، حدود ۶ میلیون نامه مبادله شد.

۱۸ سال، وقت خانم افراز، صرف خدمت به اسرا و خانواده‌هایشان شد.

سید آزادگان، سید علی‌اکبر ابوترابی فرد ره، لقب” ام الاسرا “را به‌پاس کوشش خستگی‌ناپذیر او برگزید.

افراز، نخستین فردی است که واژه” آزاده دربند”را برای اسرای کشورمان به کار برده، و پیشنهاد انتخاب ستادی برای رسیدگی به امور اسرا، را مطرح نمود.

او همچنین، نقش اصلی را در تصویب بندی در آیین‌نامه ستاد آزادگان، مبنی بر “محاسبه ۲ سال خدمت دولتی برای هر یک سال اسارت”، ایفا می‌کند.

خاطرات بهجت افراز، در دو کتاب” ام الاسرا” تدوین حکیمه امیری، و “چشم تر”، تألیف فاطمه دوست کامی، به انتشار رسیده است.

همشهری آنلاین