اختلال دیکته نویسی در کودکان

اختلال دیکته نویسی نوعی اشکال یادگیری محسوب می‌شود و به کودکانی اطلاق می‌شود که علی رغم هوش طبیعی، بسیار بد می‌نویسند. اختلال دیکته نویسی کودکان علائم خاصی دارد و ممکن است در سنین مختلفی ظاهر شود.

نوشتن یک عمل پیچیده است که شامل رشد ذهنی، مهارتهای حرکتی و بینایی است. با توجه به اینکه معمولا بیان محاوره ای کلمات و نوشتن رسمی آنها در بسیاری از موارد با یکدیگر تطابق ندارد، بنابراین دیکته نوشتن کار دشواری است.

البته غیبت‌های مکرر، فقدان تمرین کافی و آموزش ناکارآمد در مشکلات دیکته نویسی موثر است، اما این موارد نمی‌تواند توصیف صحیحی از اختلال دیکته نویسی باشد.

مهارت‌های اساسی برای دیکته نویسی کودکان

نوشتن یک رفتار پیچیده است که شامل مهارت ها و عملکردهای مغزی در چند جنبه متفاوت است که در ادامه به چند مورد از آن‌ها اشاره می‌شود:

مهارت های حرکتی ظریف

ادراک فضایی (توانایی در جهت یابی صحیح)

حافظه کاری (توانایی نگهداری و دستکاری اطلاعات در ذهن)

کدگذاری املایی (قابلیت تشکیل، ذخیره و یادآوری حروف، اعداد و نمادها)

پردازش زبان

مفهوم سازی و درک کلامی حرکتی

سازماندهی و هماهنگی

برای اینکه کودک بتواند به خطوط شکل دهد، لازم است مهارت‌های ادراکی، حرکتی و حسی او به صورت هماهنگ و یکپارچه عمل کنند. یعنی بتواند اشکال را تشخیص دهد، شباهت ها و تفاوت ها را درک کند و الگوبرداری انجام دهد.

چشم و دست او هماهنگی لازم را کسب کرده باشند و عضلات ظریف دست رشد متناسب با سن را به دست آورده باشد. کودک توانایی گرفتن و نگهداشتن ابزار نوشتن را داشته باشد. در صورتی که مهارت‌های یادشده در کودک به تناسب سنش رشد کند، او این آمادگی را دارد که در سنین گفته شده اشکال زیر را بر روی کاغذ ایجاد کند:

خطوط عمودی را در ۲ سالگی خطوط افقی را در ۲ سال و ۶ ماهگی.

دایره را در ۳ سالگی.

به علاوه را از ۳سال و ۶ ماه تا ۴ سالگی.

مربع ۴ سالگی.

خطوط مایل به راست و مایل به چپ را در ۴ سال و ۶ ماهگی.

ضربدر را در حدود انتهای ۴ سالگی.

ترسیم مثلث را بعد از ۵ سالگی.

در نهایت کودک تا حدود ۵ سال و ۶ سالگی می‌تواند تمام موارد یادشده را ترسیم کند. کودکی که این مهارت را کسب کرده باشد، آماده ی نوشتن حروف و کلمات است.

اختلال دیکته نویسی چگونه تشخیص داده می‌شود؟

اختلال دیکته نویسی کودکان معمولاً زمانی ظاهر می‌شود که کودکان برای اولین بار نوشتن را یاد می‌گیرند. به این نوع اختلال، اختلال دیکته نویسی تکاملی هم می‌گویند. افراد همچنین می‌توانند به طور ناگهانی پس از نوعی ضربه به سر یا مغز دچار اختلال دیکته نویسی شوند. به این به این نوع اختلال، اختلال دیکته نویسی اکتسابی می‌گویند. اختلال دیکته نویسی به عنوان یک “اختلال یادگیری خاص” در نظر گرفته می‌شود.

آیا اختلال دیکته نویسی نوعی اختلال در خواندن محسوب می‌شود؟

نارساخوانی و نارسا نویسی دو وضعیت عصبی متمایز هستند. اگرچه به راحتی می توان آنها را اشتباه گرفت زیرا علائم مشترک دارند و اغلب با هم بروز می‌کنند.

نارساخوانی یک تفاوت یادگیری است که یادگیری خواندن را برای کودکان دشوارتر می‌کند. کودکی که دچار اختلال در خواندن است، ممکن است کندتر بخواند یا در تشخیص کلمات مشکل داشته باشد. اغلب کودکان مبتلا به نارساخوانی در سطح پایین تر از حد انتظار، مطالعه می‌کنند. کودکان مبتلا به نارساخوانی ممکن است هنگام خواندن کلمات را به صدا تبدیل کنند یا حروف را به صداها مرتبط کنند.

اما اختلال دیکته نویسی کودکان شامل مشکل در عمل نوشتن است. مشکلات می‌تواند از مسائل مربوط به نوشتن فیزیکی کلمات تا مسائل مربوط به سازماندهی و بیان افکار به صورت نوشتاری متغیر باشد.

آیا اختلال دیکته نویسی و اتیسم با هم ارتباط دارند؟

اختلال دیکته نویسی کودکان نوعی اختلال طیف اوتیسم (ASD) نیست. اگرچه اختلال دیکته نویسی معمولاً در افراد مبتلا به اوتیسم رخ می دهد، اما کودک ممکن است بدون داشتن اوتیسم هم دچار اختلال دیکته نویسی شود.

اختلال طیف اوتیسم یک وضعیت عصبی رشدی است که با موارد زیر مشخص می شود:

مشکلات در تفاوت های ارتباط اجتماعی

نقص در تعاملات اجتماعی

الگوهای رفتاری، علایق یا فعالیت های محدود و تکراری

مشکلات حسی

چه افرادی به اختلال دیکته نویسی مبتلا می‌شوند‍؟

اختلال دیکته نویسی می‌تواند علاوه بر کودکان، بزرگسالان را نیز تحت تاثیر قرار دهد. مانند بسیاری از شرایط عصبی رشدی، اختلال دیکته نویسی در پسران شایع تر از دختران است.

اگر سایر اعضای خانواده نیز به آن مبتلا باشند، احتمال ابتلای کودک به اختلال دیکته نویسی بیشتر است. همچنین اختلال دیکته نویسی در کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم (ASD) و یا اختلال نقص توجه و بیش فعالی (ADHD) رایج است.

اختلال دیکته نویسی علی الخصوص در سالهای اخیر بین کودکان بسیار شایع شده است. محققان تخمین می‌زنند که ۵ تا ۲۰ درصد افراد دچار اختلال دیکته نویسی هستند.

علائم اختلال دیکته نویسی کودکان

کودکان مبتلا به اختلال دیکته نویسی ممکن است در هنگام نوشتن چندین مشکل مختلف را همزمان داشته باشند. در ادامه نشانه های اصلی اختلال دیکته نویسی در کودکان آمده است:

گرفتن نامناسب مداد

هماهنگی ضعیف حرکتی

موقعیت غیرمعمول مچ دست یا کاغذ

هنگام نوشتن به سرعت خسته می شود، دست درد می گیرد

حروف بد شکل یا ناسازگار

برنامه ریزی فضایی ضعیف روی کاغذ

در تست های املا به خوبی املا می کند اما در استفاده واقعی نه

فقدان علامت گذاری و حروف بزرگ

ترکیب حروف کوچک و بزرگ در جملات

ناتوانی در تکمیل کلمات یا حذف کلمات از جمله

مشکل در رعایت قواعد املایی و دستوری در نوشتن

توالی/سازمان دهی ضعیف کلمات در جمله

با وجود توانایی شفاهی در توضیح ایده ها، حداقل محتوا را در یک صفحه تولید می کند

از نوشتن اجتناب می کند

مشکلات نوشتن به صورت خط مستقیم

مشکلات در نگه داشتن و کنترل ابزار نوشتاری

نوشتن حروف به صورت معکوس

مشکل در یادآوری نحوه تشکیل حروف

در دانستن زمان استفاده از حروف کوچک یا بزرگ مشکل دارید

تلاش برای ایجاد جملات نوشتاری با دستور زبان و علائم نگارشی صحیح

حذف کلمات از جمله ها

ترتیب نادرست کلمات در جملات

استفاده نادرست از افعال و ضمایر

ناتوانی در نوشتن روی خط

نوشتن حروف و کلمات با اندازه های نامتناسب

داشتن یکی از این نشانه‌ها به این معنا نیست که کودک دچار اختلال دیکته نویسی است، اما اگر کودک شما در یادگیری مهارت‌های اولیه نوشتن که متناسب سنش است مشکل دارد، باید ارزیابی شود تا ببینید که آیا به کمک خاصی نیاز دارد یا خیر.

دلایل بروز اختلال دیکته نویسی در کودکان

نوشتن یک فرآیند پیچیده است. این شامل حافظه فعال و جابجایی در میان وظایفی است که شامل تولید ایده، فکر کردن به کلمات و معنی کلمات، سازماندهی جملات خوب، برنامه ریزی و نظارت بر خود است. در واقع همه کارکردهای اجرایی مغز را شامل می‌شود. مشکل در هر یک از مهارت‌های اصلی زبان یا حرکتی یا در کارکردهای اجرایی مورد نیاز برای ترکیب آن‌ها به یک نتیجه ختم می‌شود: مشکلات در بیان نوشتاری.

علاوه بر این، دشواری در کنترل مهارت‌های حرکتی ظریف، توالی حرکات دست مورد نیاز برای نوشتن، یا کنترل دقت فضایی می‌تواند باعث اختلال در نوشتن غیر زبانی شود. همچنین براساس تحقیقات به نظر می‌رسد یک پیوند ژنتیکی نیز وجود دارد. زیرا نارسایی در نوشتن اغلب در خانواده ها هم دیده می شود.

از دیگر عوامل مهم در بروز اختلال دیکته نویسی کودکان می توان به موارد زیر اشاره کرد:

نقص توجه و تمرکز

ضعف مهارتهای حرکتی

ضعف حافظه بینایی و شنوایی

انتزاعی بودن مطلب

اختلال درحافظه

اختلالات دیداری (توالی، تمییز، تشخیص، درک)

روش‌هایی درمان اختلال دیکته نویسی در کودکان

در یک ارزیابی جامع کاردرمانی، کاردرمانگر می تواند وجود اختلال دیکته نویسی را در کودک تشخیص دهد. سپس کودک با بهره گیری از مداخلات مختلف کاردرمانی در فرایند درمان قرار می‌گیرد تا رفته رفته مهارتهای پایه نوشتن را کسب کند و اشکالات برطرف شود.

معمولا والدین قبل از شروع آموزش رسمی در فرزندشان به برخی موارد دقت نمی‌کنند و به همین جهت است که با ورود به مقطع دبستان این اشکالات آشکار می‌شود.

در حالیکه احتمالا کودک قبل از آن هم مشکلات توجهی، اشکال در هماهنگی‌های حرکتی و اشکال در مهارت‌های دست ورزی را داشته است. بنابراین بهترین راهکار این است که هرگاه نسبت به صحت عملکردهای فرزندتان در سنین سه تا شش سالگی، ابهاماتی دارید؛ با مراجعه به مراکز کاردرمانی او را به صورت جامع ارزیابی کنید.

کوشا کلینیک