آمار جراحی‌های زیبایی در ایران؛ انجام ۴۰۷ هزار عمل با ۵۰۵ فوق‌تخصص پلاستیک

بازار زیبایی در ایران بیش از هر زمان دیگری رونق گرفته است و انتشار یک خبر قضایی بار دیگر این پرسش را در افکار عمومی مطرح کرده است که پشت پرده رشد بی‌سابقه جراحی‌ها و تزریق‌های زیبایی چه می‌گذرد. صدور کیفرخواست برای پزشکی که به‌صورت محروم‌الطب اما فعال در یک کلینیک بدون مجوز فعالیت می‌کرد، نشان‌دهنده روندی است که مدت‌ها در صنعت چندمیلیاردی زیبایی جریان داشته است. این وضعیت تنها نتیجه تخلف چند کلینیک یا فعالیت افراد غیرمجاز نیست؛ بلکه موضوعی عمیق‌تر است. جراحی زیبایی دیگر صرفاً یک انتخاب شخصی یا اقدامی برای بهبود ظاهر نیست و به الگویی فرهنگی تبدیل شده است که در آن ظاهر، هویت و حتی موفقیت اجتماعی تعریف می‌شود. در دهه‌های اخیر، شبکه‌های اجتماعی به بازاری بدون مقررات تبدیل شده‌اند؛ بازاری که در آن صفحه‌هایی با رنگ‌های تند و تصاویر اغواگر، معیارهای جدیدی برای زیبایی می‌سازند.

آمارهای رسمی متخصصان نشان می‌دهد ۸۰ درصد افرادی که در فضای مجازی خود را ارائه‌دهنده خدمات زیبایی معرفی می‌کنند، پزشک نیستند. این تناقض، مسیر آشنایی مردم با خدمات پزشکی را از مطب به فضای مجازی منتقل کرده و تصمیم‌گیری‌های حساس مرتبط با سلامت را به «فالوور» و «لایک» وابسته کرده است. در چنین فضایی، طبیعی است که متقاضیان بیشتر در معرض تبلیغات ارزان، تخفیف‌های غیرواقعی و وعده‌های فریبنده قرار گیرند.

افزایش تقاضا هم‌زمان با فشار اقتصادی بر حوزه پزشکی موجب شده بخشی از نیروهای متخصص که سال‌ها با هزینه‌های دولتی آموزش دیده‌اند، به‌جای فعالیت درمانی وارد حوزه پردرآمد اما بی‌نظم زیبایی شوند. این وضعیت، ورود تعداد بیشتری از ارائه‌دهندگان خدمات زیبایی به بازار را به دنبال داشته است. همچنین سرمایه‌گذاران غیرمتخصص با هدف کسب سود سریع وارد این حوزه شده‌اند و برخی کلینیک‌ها با حضور حداقلی پزشک برای گرفتن مجوز اداره می‌شوند، درحالی‌که تصمیم‌گیری اصلی توسط افرادی انجام می‌شود که نه شناخت علمی دارند و نه دغدغه سلامت عمومی.

نتیجه چنین چرخه‌ای، بازاری است که در آن عمل‌های ناموفق و آسیب‌های جسمی و روانی به بخشی از تجربه متقاضیان تبدیل شده است. متخصصان جراحی پلاستیک اعلام می‌کنند بخش قابل‌توجهی از فعالیت آنان به «ترمیم» اختصاص دارد، نه «زیباسازی»، زیرا بسیاری از مراجعه‌کنندگان پیش‌تر در مراکز غیرمجاز خدمات گرفته‌اند و با مشکلاتی مراجعه می‌کنند که حتی برای فوق‌تخصص‌ها نیز جبران‌پذیر نیست.

از این رو پرداختن مکرر به موضوع جراحی‌های زیبایی تنها کنجکاوی رسانه‌ای نیست، بلکه ضرورتی فرهنگی و اجتماعی است؛ ضرورتی برای درک این مسئله که چگونه با وجود تنها ۵۰۵ فوق‌تخصص واجد صلاحیت، در یک سال بیش از ۴۰۷ هزار عمل و تزریق زیبایی انجام می‌شود.

در سال‌های اخیر با گسترش شبکه‌های اجتماعی، تصویری مصنوعی از «چهره بهتر» شکل گرفته که به‌تدریج معیار زیبایی شده است. استانداردهای بصری جدید شامل چهره‌های صاف، بینی‌های مشابه، زاویه فک مشخص، لب‌های حجیم و پوست بدون چین‌وچروک در بسته‌بندی محتوایی جذاب ارائه می‌شود، درحالی‌که درد، عوارض و هزینه‌ها نمایش داده نمی‌شوند. این روند، جراحی زیبایی را از انتخاب به فشار اجتماعی تبدیل کرده است.

بازار خدمات زیبایی در فضای مجازی بدون مقررات فعالیت می‌کند و با توجه به اینکه بیش از ۸۰ درصد ارائه‌دهندگان این خدمات در شبکه‌های اجتماعی پزشک نیستند، مردم با اطلاعات نادرست و تبلیغات فریبنده مواجه‌اند. زبان تبلیغاتی این بازار بر «درمان سریع»، «بدون درد»، «نتیجه فوری» و «قیمت باورنکردنی» تأکید دارد و توجه به ریسک‌های پزشکی را کاهش می‌دهد. الگوریتم‌ها نیز افرادی را بیشتر نمایش می‌دهند که جسارت بیشتری در تبلیغ دارند، نه الزاماً افراد مجاز یا متخصص، و این امر مسیر تصمیم‌گیری را منحرف می‌کند.

بازاریابی «پیش از تصمیم» نیز نقش مهمی دارد. افراد قبل از رسیدن به نارضایتی ظاهری، با محتواهایی مواجه می‌شوند که مدام بر امکان «بهتر شدن» تأکید می‌کند و این روند شکلی تازه از ناامنی زیبایی ایجاد کرده است.

بازار زیبایی در ایران یک اقتصاد جانشین است؛ اقتصادی که به‌جای بخش درمان که سال‌ها تحت فشار کمبود منابع و دستمزدهای نامتناسب بوده است، به موتور محرک درآمد بخش مهمی از جامعه پزشکی تبدیل شده است. پزشکان جوان در بخش درمان با سال‌ها کار سخت و درآمد ناکافی مواجه‌اند، درحالی‌که حوزه زیبایی بازاری پرتقاضا، پردرآمد، نقدی، بدون بیمه و بدون تعهدات اداری دارد. این شرایط پزشکان عمومی، متخصصان و حتی افراد فاقد قصد اولیه فعالیت در این حوزه را به سمت ورود به آن سوق می‌دهد.

این شرایط باعث شده حوزه زیبایی از یک فعالیت تخصصی به بازاری باز برای انواع فعالان تبدیل شود. سرمایه‌گذاران خارج از حوزه درمان با نگاه تجاری به این بازار وارد می‌شوند و شاخص‌هایی مانند تعداد تزریق روزانه، بازده مالی و تخفیف‌ها بر تصمیم‌های پزشکی غالب می‌شود. در نتیجه، انجام تزریق‌های غیرضروری، ورود مواد بی‌کیفیت و فعالیت افراد فاقد صلاحیت افزایش یافته است. این وضعیت بخش درمان واقعی را تضعیف می‌کند و نیروی انسانی توانمند از حوزه سلامت به سمت بازار بی‌قانون زیبایی سوق می‌یابد.

در سال‌های اخیر ایران در آمار جهانی جراحی‌های زیبایی رشد قابل‌توجهی داشته است. طبق گزارش جامعه بین‌المللی جراحی پلاستیک زیبایی، رتبه ایران از ۱۸ در سال ۲۰۱۶ به رتبه ۱۲ در سال ۲۰۲۲ رسیده است. تعداد جراحان پلاستیک نیز طی ۱۵ سال از ۱۷۸ نفر به بیش از ۵۰۰ نفر افزایش یافته است. پژوهشی در تهران با بررسی ۷۴۴ بیمار و ۹۰۰ عمل جراحی نشان داده است که بیش از ۹۰ درصد بیماران زنان هستند. جراحی بینی با ۶۱.۳ درصد بیشترین سهم را دارد و پس از آن تزریق چربی صورت (۶.۷ درصد)، بلفاروپلاستی (۶.۳ درصد), لیفت صورت (۴ درصد) و بزرگ کردن سینه (۳.۸ درصد) قرار دارند.

در سال ۲۰۲۳ حدود ۳۵ میلیون عمل جراحی و تزریق زیبایی در جهان انجام شده است و ایران به تنهایی بیش از ۴۰۷ هزار عمل را ثبت کرده که ۲۶۴ هزار مورد آن جراحی بوده است. ایرانیان به نسبت جمعیت، تقریباً دو برابر استاندارد جهانی جراحی زیبایی انجام می‌دهند. در ایران ۱۳۸ هزار مورد جراحی صورت، شامل ۴۵ هزار جراحی بینی و ۲۹ هزار جراحی پلک ثبت شده است. جراحی زیبایی بدن ۷۶ هزار مورد و جراحی سینه کمتر از ۵۰ هزار مورد بوده است. تعداد روش‌های غیرجراحی و تزریقی ۱۴۳ هزار مورد ثبت شده، درحالی‌که در جهان حدود ۲۰ میلیون مورد انجام شده است. این اختلاف نشان می‌دهد سهم روش‌های جراحی در ایران بسیار بالاتر از روند جهانی است.

بخش مهمی از بحران موجود مربوط به تناقض میان تعداد جراحان و حجم عملیات است. با وجود ۵۰۵ فوق‌تخصص پلاستیک، در یک سال بیش از ۴۰۷ هزار عمل و تزریق انجام شده است. حتی اگر هر متخصص تمام ۳۶۵ روز سال کار کند، متوسط روزانه نزدیک به ۲.۵ عمل یا تزریق دارد و سالانه حدود ۸۰۰ عمل انجام می‌دهد. این آمار نشان می‌دهد بخش زیادی از عمل‌ها توسط افراد غیرمتخصص یا فاقد صلاحیت انجام می‌شود. درحالی‌که وظیفه اصلی فوق‌تخصص‌ها رسیدگی به جراحی‌های ضروری و ترمیمی است، بخش زیادی از وقت آنان به اصلاح عوارض ناشی از خدمات غیرمجاز اختصاص می‌یابد که زمان‌بر و پرریسک است.

در چنین شرایطی، جراحی‌های غیرمجاز به تهدیدی جدی برای سلامت عمومی بدل شده‌اند. تأکید رئیس‌کل دادگستری تهران بر لزوم نظارت جامع و هماهنگ، گامی مهم در حمایت از سلامت مردم و صیانت از اعتبار جامعه پزشکی است. او بر ضرورت ایجاد سامانه ملی ثبت اعمال جراحی زیبایی تأکید کرده و این سامانه را ابزاری برای رصد مستمر فعالیت‌ها، نظارت الکترونیک و پیشگیری از تخلفات می‌داند. مواضع وی نشان می‌دهد مقابله با جراحی‌های غیرمجاز تنها از طریق اجرای قانون، شفافیت و برخورد بازدارنده امکان‌پذیر است.

در همین زمینه، معاون اجتماعی و امور مجلس سازمان نظام‌پزشکی به موضوع مداخله‌گران حوزه پزشکی اشاره کرده و توضیح می‌دهد مداخله‌گری به فردی گفته می‌شود که بدون صلاحیت قانونی اقدام به طبابت می‌کند و برای این تخلف مجازات تعیین شده است. او بیان می‌کند در حوزه‌هایی مانند آرایشگری، تزریق ژل و بوتاکس، اغلب فعالان غیرپزشک هستند و برخورد با آنان باید توسط دستگاه قضایی و وزارت بهداشت انجام شود، زیرا سازمان نظام‌پزشکی تنها بر اعضای خود نظارت دارد.

او توضیح می‌دهد برخلاف تصور عمومی، بسیاری از مداخله‌گران جراحی زیبایی پزشک عمومی نیستند، بلکه تکنسین‌های اتاق عمل، بهیاران و برخی پرستارانی هستند که با مشاهده تکنیک‌های جراحی، برخی مهارت‌ها را یاد می‌گیرند و پس از مدتی خود اقدام به انجام جراحی می‌کنند. برخی از این جراحی‌ها بسیار خطرناک‌اند و با مهر پزشک یا بدون مهر انجام می‌شوند. مردم نیز اغلب نمی‌دانند که این اقدامات توسط افراد غیرپزشک صورت می‌گیرد. این افراد خود را پزشک معرفی کرده و با داشتن صفحات پرمخاطب در شبکه‌های اجتماعی، تبلیغات گسترده‌ای انجام می‌دهند و به دلیل ضعف نظارت، فعالیت خود را ادامه می‌دهند.

 خبرگزاری فرهیختگان