از همدان تا هامبورگ؛ داستان زنی که فرش ایرانی را به دنیا شناساند

هنر نفیس فرش ایران، ریشه در تاریخ دارد، اما گاهی یک اراده قوی می‌تواند این ریشه را از دل کارگاه‌های محلی به بازارهای جهانی پیوند دهد. ستاره مرادی سیار، بانوی کارآفرین، مدرس و صادرکننده‌ی فرش از دیار آجین در شهرستان اسدآباد همدان، نمونه‌ی بارز این اراده است.

او با تکیه بر هنر موروثی و پشتکار مثال‌زدنی خود، تار و پود فرش‌های ایرانی را تا دورافتاده‌ترین نقاط جهان، از پورتلند آمریکا تا هامبورگ آلمان، جاری ساخته و نام ایران را بر بلندای این صنعت اصیل حک کرده است.

چراغی که خاموش نشد

گزارش‌ها حاکی از آن است که چراغ صنعت فرش همدان، با وجود موانعی چون تحریم‌ها، گرانی مواد اولیه و فقدان برنامه‌ریزی مدون، در حال کم‌سو شدن است. اما ستاره مرادی سیار و هنرمندان هم‌مسیر او، همچنان برای روشن نگه داشتن این میراث قدیمی مبارزه می‌کنند. در این گفت‌وگو، هنرمندان صنعت فرش از رنج‌ها و ضرورت دمیدن روحی تازه در کالبد فرش‌های دستباف همدان سخن می‌گویند، فرش‌هایی که میراثی سینه به سینه از نسل‌های پیشین هستند.

ریشه در اصالت؛ نقشی از ذوق موروثی

فرش‌بافی در همدان، به‌ویژه در منطقه اسدآباد، هنری موروثی است که زنان و دختران خوش‌ذوق آن را بدون نیاز به آموزش رسمی نقشه‌خوانی و ترکیب رنگ، مستقیماً از پیچ‌وخم افکارشان به دستانشان منتقل کرده‌اند. زنان این منطقه استاد ترکیب رنگ‌های اصیل ایرانی چون لاکی قرمز دانه، لاکی گلخاری، قرمز دوغی، لاکی روناسی، آبی، سبز روشن و سیر زردی طلایی، نارنجی، سرمه ای، آبی سیر و روشن بودند و طرح‌هایی نظیر ماهی درهم، هراتی با لچک و ترنج را در ابعاد دوذَرعی یا ذرع و نیم و به ندرت ۲ در ۳می‌بافتند؛ فرش‌هایی با پُرز بلند که ماندگاری طولانی داشتند.

افتخارآفرینِ امروز

ستاره مرادی سیار، که خود مدال‌های افتخار متعددی در حوزه فرش کسب کرده، نه تنها به حفظ این میراث پرداخته، بلکه با تبدیل آن به یک کسب‌وکار صادراتی موفق، نشان داده است که هنر دست‌باف ایرانی با کمترین نیاز به نیروی انسانی غیربومی، می‌تواند در بازارهای بین‌المللی بدرخشد. او اکنون نمادی از امید برای احیای این هنر در استان همدان است.

ستاره مرادی سیار، بانوی کارآفرین همدانی، نه تنها بافنده‌ای ماهر، بلکه رهبری است که در پیچ‌وخم تحریم‌ها و چالش‌های اقتصادی، هنر اصیل فرش ایرانی را از خانه‌های اسدآباد تا بازارهای جهانی حفظ کرده است. او که بافندگی را از مادر آموخت، امروز روایتگر شکوه، سختی و امید یک صنعت ۷۲ رشته‌ای است.

«فرش بافی را از ۱۳ سالگی در کنار مادرم در آجین آموختم.» مرادی سیار با این جمله، اصالت ریشه‌های خود را در هنر مادری نمایان می‌سازد. مسیر او تنها به دست‌بافی محدود نشد؛ او با دریافت کارشناسی صنایع دستی و سپس دیپلم کار و دانش در رشته فرش، تئوری را بر تجربه افزود.

نقطه عطف خانوادگی زمانی فرا رسید که برادرش، با دیدن علاقه و مهارت او، شغل خیاطی را کنار گذاشت تا حامی اصلی‌اش در گسترش فعالیت‌های فرش شود. این اتحاد، آن‌ها را به سمت سفارش‌گیری و بافت انبوه هدایت کرد.

دوران اوج و کارگاه‌های خانگی

در گذشته، مرادی سیار صاحب چهار کارگاه و چهار مربی با ۱۳۰ نیروی فعال بود. اما امروز، استراتژی او به سمت کارگاه‌های خانگی تغییر کرده است؛ جایی که دارهای قالی در منازل بافندگان برپا می‌شوند. این انعطاف‌پذیری به آن‌ها اجازه می‌دهد تا طرح‌های سفارشی بسیار پیچیده، از تابلو فرش‌های ۱۸ متری گرفته تا نقشه‌های با رج‌شمار ۵۵ را بر اساس نیاز مشتریان اصلی — یعنی تاجران و صادرکنندگان— تولید کنند. او بر دقت در کار تأکید می‌کند: «ما ابتدا سفارش را با طرح، نقشه و اندازه می‌گیریم، سپس بافت آغاز می‌شود؛ بی‌گدار به آب نمی‌زنیم.»

پرچم‌دار صادرات و طعم تلخ تحریم

سفر فرش‌های همدان به بازارهای بین‌المللی از سال ۱۳۹۳ آغاز شد. این ارتباط بین‌المللی به شکلی غیرمنتظره شکل گرفت؛ زمانی که مرادی سیار به عنوان مدرس کشوری فرش در مرکز تربیت مربی کرج حضور داشت و ایرانیان مقیم آمریکا، با مشاهده روش تدریس او، سفارش کار دادند.

اولین محموله، یک گبه ۶ متری برای آمریکا بود و پس از آن، دو قالیچه زیرپایی نیز به سفارش آن‌ها بافته شد. با تلاش‌های او در پیگیری مدارک گمرکی، نامش به عنوان صادرکننده نمونه ثبت شد، هرچند که به‌دلیل کارمند دولت بودن، این افتخار رسمی نشد.

وی می‌گوید:«مسیر صادرات پرفراز و نشیب بود و تا سال ۱۳۹۷صادرات به آمریکا جریان داشت. پس از تحریم، تولید نصف شد، اما دوباره سفارش برای آلمان شروع و کار دوباره رونق گرفت .صادرات فرش به طور کامل از بهمن ماه پارسال قطع شده و در حال حاضر به هیچ کشوری صادرات نداریم.»

این توقف کامل، وضعیت معیشت بسیاری از بافندگان را به خطر انداخته است.

اقتصاد شبکه و چالش تکنولوژی

امروز، شبکه کاری مرادی سیار شامل ۱۸۰ نیروی مستقیم و ۳۰ نیروی غیرمستقیم در شهرستان اسدآباد و حومه است. او افزود: ۱۰۰ نفر از این افراد، فصلی کار می‌کنند و در فصل کشاورزی (بهار و تابستان) کار بافت فرش را رها می‌کنند.

در ابتدای کار، چالش اصلی این بانوی کارآفرین، اعتمادسازی بود؛ او بیش از ۱۰۰ تخته فرش را بافت تا اطمینان شغلی و مالی را در میان نیروهای محلی ایجاد کند.

در حوزه تکنولوژی، او از تکنیک‌های نوین حمایت می‌کند؛۶۰ تا ۷۰ بافنده از دستگاه نقشه خوان صوتی استفاده می‌کنند که کار را با کدبندی، راحت‌تر و دقیق‌تر می‌کند.

در مقابل، بافندگی سنتی نیازمند تجربه و درک سلیقه‌ای بافنده است. مرادی سیار بر این باور است که هر دو روش ارزشمندند و آنچه برای بافنده راحت‌تر است، باید مورد استفاده قرار گیرد.

زنگ خطر صنعت؛ قیمت، مدیریت و آینده

بزرگ‌ترین چالش صنعت فرش از نگاه او دو نکته کلیدی است: بالا بودن قیمت تمام شده و نبود صادرات مستمر

او به نقل از خریداران خارجی می‌گوید که تفاوت قیمت تمام شده فرش ایرانی با محصولات رقیب هند و پاکستان، ۱۰۰ میلیون ریال است. این شکاف، خرید فرش ایران را برای خریدار خارجی غیرمنطقی می‌سازد، هرچند که کیفیت و عشق نهفته در فرش ایرانی بسیار بالاتر است.

از نظر او ضعف مدیریتی، دلیل دیگر این گرانی است: «هر کس یک قیمت متفاوت به سفارش‌دهنده می‌دهد.» این ناهماهنگی، مشتری را به سمت کشورهای دیگر سوق می‌دهد. همچنین، ضعف در زنجیره تأمین اولیه، به‌ویژه در مدیریت پشم در همدان (شامل طبقه‌بندی، حلاجی و رنگرزی) آن‌ها را مجبور به خرید از خارج استان کرده است.

مرادی سیار نگران آینده است: «بیشترین بافندگان مربوط به دهه‌های ۴۰ و ۵۰ هستند و در حال خروج از چرخه.» او تأکید می‌کند که فرش باید به جایگاه خود بازگردد: «فرش، پرچم دوم ایران است و می‌تواند به اندازه پالایشگاه ارزآوری کند.»

او از مسئولان درخواست دارد تا با ارائه تسهیلات کم‌بهره، حمایت مالی، مشوق‌ها و کمک در بیمه بافندگان، نسل جدید را جذب کنند.

پیام پایانی به علاقه‌مندان

در پایان، مرادی سیار هشداری صریح به تازه‌واردان می‌دهد: «کسب درآمد در فرش زمان‌بر است. بافت یک قالی بسته به ابعاد، بین ۲ ماه تا ۲ سال طول می‌کشد. در این مدت، افزایش قیمت مواد اولیه می‌تواند سود بافنده را از بین ببرد. این هنر نیازمند عشق، صبر و حمایت ساختاری است.»

خبرگزاری ایرنا