از آوارگی تا زندگی؛ جنگ ویران کرد، زنان لبنانی ساختند

در جنوب لبنان جایی که درختان زیتون با خاطرات آوارگی در هم آمیخته، داستان مقاومتی نرم شکل گرفته است؛ مقاومتی که قهرمانانش زنانی هستند که در برابر سختی‌های جنگ تسلیم نشدند و از بین خرابه‌های تبعید به پا خاستند تا بذر امید را در این سرزمین بکارند.

در شهر صور که در هر گوشه‌اش تمدنی باستانی نهفته است، زینب مهیدی بعد از ترک زادگاهش در روستای الناقوره، در این زمین آرام گرفت. زینب که زمانی صاحب زمین و فصل‌های برداشت بود، امروز با دستانی ترک‌خورده بر خاک خم می‌شود و تلاش می‌کند تا زندگی را دوباره بسازد.

زینب در گفتگو با الجزیره می‌گوید: «از زمان شروع  جنگ آواره شده‌ام و بیش از یک سال و نیم است که در این پروژه فعالیت می‌کنم.» او تاکید می‌کند که این کار تنها منبع درآمد نیست، بلکه «شروعی دوباره زندگی» است؛ صفحه‌ای جدید از امید بعد از سال‌ها درد و تبعید.

پروژه «بذور صور» در جنوب لبنان، به‌خصوص در منطقه صور به منظور توانمندسازی اجتماعی و اقتصادی زنان آواره در مناطق مرزی ایجاد شده است.

این پروژه که توسط واحد مدیریت بحران اتحادیه شهرداری‌های صور و با همکاری سازمان ملل متحد برای زنان راه‌اندازی شده، تولید محصولات کشاورزی، آموزش کشاورزی ارگانیک و اشتغال پایدار را برای زنان ایجاد می‌کند. زنان آواره که بعد از حملات اسرائیل در اکتبر ۲۰۲۳ ناچار به ترک خانه‌های خود شده‌اند، در این طرح مشغول به فعالیت شده و کسب درآمد می‌کنند.

ویژگی اصلی پروژه، تأکید بر پایداری است؛ از طریق ایجاد نهالستان‌های قابل انتقال به روستاهای محل سکونت اصلی این زنان بعد از بازگشت و ایجاد تعاونی‌های کشاورزی که بازاریابی محصولات را ضمانت می‌کند.

در حال حاضر هزاران زن آواره در شهرهای الرشیدیة، برج شمالی و صور لبنان زندگی می‌کنند و مسئولین لبنانی بر نیاز به توسعه بیشتر این پروژه برای تأمین امنیت اجتماعی و اقتصادی آنها تاکید می‌کنند.

زینب اضافه می‌کند: «این پروژه به ما کمک کرد تا باری از دوش همسرانمان برداریم، با کرامت زندگی کنیم و جایی برای دوری از فشارهای خانه و مشکلات فرزندانمان بیابیم. ما زنانی را پیدا کردیم که شبیه ما هستند، به یکدیگر گوش می‌دهیم و تجربه‌ها و دردها را شریک می‌شویم.»

در این مزرعه، زنان یاد می‌گیرند که چطور زمین را با صبر و دانش آبیاری کنند. دور از سموم شیمیایی که هوا و خاک را آلوده کرده‌اند، آنها کشاورزی ارگانیک انجام می‌دهند و بقایای گیاهان و سبزیجات را به کود طبیعی تبدیل می‌کنند که «کومپوست» نام دارد و خاک را دوباره حاصلخیز می‌کند.

زینب با اطمینان می‌گوید: «ما خودمان سموم گیاهی‌ را می‌سازیم؛ از گیاهان اطراف همچون دفلی، ریحان و زنزلخت استفاده می‌کنیم، آنها را خیسانده و روی محصولات می‌پاشیم تا حشرات را دور کند و از محصولات محافظت کند؛ همه چیز صد درصد طبیعی است.»

خودکفایی زنان از طریق دانش و زمین

در بخش دیگری از مزرعه، عبله مصطفی سوید چیزی بیش از سبزی می‌کارد؛ او امید و زندگی می‌کارد. عبله که از روستای ظهیره در جنوب لبنان آواره شده است، جنگ او را وادار به ترک خانه‌اش کرد، اما عشقش به زمین را از دست نداد. در این پروژه فرصتی پیدا کرد تا هویت خود را بازسازی کند.

عبله به الجزیره می‌گوید: «ما قبلاً می‌کاشتیم، اما نمی‌دانستیم چطور از کاه استفاده کنیم یا چگونه رطوبت را حفظ کنیم. اینجا یاد گرفتیم که کاه خاک را می‌پوشاند، از رشد علف‌های هرز جلوگیری می‌کند و آب را حفظ می‌کند. یاد گرفتیم چگونه از هر قطره آب محافظت کنیم.»

در منطقه‌ای که منابعش محدود و شرایطش دشوار است، کشاورزی تبدیل به مقاومت شده است؛ مقاومتی در برابر تبعیض، خشکسالی و فراموشی. عبله با لبخندی غرور‌آمیز می‌گوید: «این پروژه برکت زیادی به ما و زمینمان داده است. در این زمین نه فقط سبزی بلکه کرامت و فرصت‌های جدید کاشته می‌شود.»

حنان محمد سوید، آواره‌ای دیگر از ظهیره، نسبت به زمینی که به ناچار ترک کرده بسیار علاقه دارد، با این وجود قلبش از آن جدا نشده است. او می‌گوید: «دوست داریم لبنان سرسبز بماند. شاید اگر امروز اینجا بکاریم، بتوانیم از خاکمان محافظت کنیم.»

حنان برای نخستین بار در پروژه بذور صور شرکت کرده است با این حال احساس می‌کند روحش قبل از او به این مکان آمده است. او می‌گوید: «ما روش‌های جدیدی را برای کشاورزی، به‌خصوص استفاده از کاه برای پوشاندن خاک و حفظ رطوبت یاد گرفتیم. وقتی به روستایمان بازگردیم، بهتر از گذشته کشاورزی خواهیم کرد.»

او به یاد خاطرات قبل از آوارگی می‌گوید: «من زمین در اختیار داشتم و همه چیز می‌کاشتم؛ گوجه، فلفل، سبزیجات و جعفری. ‌چیزی نمی‌خریدم، همه محصولاتمان را از زمین تأمین می‌کردم.» با لبخند ادامه می‌دهد: «امروز آموخته‌ایم چطور از منابعمان بهتر استفاده کنیم و این به ما می‌آموزد چگونه با مسئولیت‌پذیری بکاریم.»

در سایه‌سار زیتون

ملک مصطفی، با تجربه طولانی کار روی زمین، زیر سایه درخت زیتون نشسته و بخشی از فصل جدید زندگی‌اش را روایت می‌کند. او می‌گوید: «ما همانطور که یاد گرفته بودیم می‌کاشتیم با این وجود از فواید خاکستر، کود ارگانیک و کاه اطلاع نداشتیم. یاد گرفتیم چطور از باقی‌مانده غذا و سبزیجات کود طبیعی بسازیم که زمین را زنده می‌کند.»

ملک ادامه می‌دهد: «من زمین داشتم و گندم و جو، سبزیجات و تنباکو می‌کاشتم و چند بز داشتم. زمین برایم غریبه نبود اما اینجا آموختم به کشاورزی از زاویه‌ای متفاوت نگاه کنم؛ حالا با دستان خود می‌کاریم و روش‌های جدید و مفیدتری می‌آموزیم.»

به سمت گوشه‌های مزرعه اشاره می‌کند که گیاهان سبز آرام رشد می‌کنند و می‌گوید: «آموختیم که چگونه کود و محلول‌های گیاهی درست کنیم و از کاه و گیاهان برای دفع آفات استفاده کنیم. چیزهای ساده‌ای که تفاوت بزرگی ایجاد می‌کند.»

رویای سبز

در ورای این داستان‌های انسانی، پروژه «بذور صور» با حمایت «جنبش کشاورزی لبنان» و نظارت سارا سلوم قرار دارد که تصریح می‌کند این پروژه دو هدف اصلی دارد: توانمندسازی زنان آواره از طریق آموزش کشاورزی پایدار بدون استفاده از مواد شیمیایی و ایجاد منبع درآمدی دائمی که کرامت آنها را تضمین کند.

سارا سلوم اظهار می‌کند: «این پروژه کل زنجیره تولید کشاورزی را در بر می‌گیرد؛ از تولید و تکثیر بذرهای محلی گرفته تا فرآوری محصولات غذایی. از گلخانه‌ها برای تولید نشاء استفاده می‌کنیم که به منطقه صور و اتحادیه شهرداری‌های آن خدمات ارائه می‌دهد، با تمرکز ویژه بر درختان میوه‌دار، به‌ویژه گونه‌های بومی که به خاطر تجاوز اسرائیل در خطر انقراض قرار گرفته‌اند.»

او ادامه می‌دهد: «اکثر بهره‌برداران اصلی، زنان آواره از روستاهای مرزی هستند که اغلب دانش کشاورزی محلی دارند. امیدواریم این دانش‌ها به روستاهای اصلی آنها انتقال یابد، زمانی که شرایط بازگشت فراهم شود.»

سارا سخنانش را با اشاره به هدفی فراتر از پروژه حاضر پایان می‌دهد: «ما تلاش می‌کنیم این مدل را در همه روستاها اجرا کنیم تا دانش کشاورزی از منطقه‌ای به منطقه دیگر منتقل شده و بذرها و نهال‌های بومی در همه روستاها توزیع شود تا لبنان همچنان سبز بماند، علی‌رغم تمام چالش‌ها.»

نگاه انتقادی به اسرائیل

در پس‌زمینه این داستان‌های امیدبخش، تجاوز و محاصره اسرائیل همچنان سایه سنگینی بر زندگی مردم جنوب لبنان و مناطق مرزی انداخته است. خراب شدن زمین‌های کشاورزی، قطع منابع آب و محدودیت‌های شدید تردد، نه تنها اقتصاد کشاورزی این منطقه را فلج کرده بلکه باعث آوارگی گسترده و تخریب زیست‌بوم شده است.

پروژه‌هایی مانند «بذور صور» که به دست زنان مقاوم لبنانی شکل گرفته، در برابر این سیاست‌های ویرانگر اسرائیل ایستاده و نماد پایداری و تلاش برای حفظ هویت و خاک است.

این گزارش ترکیبی است از زنجیره‌ای از روایات انسانی، تلاش‌های کشاورزی پایدار و مقاومت در برابر ظلم و محاصره که به خوبی نشان می‌دهد چگونه اقتصاد مقاومتی و کشاورزی سبز می‌تواند در دل بحران، چراغ امیدی برای مردم لبنان روشن کند.

خبرگزاری فارس