ره‌آورد ادبیات و شعر آیینی در گرو تعریف مناسب و دقیق

بر ‌اساس مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی در ۱۸ خرداد سال۱۴۰۰، روز اول محرم به عنوان “روز ملی ادبیات آیینی و بزرگداشت محتشم کاشانی” از سوی رئیس جمهوری و رئیس این شورا به منظور درج در تقویم رسمی کشور ابلاغ شد.

بنا به تعریف رشید کاکاوند مدرس و کارشناس ادبیات: معنا ومفهوم ادبیات آیینی خیلی گسترده‌تر از مفهوم دین است و آیین‌های باستانی، ملی وسنتی و … را هم در برمی‌گیرد. ادبیات دینی زیر مجموعه‌ی ادبیات آیینی است اما چون مصطلح شده به معنی ادبیات دینی و به عنوان ادبیات اسلامی در فرهنگ ما مرسوم است. کاربردش خط‌‌کشی‌ های خیلی مشخصی ندارد چون دین، آن موضوعی نیست که مستقیما در اثر ادبی منعکس شود، خیلی وقت‌ ها درون مایه‌‌ی آثار متصل به دین است.

با این مقدمه پایگاه خبری تحلیلی جهان‌بانو با خانم راضیه جبه‌داری شاعر آیینی و دبیر علمی کنگره‌ زیر یک سقف گفتگویی کوتاه ترتیب داده است که پیش روی شما خوانندگان و فرهیختگان است.

شعر آیینی اساسا به چه معناست؟ آیا “آیین” به معنایی دربرگیرنده‌ی رسومات و آداب قومی ملی فرهنگی نیست؟

اگر بخواهیم شعر آئینی را در تعریفی بیاوریم باید آیین را به عنوان سبک زندگی در نظر بگیریم، به عنوان روش ومناسک در نظر بگیریم. آن وقت همه‌ی اشعار و ادبیاتی که دارند روش زندگی کردن را به ما یاد می‌دهند جزء ادبیات و شعر آئینی قرار می گیرند. اگر یک آتئیستی دارد سبک زندگی‌اش را بر ظبق اصولی مشخص می‌کند، او دارد شعر آئینی آتئیسیتی می‌گوید. اینکه ما الزاما و صرفا می‌گوییم شعر آیینی و مشخص نمی‌کنیم کدام آیین، این به نظرم مسئله است و بزرگترین مشکلی که شعر آئینی با آن مواجه است مشکل تعریف آن است.

عضو تیم علمی کنگره‌ی شعر هنرآسمانی گفت: به نظرم تا وقتی تعریف درستی از شعر و ادبیات آیینی ارائه نشود ما همیشه دچار این تشویش‌ها و دچار این چند دستگی‌ها و حیرانی‌ها هستیم. این مسئله را به عنوان یک شاعر آئینی کاملا احساس می‌کنم و بزرگان این عرصه باید بنشینند و ادبیات و شعر آئینی را معنی کنند وبگوییند تعریف ما دقیقا چیست. آن وقت می‌توانیم بگوییم که چه شعری مثلا آئینی است. چه ادبیاتی مثلا آئینی است. اینکه اشعار مولوی هم آئینی حساب می‌شود یا نه. اشعار عرفانی هم آئینی حساب می‌شود یا نه. تعریف درست، ما را از چرایی و چیستی ادبیات و شعر آئینی مطلع می‌کند.

جبه‌داری افزود: به شخصه علاقمند هستم که به مناسبت روز ادبیات و شعر آیینی، بزرگان این عرصه بنشینند و ساحت ادبیات و شعر آئینی را تعریف کنند.

دبیر انجمن ادبی بسیج هنرمندان استان قم در پاسخ به این سوال که مرز شعر مذهبی با شعر عرفانی کجاست؟ مثلا ابیات مولانا درباره‌ی رسول اکرم صل‌الله‌علیه‌وآله در شمول کدام دسته‌بندی است؟ اشاره کرد: تمام سوال‌های شما هم در این مسئله جا می‌گیرد که تا وقتی تعریف درستی نباشد نمی‌توان به پاسخ رسید. اینکه مرز شعر مذهبی با شعر عرفانی چیست؟ الان به یک شعر مذهبی موضع‌دار می‌گوییم شعر آئینی، اما نمی‌دانیم که این یک تعریف مکتوب شده است یا تعریفی است که در ذهنمان به آن رسیده‌ایم. یعنی با مقایسه‌ی شعری که بزرگان به آن آیینی گفته‌اند، ما هم به آن تعریف رسیده‌ایم و می‌گوییم آیینی. اگر اینچنین باشد، شعری که موضعی نداشته باشد حتی اگر موضوع آن مذهبی باشد، جزء آثار ادبی محسوبنمی‌شود. یعنی شعری با موضوع مذهبی داشته باشیم و موضعش در راستای دین اسلام باشد به آن می‌گوییم موضع هم‌راستا با آیین اسلام و مخاطب ادبیات و شعر آئینی قرار می‌گیرد. اگر اینچنین باشد شعری که در مورد نبی اکرم صلوات الله علیه است اما موضعی ندارد، در مسیر ادبیات و شعر آیینی قرار نمی‌گیرد و مثلا شعری که با موضوع عاشقانه و همسرانه اما موضع‌گیری در راستای دین اسلام دارد در ساحت ادبیات و شعر آئینی قرار می‌گیرد.

جبه‌داری درباره‌ی عقبه‌ی شعر آیینی ما در تاریخ ادبیات رسمی گفت: دلیل اینکه عقبه‌ی شعر آئینی هم مشخص نشده همین تعریف نداشتن درست است. با تعریف مشخص از سوی صاحبان این عرصه و بزرگان ادبیات آیینی، تاریخ ادبیات رسمی ما هم از ادبیات آیینی به دلیل غنی و محکم بودن ادبیات آیینی بهره‌ها برده و خواهد برد.

با توجه به اینکه در عرصه‌ی شعر آیینی فعالیت دارید، تمرکز بانوان ما در ادبیات آیینی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ 

الحمدلله تمرکز بانوان روی عرصه‌ی ادبیات و شعر آئینی خیلی خوب است و الان شاعران خوبی را می‌بینیم که در بحث شعر آئینی با همان تعریفی که عرض کردم در حال فعالیت هستند و خوب پیش می‌روند.

گزارش و تنظیم گفتگو: مهتا صانعی