از نوبل صلح تا کشتار مردم؛ کشور سودان و دومینوی پروژه لیدری زنان

در نشست علمی رسانه فکرت، دکتر فاطمه رایگانی با بررسی تحولات اخیر در ایران و سودان، نسبت میان فمینیسم استعماری، هویت زنان مسلمان و سیاست‌های جهانی را تحلیل کرد. وی تأکید کرد که جنبش‌های زنان اگر از بنیان نظری و خودآگاهی سیاسی برخوردار نباشند، می‌توانند ناخواسته به ابزار قدرت‌های استعماری تبدیل شوند.

رایگانی در ابتدا به مفهوم فمینیسم استعماری شرقی اشاره کرد و توضیح داد که در این گفتمان، زنان کشورهای جنوب جهانی به‌عنوان قربانیان بی‌صدا بازنمایی می‌شوند و شعار «نجات زن شرقی از دست مرد شرقی» گاه به ابزاری برای مداخلات سیاسی و فرهنگی قدرت‌های غربی تبدیل می‌شود.

دکتر رایگانی پرسش‌های محوری را مطرح کرد: چرا مسئله زنان در جوامع مسلمان به دستمایه گفتمان‌های استعماری تبدیل می‌شود و آیا جنبش‌های زنان واقعاً به رهایی آنان منجر می‌شوند؟ ور در این راستا به نمونه جنبش اعتراضی سودان در سال ۲۰۱۹ اشاره کرد و گفت: با وجود حضور پررنگ زنان، شاخص‌های آموزش، سلامت و مشارکت اقتصادی پیشرفت چشمگیری نداشت و انرژی اعتراضی آنان در چرخه بی‌ثباتی و خشونت تحلیل رفت.

وی همچنین به مسئله هویت فرامرزی زنان مسلمان پرداخت و توضیح داد که زنان عرب با تجربه مشترک فرهنگی و تاریخی، نوعی همبستگی فراملی دارند، اما در ایران چنین هویتی شکل نگرفته است.

دکتر رایگانی همچنین افزود: تا زن مسلمان خود را در پیوند با دیگر زنان مسلمان تعریف نکند، نمی‌تواند دریابد کنش‌هایش در جهان در خدمت چه نیرویی قرار می‌گیرد.

دکتر رایگانی در بخش دیگری به وضعیت زنان در ایران پرداخت و گفت: مسئله پوشش و حضور زنان در جامعه به یکی از مؤلفه‌های تعیین‌کننده هویت اسلامی یا غیراسلامی تبدیل شده و اعتراضات سال ۱۴۰۱، گرچه نمادی از مطالبه آزادی بود، اما نتیجه آن در عمل به سود سیاست‌های خارجی تمام شد.

وی دو رویکرد اصلی نسبت به مسئله زنان در ایران را توضیح داد: جریان اصول‌گرا که مشکل زنان را انکار می‌کند و جریان اصلاح‌طلب که نسخه‌های غربی را بدون بومی‌سازی دنبال می‌کند. نتیجه این دوگانگی، نارضایتی عمیق در زنان با وجود پیشرفت‌های آموزشی و علمی است.

در بخش نظری، دکتر رایگانی به آثار گایاتری اسپیواک، لیلا ابوالغد و سارا فاریس اشاره کرد و نشان داد چگونه شعارهای رهایی زنان در خاورمیانه به ابزار سلطه و سیاست خارجی تبدیل می‌شوند. وی به پدیده‌ای مانند فموناسیونالیسم اشاره کرد که در آن آزادی زنان مهاجر مسلمان بهانه‌ای برای سیاست‌های ضد مهاجرت و اسلام‌هراسانه دولت‌های غربی می‌شود.

در بخش ادبیات فارسی، وی نمونه‌هایی از نویسندگان زن و مرد مانند سیمین دانشور، غزاله علیزاده، شهرنوش پارسی‌پور و محمود دولت‌آبادی را معرفی کرد که زنان را به‌عنوان سوژه‌های فعال و مقاوم نشان می‌دهند و هشدار می‌دهند که تقلید صرف از غرب یا پذیرش مدرنیته بدون ریشه فرهنگی، شکل تازه‌ای از سلطه ایجاد می‌کند.

دکتر رایگانی همچنین به نقش اسرائیل و سیاست‌های جنسیتی استعماری اشاره کرد و توضیح داد که پروژه‌هایی که با هدف توانمندسازی زنان عرب حمایت می‌شوند، در عمل ابزاری برای کنترل فرهنگی و سیاسی جوامع اسلامی‌اند.

در پایان، دکتر فاطمه رایگانی جمع‌بندی کرد که زن مسلمان خاورمیانه‌ای نه ابژه‌ای منفعل، بلکه سوژه‌ای فعال و معناپرداز است و تنها از طریق خودآگاهی و استقلال فکری می‌تواند به عاملی مؤثر و آزاد تبدیل شود، نه در سایه تقلید از غرب، بلکه با بازتعریف مفاهیم زن، هویت، رهایی و عدالت جنسیتی در بستر تاریخی و فرهنگی خود.

گفتنی است بخش‌های دوم و سوم این نشست به سمع و نظر شما خواهد رسید.

گزارشگر: مهتا صانعی